27 مامىر كۇنى قاراعاندى قالاسىنا الاش ارداقتىسى، قازاقتان شىققان تۇڭعىش ماتەماتيك پروفەسسور، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ تۋعان جيەنى گايانە ارۋتيۋنوۆنا (سيمونيان) تسوي العاش رەت تابان تىرەدى. بۇل تاريحي ءسات 27–29 مامىر ارالىعىندا وتەتىن حالىقارالىق عىلىمي-مادەني شارالارمەن تۇسپا-تۇس كەلدى.
وسى ارالىقتا قاراعاندىدا «ءالىمحان ەرمەكوۆ مۇرالارىنىڭ تاريحي ماڭىزى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا وتكىزىلىپ جاتىر.
گايانە ارۋتيۋنوۆنا 1969 جىلى قاراعاندى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءسابي كەزىندە اتا-اناسىمەن بىرگە ارمەنياعا قونىس اۋدارعان. ونىڭ اناسى – راۋيليا ەرمەكوۆا، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ارمەنيا عىلىم اكادەمياسىندا ۇزاق جىلدار ەڭبەك ەتكەن، ال اكەسى – ارۋتيۋن سيمونيان، كسرو-نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ەنەرگەتيگى، ءىرى قۇرىلىس جوبالارىنىڭ جەتەكشىسى بولعان. قازىر گايانە الماتى قالاسىندا تۇرادى، بىرنەشە جوعارى ءبىلىم يەسى، پەداگوگ ءارى قوعامدىق بەلسەندى.
گايانەنىڭ ارحيۆىنەن جەتكەن مۇرالار
حالىقارالىق عىلىمي-مادەني شارانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى، حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىستارىنىڭ جۇلدەگەرى، اقىن، بارد، قازاقتىڭ سارى تەنتەگى قۋانىش ماقسۇتوۆ گايانەنىڭ ەلگە كەلۋىنە ءىلتيپاتىن ءبىلدىردى.
«بۇگىن – ەرەكشە كۇن. ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ ۇرپاعى تۋعان توپىراعىنا العاش رەت تابان تىرەدى. بۇل – تاريحي ادىلەتتىكتىڭ قالپىنا كەلۋى، ۇرپاقتىڭ تامىرعا قايتا جالعانۋى. گايانە – الاشتىڭ اماناتىن ارقالاپ كەلگەن تۇلعا»، - دەدى ول.
سونداي-اق، اقىن گايانە الاش ارىسىنىڭ بۇرىن-سوڭدى جاريالانباعان سيرەك دۇنيەلەرىن الىپ كەلگەنىنمالىمدەدى.
ء“الىمحان ەرمەكوۆتىڭ تۋعان جيەنى گايانە حانىمنىڭ جەكە مۇراعاتىنان الاش ارىسىنىڭ بۇرىن-سوڭدى جاريالانباعان سيرەك دۇنيەلەرى تابىلدى. اتاپ ايتقاندا، ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ قازاقشا ورىنداعان بەسىك جىرىنىڭ ماگنيتوفوندىق جازباسى، سونداي-اق قازاقتىڭ كورنەكتى تۇلعالارىمەن بولعان سىرلى سۇحباتتارىنىڭ اۋديوجازبالارى مەن ءار كەزەڭدە تۇسىرىلگەن وتە سيرەك فوتوسۋرەتتەرى جارىق كوردى»، - دەدى قۋانىش ماقسۇتوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا بۇل قۇندى ارحيۆتىك ماتەريالدار ارنايى مامانداردىڭ كومەگىمەن تسيفرلىق فورماتقا وڭدەلىپ، جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنۋعا دايىندالىپ جاتىر.
«بۇل ۇلت تاريحىنا قوسىلار باعا جەتپەس رۋحاني مۇرا بولماق”، - دەيدى قۋانىش ماقسۇتوۆ.
ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ
گايانە حانىمنىڭ ساپارى – قاراعاندى وبلىسىندا ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق كونفەرەنتسيا مەن مادەني شارالارمەن بايلانىستى. بۇل شارالار قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىعىنا، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي جانە الاش ارداقتىلارى – ءالىمحان ەرمەكوۆ، دامەش ەرمەكوۆا-جۇرگەنوۆا جانە تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ رۋحىنا تاعزىم رەتىندە ۇيىمداستىرىلدى.
ءىس-شارالار اياسىندا:
- قاراعاندى تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءالىمحان ەرمەكوۆ مۇرالارىنىڭ تاريحي ماڭىزى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا وتەدى;
- قارلاگ مۋزەيىنە ساپار ۇيىمداستىرىلادى;
- ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى تەاتردا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ تاعدىرىنا ارنالعان سپەكتاكل قويىلادى;
- 29 مامىر كۇنى قوناقتار مەن عالىمدار ەرمەكوۆ پەن جۇرگەنوۆانىڭ تۋعان ولكەلەرى — بىلقىلداق پەن ءامىرحان قىستاۋىنا ارنايى بارادى.
«بۇل – ۇلتتىڭ جادىن جاڭعىرتۋ، الاشتىڭ اماناتىن ۇرپاققا تابىستاۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام. سول ءبىر قاسيەتتى ولكەدە كەزىندە پوتانين، قانىش ساتباەۆ سىندى ۇلى تۇلعالار جۇرگەن. تەمىربەك جۇرگەنوۆ سول جەردە دامەش ەرمەكوۆانى ۇزاتىپ العان، قاسىنا كۇيەۋ جولداس ەتىپ جانايدار سادۋاقاسوۆتى ەرتكەن»، - دەيدى قۋانىش ماقسۇتوۆ.
شاراعا ەلىمىزگە بەلگىلى عالىمدار مەن الاشتانۋشى زەرتتەۋشىلەر – تۇرسىن جۇرتباي، ايگۇل ىسماق، بۇركىت اياعان، ەركىن تىلەش، سۇلتان جۇماعۇلوۆ، قىزىلوردادان كەلگەن ارنايى دەلەگاتسيا، قحا قۇرىلىمدارىنىڭ وكىلدەرى، باق پەن جاستار قاتىستى. كونفەرەنتسيادا پروفەسسور ايگۇل ىسماق ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن ساياسي قىزمەتىنە تەرەڭ تالداۋ جاسايدى.
ايتا كەتەيىك، ءالىمحان ەرمەكوۆ – قازاقتان شىققان تۇڭعىش ماتەماتيكا پروفەسسورى، 1920 جىلى قازاقستان شەكاراسىن بەلگىلەۋ ماسەلەسىندە لەنين باستاعان كوميسسيا الدىندا تاريحي ءرول اتقارعان تۇلعا. ول ماتەماتيكالىق تەرمينولوگيانى قالىپتاستىرعان، بۇگىنگى IT سالاسىنداعى ۇعىمداردىڭ باستاۋىندا تۇرعان عالىم.
«ءبىز قازاق دەپ تۋدىق، قازاق دەپ ولەتىن شىعارمىز. بىزدە ودان باسقا مۇددە دە، ماقسات تا، ارمان دا بولعان ەمەس» دەگەن ەرمەكوۆتىڭ ءسوزى بۇگىنگى ۇرپاققا وسيەت بولىپ جەتتى.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا»
