Būldyrty auyly - Batys Qazaqstan oblysy, Syrym audanyndaǧy auyldyq äkımşılık okrugınıŋ ortalyǧy. Audan ortalyǧy - Jympity. Agroklimattyq qūrǧaq qoŋyrjai beldemde ornalasqan. Jerı: sūr topyraqty. Jusan, betege, seleu, köde, şi ösedı. Soǧan säikes şarua qojalyqtary men öndırıstık şaruaşylyqtary tūraqty türde jūmys jasaidy. Geografiialyq ornalasu jaǧdaiy jaqsy.
Būldyrty auyldyq okrugıne 4 eldı-meken kıredı: Būldyrty, Kögerıs(Kökörıs), Jarqamys jäne Qaraqūdyq.
Ūzyndyǧy 195 km-ge sozylyp jatqan Jaiyq alqabyndaǧy Būldyrty özenı aǧyp jatyr. Būldyrty auyly özınıŋ tabiǧatymen maqtanyp qana qoimai, tarihqa aty sıŋgen beldı tūlǧalarymen de auyz toltyryp aitarlyqtai tanyta alady.
Sonyŋ bırı batyr-şeşen - Syrym Datūly, Qazaqstan jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, aqyn - Qadyr Myrza Älı, Künbatys Alaşorda ükımetın basqarǧan qairatker - Janşa Dosmūhamedūly t.b. syndy audannyŋ tarihynan bölek, auyldyŋ da beldı tūlǧalaryn aişyqty türde aita alady.
Tarihy men jūldyzdary tektılıkpen astasyp, tereŋge qarai syr tūnǧan auyldyŋ keşegı bastau būlaǧy sonau tereŋde ekenın aŋǧardyq. Al olardyŋ bügıngı damuy men ekonomikalyq künkörıs jaǧdaiy qanşalyqty ılgerılep keledı?
Endeşe, däl osy sūraqty Būldyrty auylynyŋ äkımı - Nūrpeisov Salauat Jolaiūlyna qoiyp kördık.
Salauat Jolaiūly - Batys Qazaqstan Agrarlyq universitetın agronom, agrohimik jäne topyraqtanuşy mamandyǧy boiynşa bıtırıp şyqqan.
Eŋbek jolyn Būldyrty auylynda «Anda» şarua qojalyǧynda agronom bolyp bastap, keiınnen bırqatar lauazymdy qyzmetterdı atqarǧan. 2014 jyldan qazırgı uaqytqa deiın «Syrym audandyq mädeniet jäne tılderdı damytu, dene şynyqtyru jäne sport bölımınıŋ basşysy» lauazymynda qyzmet jasaǧan.
Älemdegı soŋǧy özgerısterge säikes düiım dünienı dür sılkındırıp, qoǧam qūbylyp, epidemiialyq jaǧdai men saiasi tolqyndar küşeigen tūsta är basşynyŋ jüktelgen tapsyrmany mültıksız oryndauy asa qajettı de, jauapty ıs.
Statistikaǧa süiener bolsaq, prezidentımızdıŋ aituynşa halyqtyŋ 40%-y auylda tūratyny anyqtalǧan. Sondyqtan basty mäseleler men saiasi şaralardyŋ bastau būlaǧy äuelı auyl tūrǧyndarynyŋ müddesı üşın jasalu kerek. Būl turaly Būldyrty auylynyŋ äkımı ne aitar eken?
- Prezidentımız Qasym-Jomart Kemelūly Qazaqstan halqyna arnaǧan biylǧy Joldauynda "Äkımderdı halyq özı sailaityn bolady" degen edı. Mıne, jaqynda ötken sailaudyŋ qorytyndysy boiynşa köptıŋ qalauynan şyǧyp, sızge zor jauapkerşılık artylyp otyr. Sız üşın halyq sailaǧan äkımnıŋ eŋ basty qasietı men talaby qandai bolu kerek?
- Prezidentımız Qasym-Jomart Kemelūly Qazaqstan halqyna arnaǧan joldauy men tapsyrmasyna orai, merzımı aiaqtalǧan auyldyq okrugterdıŋ äkımderın sailauy ötkızılgen edı. 2021 jyldyŋ qaraşa aiynyŋ 28 künı sailau ötkızılıp, tūrǧyndar öz taŋdaularyn jasap, ümıtkerlerdıŋ ışınen menı taŋdap, okrug äkımıne sailandym.
Endıgı maqsatym - auyldyq okrugtı damytu baǧytynda jasalǧan sailau aldy baǧdarlamamda körsetılgen mäselelerdı jüzege asyryp, jedel jūmystardy jürgızu bolyp tabylady.
Menıŋ ūǧymymda halyq sailanǧan äkımnıŋ eŋ basty qasietı - jergılıktı halyq tūrǧyndardyŋ oiynan şyǧyp, qoǧammen qoian qoltyq jūmys jasalu kerek. Özıme qoiǧan negızgı talabym - auyl tūrǧyndarynyŋ zaman talabyna sai ömır süruın qamtamasyz etıp, öŋırımızdıŋ körkeiuı men örkendeuıne naqty josparlardy jüzege asyruym tiıs.
- Būldyrty auyly Syrym audany boiynşa halyq sany men kölemı jaǧynan eŋ ülken auyldardyŋ bırı. Aldaǧy uaqytta öŋırımızdıŋ häl-auqatyn arttyru jäne jūmyspen qamtu baǧyty boiynşa auyldyŋ odan ärı örkendeuıne qandai jobalar ıske asyrylmaq?
- İä, audanymyzda barlyǧy 12 auyldyq okrug bolsa, sonyŋ ışınde ülkenı, audan ortalyǧynan keiıngı okrug - Būldyrty auyldyq okrugı bolyp otyr. Okrugte üş myŋǧa tarta tūrǧyndar bar. Aldaǧy uaqytta okrugtı damytu, tūrǧyndardyŋ häl-auqatyn arttyru jäne jūmyspen qamtu baǧytynda memlekettık baǧdarlamardy ıske asyru jobasy boiynşa bıraz mındettemeler jasalady.
Iаǧni, auyldyq okrugtegı auyl şaruaşylyq salasyn damytu, asyl tūqymdy mal basyn köbeituge jūmystanu, şaruaşylyqtardy memleketten berıletın qaitarymsyz granttar aldyru arqyly tūrǧyndardyŋ käsıppen ainalysularyna, sol arqyly özderınıŋ tūrmys tırşılıkterın köterıp, jūmyspen qamtylularyna jaǧdai jasalmaq.
Qazırgı kezde tūrǧyndardy jūmyspen qamtu üşın granttar nemese nesieler alu arqyly mal ösıru nemese süt öndıru, qūs ösıru, bau-baqşa eguge baǧyttalǧan jobalardy tūrǧyndarǧa nasihattap jüzege asyruǧa jūmystanudamyz.
- Az uaqyt ışınde halyqqa esep berıp ülgerdıŋız. Būldyrty auylynyŋ tūrǧyndary arasynan qandai da bır käsıp aşamyn, joba bastaimyn degen halyq igılıgıne arnalǧan bastamalarǧa äkımdık tarapynan qandai qoldaular bolady? (jalpy auylda öŋır örkendeuıne üles qosyp jürgen qandai käsıpkerlerdı aita alasyz?)
- Jyl saiyn barlyq deŋgeidegı äkımder tūrǧyndar aldynda esep berıp, aldaǧy uaqytta jüzege asyratyn jūmystarmen qatar, tūrǧyndardyŋ ūsynys pıkırlerın tyŋdaidy.
Men de ötken jyldary atqarǧan jūmystar men alda tūrǧan mındetter jönınde hadyq aldynda esebımdı berdım.
Jalpy jyl ötken saiyn elımızben bırge auyldarymyz da damyp, zaman talabyna sai tūrǧyndardyŋ da ūsynys pıkırlerı men talaptary özgerıp keledı.
Olardyŋ ūsynystaryna sai jūmystardy qolǧa alu – eŋ basty mındet bop esepteledı. Halyq arasynan käsıbın aşamyn, joba bastaimyn degen azamattarǧa äkımdık tarapynan qabyldanyp jatyrǧan baǧdarlamalardyŋ talaptaryn tüsındıru men qatar, käsıbıne qarai mümkındık bolsa oryndarmen nemese dalalyq jerlerden jer beru siiaqty mäselerge qoldau bıldırıletın bolady.
Zamanǧa qarai är auyldyŋ bas kötergen azamattary men käsıpkerlerı, «Tuǧan jerge taǧzym» nemese «Ruhani jaŋǧyru» siiaqty baǧdarlamalardyŋ aiasynda auylǧa kömek qolyn sozyp türlı salalar bosynşa kömek körsetılıp jatyr.
Aita ketetın bolsaq, Urazov Ergen, Gusmanov Talǧat, Nurpeisov Ilesbek, Süleimenov Berık, Törebaev Iliias siiaqty azamattar men qatar auyldaǧy sauda sattyq oryndarynyŋ ielerı men şaruaşylyq basşylary jäne jyl tülekterı auyl örkendeuıne üdes qosuda qol ūşyn sozudan taiynǧan emes.
Auylda bırneşe düken bar. Soŋǧy aşylǧan dükenderdıŋ bırı - Būldyrty auyldyq okrugınıŋ tūrǧyny Gülşat Quanyşqalievanyŋ naubaihanasy.
Ol 2003 jyldan berı käsıpkerlıkpen ainalysyp keledı. Qazır kiım satudan bölek, tapsyryspen körpe jasaǧan.
Endı özınıŋ jeke dükenın aşyp otyr. «Kerderı» dükenınen azyq – tülık te, tūrmystyq tauarlar men kiımderdı de taba alasyz. Käsıpker osy jūmys arqyly auyldyŋ 2 tūrǧynyn tūraqty jūmyspen qamtyp otyr.
Dükennıŋ baǧalary audan ortalyǧyndaǧy baǧalardan tömen. Halyqtyŋ nanǧa degen sūranysy eşqaşan tömendegen emes. Osyǧan bailanysty dükennıŋ janynan künıne 100 qalaş nan daiyndaityn naubaihana da aşyldy.
Halyqqa qajettı önımderdı qaladan tasymaldamai-aq, özderı ūsynuy halyqqa da, käsıpkerlerge de öte tiımdı. Odan bölek jastar arasynda üiden kışıgırım käsıbın aşyp, näsıbın tauyp otyrǧandar da jeterlık.
Basym köpşılıgı konditerlık önımdı satumen ainalyssa, endı bırı merekelerge arnalǧan türlı dizaindaǧy şaqyru biletterın jasaumen ainalysady.
Jalpy basqa auyldarmen salystyrmaly türde qaraǧanda halyqtyŋ tūrmystyq deŋgeiı jaqsy deuge tolyq negız bar. Sebebı, öz jūmysyn halyqqa ūsynǧan şaǧyn käsıpkerlerge sūranys deŋgeiı de tūraqty türde köbeiıp otyr.
Tiısınşe qajettı jabdyqtary üşın alysqa barmai-aq är jergıdıktı tūrǧyn öz auylyndaǧy sapaly qyzmettı taŋdai alady.
Zaman talaby men sūranysyna orai qazır är türlı salalar damyp keledı. Eŋbektıŋ közın tabamyn degen är jalyndy jastar jıgerın janşytpai käsıp bastaimyn dese, qoldan kelgenşe bar qyzmet türın ūsynuǧa äkımşılık tarapy qaşan da daiyn.
- Auylǧa qazırgı uaqytta naqty ne jetıspeidı? Eŋ özektı mäseleler men onyŋ şeşımı qandai bolmaq?
- Auyldy damytu men körkeitude älı de köptegen mäselelerdı şeşu qajet etetını belgılı. Eŋ bastysy okrugımız- kögıldır otynmen qamtylǧan.
Būldyrty auyly ortalyqtandyrylǧan auyz su jüiesıne qosylǧan. Zamanaui bailanys jüiesımen qamtylǧan, auylǧa kırme jol jöndeuden ötkızılgen.
Endıgı jerde auyldyŋ ışkı jolyna qatty tösenış salu arqyly jöndeu, auyl köşelerın körkeitu jäne ortalyq saiabaqty tūrǧyndardyŋ dem alatyn ornyna ainaldyru, Kögerıs auylynyŋ tūrǧyndaryn ortalyqtandyrylǧan auyz su jüiesıne qosu jäne Kögerıs auylyna jol mäselesın şeşu siiaqty özektı mäselelerdı şeşu negızgı maqsatymyz bolyp otyr.
Qazırgı kezdegı ekologiialyq mäsele su közderınıŋ azaiuy alaǧdatuşylyq tuǧyzuda. Sondyqtan Būldyrty özenınıŋ būlaq közderın aşyp, auyl ırgesındegı su qoryn molaitu da - özektı mäselelerdıŋ bırı.
Onyŋ şeşımı auyl tūrǧyndarynyŋ bırıgıp jūmystanuy bolyp tabylady. Qalǧan mäselelerdı audan basşylyǧyna ūsynys bıldıre otyryp, biudjetten qarajattar bölıp, alǧaşqy orynda jobalyq smetalyq qūjattaryn jasatudy qajet etedı, qalǧany uaqyttyŋ enşısınde.
Sonymen qatar auylda jastardyŋ, jalpy tūrǧyndardyŋ sportpen şūǧyldanularyn qamtamasyz etıp, sport türlerın damytu baǧytynda, auyldan dene şynyqtyru kompleksın saldyrudy qajet dep sanaimyn.
Onyŋ jobalyq smetalyq qūjattamasy daiyn, biylǧy jyly qarajat bölıngen jaǧdaida qūrylysy bastalady dep kütıp otyrmyz.
Sonymen bırge qysqy sport türlerın damytuda auyldan hokkei qorabyn salu oiymyzda bar. Būl ıstı auyl jastary, sonyŋ ışınde 1984 jyly tuylǧan azamattardyŋ bastamasymen ıske asyrǧymyz keledı. Jalpy osyǧan deiın de Būldyrty jastarynyŋ arasynan türlı sport salasy boiynşa älemdık deŋgeide baq synaǧan sportşylarymyz bar.
Sonyŋ bırı qazaq küresınen Aziiada jäne älem chempiony – Bekjanov Nūrlan Baqytūly. Auyldan şyqqan kışkentai bala ülken deŋgeiler men belesterdı baǧyndyryp, qazır auyl ǧana emes, barşa qazaqtyŋ maqtanyşyna ainalyp otyr.
Odan bödek qol küres pen basqa da qosymşa üiırmelerden halyqaralyq, älemdık deŋgeide jelkendı jetıstıkterge jetıp jatqan jalyndy jastarymyz köp.
Eger qarajat bölınıp, sport keşenı salynatyn bolsa, būl jastarǧa degen ülken qoldau men mümkındıkter esıgınıŋ aiqara aşylǧan qaqapasy bolmaq.
Jelkendı jetıstıkterge jetetıŋ jastardyŋ da qarasy qalyŋdamaq. Sonymen qatar auyldyq okrugımız Samara-Şymkent respublikalyq avtojoly boiynda ornalasqandyqtan, osy joldyŋ äleuetın paidalanuymyz qajet dep esepteimın.
Jol boiynan qyzmet körsetu oryndaryn aşuǧa ısker azamattarǧa ūsynystar berudemız. Eger osy ūsynys jüzege asqan jaǧdaida jūmyssyz azamattarymyzdy jūmyspen qamtudyŋ bırden bır közıne ainalmaq.
- "Jas kelse ıske" degen halyq maqaly bar. Jas buynǧa qai ıstı jükteseŋ de döŋgeletıp äketerı anyq. Osyny eskerıp, halyq arasynan belsendı jastarǧa arnalǧan jobalardy ıske asyru oida bar ma?
- Jastar - bızdıŋ bolaşaǧymyz. Jastardy qaşan da qoldauymyz qajet. Olardan kütetın ümıtımız zor. Sol sebeptı elımızdıŋ bolaşaǧy - jastardy tärbieleu, olarǧa dūrys baǧyt baǧdar beru – bızdıŋ eŋ äuelgı maqsatymyzǧa ainaluy kerek.
Olardyŋ elge tigızetın bastamalaryn qoldauǧa ärqaşan daiynbyz. Alaida ökınışke orai jastar arasynda älı de bolsa enjarlyq basymdau bolyp tūrǧany jasyryn emes.
Barlyǧy ūialy telefonnyŋ şyrmauyna şyrmalǧan uaqytta, sanalaryna da äleumettık jelınıŋ älemı ūialap alǧan sekıldı.
Öitkenı, jastarda eŋ äuelgı dene belsendılıgı azaiyp kettı. Köpşılık buyn oŋai jolmen az uaqytta mol tabysqa kenelgısı keledı. Vizualdy älemnıŋ qūrbandaryna ainalyp jatqanyn özderı de aŋǧarmai barady.
Sondyqtan bız okrugtegı mädeniet üiı, kıtaphana, bılım mekemelerı arqyly jastarǧa arnalǧan türlı şaralardy ünemı ūiymdastyryp kelemız.
Erterekte jastardan qūrylǧan türlı öner ūiymdary bolǧanyn bız jaqsy bılemız. Sondyqtanda jastardyŋ arasynan önerlı jastardy, belsendı jastardy tarta otyryp, ūlttyq önerımızdı damytatyn, nasihattaityn ūiymdar qūrǧymyz keledı.
Ärine ol erıktı türde jüzege asatyn prosess. Elım deitın, patriottyq sezımı men sana sezımı joǧary jastardy tabu - uaqyt enşısıne qalady dep oilaimyn.
Mūndai şaralar odan bölek mektep qabyrǧasynda da taqyryptyŋ eŋ negızgı özegıne ainalyp otyr. Oquşylar arasynda türlı intellektualdyq jarystar men logikalyq oilaudy damytatyn şaralar men sporttyq jarystar jiı ötkızıletının körıp kelemın.
Odan bölek audan ortalyǧynan «Syrym Jastary» resurstyq ortalyǧy mekteppen jiı bailanys ornatyp, mädeni şaralar men qoǧamdyq jūmystarǧa şaqyryp keledı.
Būl jastardyŋ oilau deŋgeiı men öz belsendılıkterın arttyruǧa taptyrmas mümkındık dep esepteimın.
- Būldyrty auylynan bölek oǧan qarasty bırneşe şaǧyn auyldar bar. Olardyŋ ekonomikalyq damuy Būldyrty auylymen qatar kele jatyr ma?
- Okrugte Kögerıs (Kökörıs), Qaraqūdyq, Jarqamys atty eldı mekender bar. Osylardyŋ ışınde Kögerıs eldı mekenınde tūraqtanǧan ekı jüzdıŋ üstınde tūrǧyndary bar.
Mektep, feldşerlık punkt pen kıtaphana jūmys jasap tūrǧan eldı mekennıŋ bırı. Osy eldı mekennıŋ ekonomikalyq damuy Būldyrty auylymen qatar kele jatyr dep aita alamyn.
Sebebı, auylǧa qajettı dünieler jaimen jüzege asyrylyp keledı. Mäselen, qys uaqytynda «Activ» ūialy bailanys jelısı ornatyldy. Endı auyl tūrǧyndary şalǧaidaǧy tuystarymen erkın habarlasyp, ǧalamtordy qalaǧanynşa paidalana alady.
Osyǧan deiın Kögerıs auylynyŋ şetınde ǧana «Beeline» bailanysy ūstaityn bolsa, endı qazır «Activ» - jedel de qoljetımdı jelınıŋ bırıne ainaldy. Qalǧan ekı auylda ökınışke orai jergılıktı halqynyŋ tūrmys tırşılıgıne qolaily jerlerge köşulerınıŋ basty saldarynan Qaraqūdyq, Jarqamys eldı mekenderınde tūrǧyndar sany uaqyt ötken saiyn azaiyp otyr.
- Är äkım zaman ılgeruleuıne sai jūmys jasap, jaŋa dünielerge ūmtylyp, halyqpen jaqyn bailanys ornatady.
Auyldyŋ ruhani damuy men jobalardyŋ tiımdı türde jedel ıske asuy üşın qandai jaŋaşa täsılderdı qoldanar edıŋız?
- Zaman ılgerıleuıne orai, tūrǧyndardyŋ ūsynys pıkırlerıne sai jūmysty jaŋaşa ūiymdastyrudy qajet etedı. Sonymen qatar, "Aşyq äkımdık" talabyna sai tūrǧyndarmen etene jaqyn aralasyp, jūmys jasau - bızge qoiylyp otyrǧan eŋ negızgı talaptardyŋ bırı.
Sonymen qatar, jergılıktı jerdegı qoǧamdastyq müşelerımen bırge tyǧyz qarym qatynasta jūmys jürgızuımız qajet, iaǧni auyldy damytuda eŋ alǧaşqy orynda jüzege asyrylatyn jūmystarǧa qarajattardy böludı qoǧamdastyq ökılderınıŋ pıkırlerın eskere otyryp, ıske asyruymyz kerek.
Osynyŋ arqasynda jobalaǧan ıster jedel ıske asatyn bolady dep esepteimın. Auyldy örkendetu – ony damytumen ǧana şektelmeidı.
Halyqtyŋ ruhani oi-örısı men damuy da eŋ maŋyzdy mındet bop sanalady. Sebebı, auyldyŋ ekonomikalyq ösuı men qaryştap damuyna äser etetın eŋ äuelgı faktor - «ruhani bailyq».
Osy tūsta sızdıŋ sözıŋızge qosyluǧa tolyq negız bar dep esepteimın. Qazırgı uaqytta onlain jäne oflain bılım beru baǧyty men biznes bastau joldarynyŋ jürgızılu salalary men baǧyttary öte köp.
Eger adam ızdense, derekközderden qajet dep tanyǧan aqparattardyŋ barlyǧyn qabyldai alatyn qabıletke ie. Bılım – qaşan da alǧa jeteleidı.
Auyldyŋ örkendeuıne bır ǧana bılıktı jäne bılımdı adamnyŋ jūmys jasauy jetkılıksız. Eger, är auyldyŋ tūrǧyny şynaiy türde öŋırınıŋ örkendegenın qalasa, äuelı ruhani tūrǧydan özın-özı jetıldıruı tiıs.
Būl söz jalpy Qazaqstannyŋ negızgı ūranyna ainalsa, Qazaqstannyŋ bolaşaǧy jarqyn bolatynyna senımım zor.
Öitkenı, bılım – qaraŋǧy tūŋǧiyqtan adastyrmai alyp şyǧatyn jaryq şam ıspettes asyl dünie.
-Sūhbattasuǧa kelısım bergenıŋız üşın raqmet, Salauat Jolaiūly!
Aldaǧy uaqytta jūmysyŋyzǧa sättılık pen tausylmas quat tıleimın.
Inju ÖMIRZAQ,
”Adyrna” ūlttyq portaly
