Qasiettı Qūlsary adyry

Ejelden qazaqtyŋ mekenı bolǧan Qyzyljar topyraǧynda qasiettı jerler öte köp. Solardyŋ bırı – qazırgı Esıl audanyna qarasty Būlaq auylynyŋ janyndaǧy Qūlsary batyr jerlengen adyr. Qūlsary Abylai han tūsynda jauǧa qarsy qol bastaǧan batyrlardyŋ bırı bolǧan jäne onyŋ erjürektıgımen qosa, äulielık qasietı jaiynda da aŋyzdar bar.  Bügınde denderıne şipa ızdegen jandar elımızdıŋ tük­pır-tükpırınen kelıp, äulienıŋ basyna qonyp, Al­la­dan jandaryna medet tıleidı. Emdelıp ketıp jat­qan­da­ry da barşylyq. Būl – soŋǧy kezderı ǧana beleŋ alǧan ür­dıs emes, batyrdyŋ basyna ziiarat etuşıler būdan būryn da bolǧanyn aqsaqaldar aityp otyr. Qaraǧai auylynyŋ tūrǧyny Ötegen Jüsıpov Qūlsary äu­lienıŋ beiıtı turaly mynadai äŋgıme aitady: «Qūl­sary äulie jer­lengen jer Būlaq auylynyŋ oŋtüstık-şy­ǧysynda, auyldan 8-9 şaqyrymdai jerde or­na­las­qan. Osy üstırt üstınde basqa da zirattar bar. Bala kezımızde osy üstırtke baryp, aruaqtarǧa özımızşe dūǧa oqyp, bet sipap qaitatynbyz. Sondaǧy baiqaǧanymyz, zirat­tar­dyŋ tastary arasynda sadaqaǧa tastalǧan kümıs aq­şalar jatatyn. Üstırt maŋaiynda jeroşaqtyŋ oryn­­daryn, türlı-tüstı matalardyŋ qiyndylaryn kö­re­tınbız. Ülkenderden sūraǧanymyzda, alys-jaqyn jer­­lerden auruǧa şaldyqqan adamdardyŋ äulie zi­raty basyna tünep, tauap etetınderın aituşy edı». Qūlsary babamyz türlı şöpterden därı-därmekter ja­sap, auru-syrqaulardy emdeidı eken. Riza bolǧan ha­lyq ol kısını «äulie» dep atai bastaidy. Ol qaitys bo­larda: «Közımdı jūmǧannan keiın menı ana adyrdyŋ basyna jer­leŋder. Eger üş jyldan keiın qabırdı aşyp qa­raǧanda, denem būzylmasa, sonda ǧana maǧan «äulie» atyn berıŋder», – deptı. El-jūrty Qūlsarynyŋ būl ama­natyn oryndap, qabırın aşqanda, batyrdyŋ beiı­tınen bır ǧajap jūpar iıs şyǧady. Būl hoş iıske taŋ­ǧalǧan halyq sol jerde Qūlsaryǧa «äulie» atyn ber­gen eken. Qazır būl adyr Qūlsary äulie atymen atalyp ketken. Qūlsarynyŋ äulielıgı turaly el auzynda taǧy bır aŋyz bar. Ol jasy jetıp qartaia kele, ölım saǧatynyŋ taiaǧanyn sezıp, ekı ūlyn janyna şaqyryp, mynadai ama­nat aitqan eken: «Men o düniege at­tan­ǧan soŋ juyp, ke­bın­dep, auyl syrtyna kiız üi tıgıŋder de, mäiı­tımdı sonda qoiyp, küzetıŋder. Üş künnıŋ ışınde osy üi­dıŋ aldyna bır aq tüie ke­lıp şöger, soǧan menıŋ mäiı­tımdı ar­ta­syŋ­dar da, tüienıŋ soŋynan ere­sıŋ­der. Tüie jürıp otyryp mejelı jerge jetkende özı şöger, sol jerge menı jerleisıŋder», – degen eken. Aitqanyndai, äu­lie qaitys bo­lyp, bala­lary arulap, auyl syr­tyna kiız üi tıgıp, mäiıttı sonda aparyp qoiyp, öz­derı küzetuge kırısedı. Ekı-üş künnıŋ şa­masynda, äulie aitqandai, kiız üidıŋ al­dyna kelıp aq tüie şökken körınedı. Ba­lalary mäiıttı tüiege mūqiiat artyp, özıne ǧana belgılı baǧytqa bet alǧan tüienıŋ soŋynan ılesedı. Tüie sol jür­gen­nen jürıp oty­ryp qazırgı beiıtı tūrǧan üstırt üstıne kelıp şögedı. Söitıp, Qūlsary äulie özınıŋ ösietımen osy jerge jerlengen eken». Bügınde batyrdyŋ ūrpaǧy jäne basqa janaşyr azamattar «Qūlsary» atty qaiy­rym­dylyq qoryn qūryp, batyrdyŋ basyna mazar salyp jatyr. Jalǧyztaudyŋ batys betkeiınde, taudyŋ sılemı tärızdı üstırttıŋ üstınde, Būlaq auylynyŋ tüstıgınde jer­len­gen Qūlsary äulienıŋ mazarynyŋ qū­rylysy jaqynda aiaqtalyp ta qalar. Ma­zar Aqtaudan äkelıngen aq tastardan örı­lu­de.

---

Erbaqyt AMANTAIŪLY, Qyzyljar