ەجەلدەن قازاقتىڭ مەكەنى بولعان قىزىلجار توپىراعىندا قاسيەتتى جەرلەر وتە كوپ. سولاردىڭ ءبىرى – قازىرگى ەسىل اۋدانىنا قاراستى بۇلاق اۋىلىنىڭ جانىنداعى قۇلسارى باتىر جەرلەنگەن ادىر. قۇلسارى ابىلاي حان تۇسىندا جاۋعا قارسى قول باستاعان باتىرلاردىڭ ءبىرى بولعان جانە ونىڭ ەرجۇرەكتىگىمەن قوسا، اۋليەلىك قاسيەتى جايىندا دا اڭىزدار بار.
بۇگىندە دەندەرىنە شيپا ىزدەگەن جاندار ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلىپ، اۋليەنىڭ باسىنا قونىپ، اللادان جاندارىنا مەدەت تىلەيدى. ەمدەلىپ كەتىپ جاتقاندارى دا بارشىلىق. بۇل – سوڭعى كەزدەرى عانا بەلەڭ العان ءۇردىس ەمەس، باتىردىڭ باسىنا زيارات ەتۋشىلەر بۇدان بۇرىن دا بولعانىن اقساقالدار ايتىپ وتىر. قاراعاي اۋىلىنىڭ تۇرعىنى وتەگەن ءجۇسىپوۆ قۇلسارى ءاۋليەنىڭ بەيىتى تۋرالى مىناداي اڭگىمە ايتادى: «قۇلسارى اۋليە جەرلەنگەن جەر بۇلاق اۋىلىنىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا، اۋىلدان 8-9 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان. وسى ءۇستىرت ۇستىندە باسقا دا زيراتتار بار. بالا كەزىمىزدە وسى ۇستىرتكە بارىپ، ارۋاقتارعا وزىمىزشە دۇعا وقىپ، بەت سيپاپ قايتاتىنبىز. سونداعى بايقاعانىمىز، زيراتتاردىڭ تاستارى اراسىندا ساداقاعا تاستالعان كۇمىس اقشالار جاتاتىن. ءۇستىرت ماڭايىندا جەروشاقتىڭ ورىندارىن، ءتۇرلى-ءتۇستى ماتالاردىڭ قيىندىلارىن كورەتىنبىز. ۇلكەندەردەن سۇراعانىمىزدا، الىس-جاقىن جەرلەردەن اۋرۋعا شالدىققان ادامداردىڭ اۋليە زيراتى باسىنا تۇنەپ، تاۋاپ ەتەتىندەرىن ايتۋشى ەدى».
قۇلسارى بابامىز ءتۇرلى شوپتەردەن ءدارى-دارمەكتەر جاساپ، اۋرۋ-سىرقاۋلاردى ەمدەيدى ەكەن. ريزا بولعان حالىق ول كىسىنى «اۋليە» دەپ اتاي باستايدى. ول قايتىس بولاردا: «كوزىمدى جۇمعاننان كەيىن مەنى انا ادىردىڭ باسىنا جەرلەڭدەر. ەگەر ءۇش جىلدان كەيىن قابىردى اشىپ قاراعاندا، دەنەم بۇزىلماسا، سوندا عانا ماعان «اۋليە» اتىن بەرىڭدەر»، – دەپتى. ەل-جۇرتى قۇلسارىنىڭ بۇل اماناتىن ورىنداپ، قابىرىن اشقاندا، باتىردىڭ بەيىتىنەن ءبىر عاجاپ جۇپار ءيىس شىعادى. بۇل حوش يىسكە تاڭعالعان حالىق سول جەردە قۇلسارىعا «اۋليە» اتىن بەرگەن ەكەن. قازىر بۇل ادىر قۇلسارى اۋليە اتىمەن اتالىپ كەتكەن.
قۇلسارىنىڭ اۋليەلىگى تۋرالى ەل اۋزىندا تاعى ءبىر اڭىز بار. ول جاسى جەتىپ قارتايا كەلە، ءولىم ساعاتىنىڭ تاياعانىن سەزىپ، ەكى ۇلىن جانىنا شاقىرىپ، مىناداي امانات ايتقان ەكەن:
«مەن و دۇنيەگە اتتانعان سوڭ جۋىپ، كەبىندەپ، اۋىل سىرتىنا كيىز ءۇي تىگىڭدەر دە، ءمايىتىمدى سوندا قويىپ، كۇزەتىڭدەر. ءۇش كۇننىڭ ىشىندە وسى ءۇيدىڭ الدىنا ءبىر اق تۇيە كەلىپ شوگەر، سوعان مەنىڭ ءمايىتىمدى ارتاسىڭدار دا، تۇيەنىڭ سوڭىنان ەرەسىڭدەر. تۇيە ءجۇرىپ وتىرىپ مەجەلى جەرگە جەتكەندە ءوزى شوگەر، سول جەرگە مەنى جەرلەيسىڭدەر»، – دەگەن ەكەن. ايتقانىنداي، ءاۋليە قايتىس بولىپ، بالالارى ارۋلاپ، اۋىل سىرتىنا كيىز ءۇي تىگىپ، ءمايىتتى سوندا اپارىپ قويىپ، ءوزدەرى كۇزەتۋگە كىرىسەدى. ەكى-ءۇش كۇننىڭ شاماسىندا، اۋليە ايتقانداي، كيىز ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ اق تۇيە شوككەن كورىنەدى. بالالارى ءمايىتتى تۇيەگە مۇقيات ارتىپ، وزىنە عانا بەلگىلى باعىتقا بەت العان تۇيەنىڭ سوڭىنان ىلەسەدى. تۇيە سول ءجۇرگەننەن ءجۇرىپ وتىرىپ قازىرگى بەيىتى تۇرعان ءۇستىرت ۇستىنە كەلىپ شوگەدى. ءسويتىپ، قۇلسارى اۋليە ءوزىنىڭ وسيەتىمەن وسى جەرگە جەرلەنگەن ەكەن».
بۇگىندە باتىردىڭ ۇرپاعى جانە باسقا جاناشىر ازاماتتار «قۇلسارى» اتتى قايىرىمدىلىق قورىن قۇرىپ، باتىردىڭ باسىنا مازار سالىپ جاتىر. جالعىزتاۋدىڭ باتىس بەتكەيىندە، تاۋدىڭ سىلەمى ءتارىزدى ءۇستىرتتىڭ ۇستىندە، بۇلاق اۋىلىنىڭ تۇستىگىندە جەرلەنگەن قۇلسارى اۋليەنىڭ مازارىنىڭ قۇرىلىسى جاقىندا اياقتالىپ تا قالار. مازار اقتاۋدان اكەلىنگەن اق تاستاردان ءورىلۋدە.
ەرباقىت امانتايۇلى، قىزىلجار
