- ءلاززات، ءبىر جىلدارى جامبىل اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىندا جۇمىس ىستەگەن ەدىڭىز. سوڭعى ۋاقىتتارى سول ساحنادان كورىنبەي قالدىڭىز. قازىر قايداسىز؟
- 2003 جىلى قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن بويدا اتالمىش كيەلى شاڭىراققا جۇمىسقا ورنالاسقان ەدىم. ءۇش جارىم جىلدان كەيىن قازاق راديوسىنا اۋىسىپ، مۋزىكالىق رەداكتور رەتىندە ءانشىلەردىڭ الىپ كەلگەن دۇنيەلەرىن سۇرىپتاپ، تارازىلاپ، كوركەمدىك كەڭەسكە دايىنداپ بەرۋمەن اينالىستىم. ءدال قازىر ءسۇيىنباي اتىنداعى الماتى وبلىستىق فيلارمونياسىندا ەڭبەك ەتىپ ءجۇرمىن. كەزىندە سەرىك ۇمبەتوۆ اعامىز ارنايى شاقىرىپ، ءۇي بەرگەن. سول كىسىنىڭ قولداۋىمەن تالدىقورعاندا تۇراقتاعان جايىم بار. ەرجان قوسبارماقوۆ اعامىز باسقارىپ وتىرعان ءبىزدىڭ ۇجىم شىعارماشىلىق دەڭگەيى جاعىنان استانا فيلارمونياسىنان كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇرادى ەكەن. وندا رەسپۋبليكاعا اسا تانىلماسا دا نەبىر كەرەمەت انشىلەر تەر توگىپ ءجۇر. وبلىس كولەمىندە ونەر كورسەتسە دە ارقايسىسىنىڭ ءوز ورنى بار. ءبىز دە سول كىسىلەردەن ۇيرەنىپ، ۇلگى الىپ، كاسىبي بىلىكتىلىگىمىزدى شىڭداۋ ۇستىندەمىز.
- ءوزىڭىز قاي ءوڭىردىڭ قىزى ەدىڭىز؟..
- جالپى، ءوزىم الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانى جاڭاقۇرىلىس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن. ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ الماتىداعى №9 مەكتەپ-ينتەرناتتا وقىدىم. اكە-شەشەمىز مال باقتى. ەرتەلى-كەش مال سوڭىندا جۇرگەن سوڭ ۇيدەگى ءۇش بالا ينتەرناتتا ءتاربيەلەندىك. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ەسترا-دا-تسيرك كوللەدجىنە رامازان ستامعازيەۆ اعامىزدىڭ كلاسىنا وقۋعا ءتۇسىپ، ارقا مەكتەبىنەن ءدارىس الدىم. ال كونسەرۆاتوريادا قايرات بايبوسىنوۆتان ءبىلىم الۋ باقىتى بۇيىردى. ول كىسى ءالى كۇنگە «قارا قىز، قايدا ءجۇرسىڭ؟ كۇيەۋگە ءتيدىڭ بە؟» دەپ تەلەفون شالىپ، اماندىق-ساۋلىق سۇراپ تۇرادى. رامازان اعامنىڭ ماعان سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. اۋەلگىدە ءداستۇرلى ونەردى تۇبەگەيلى ءتۇسىنبەيتىنمىن. توپتاعى ەڭ ناشار ستۋدەنت مەن بولدىم دەسەم، ارتىق ايتپايمىن.
- سوندا، وقۋعا قالاي ءتۇسىپ ءجۇرسىز؟
- بالا كەزدەن ارمانىم جۋرناليست بولۋ ەدى. كىشكەنتاي كۇنىمدە ەر شاۋىپ، قامشى ءورىپ وتىرعان اكەمنىڭ قاسىنا بارىپ، «ەر نەدەن جاسالادى؟ ونى شابۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت كەتەدى؟ قانداي اعاشتى پايدالاناسىز؟ قامشى نەشە ورىمنەن تۇرادى؟» دەگەن سۇراقتارىممەن ميىن جەپ قويادى ەكەنمىن. ول ءوزىمنىڭ دە ەسىمدە. بىراق مەنىڭ ونەر جولىنا تۇسكەنىمدى اتا-انام قالادى. انامنىڭ داۋىسى جاقسى بولعانىمەن، وتباسى جاعدايىمەن ونەرگە ارالاسا الماعان. جاس كۇنىندە اكەم دە كەرەمەت ءان سالادى ەكەن. اسكەر قاتارىندا قاتتى اۋىرىپ، سونىڭ سالدارىنان داۋىسى جوعالىپ كەتىپتى. انام ءان ايتىپ جۇرگەنىمدى بايقاپ، اۋدان كولەمىندەگى بايقاۋلارعا قاتىستىراتىن. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ قالاعان ارمانىما قول جەتكىزە الماي، ەكى جىل ۇيدە وتىردىم. اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىن باسقاراتىن ۇلجان دەگەن اپايىمىز بار-تىن. قوبىزشى بازارحان قوسباساروۆ ءىنىسى بوپ كەلەدى. ءۇشىنشى جىلى سول كىسىلەردىڭ كومەگىمەن، شەشەمنىڭ سۇيرەلەۋىمەن وقۋعا كەلدىم. ءاۋ باستا كوللەدج تابالدىرىعىن «جۋرناليستيكاعا ءبىرتابان جاقىن ماماندىق، ديكتور بولامىن» دەگەن ماقساتپەن اتتاعان ەدىم. انام ەكەۋمىز ءبىر ەسىكتى اشىپ قالساق، قايرات اعا وتىر ەكەن. ول كىسى ءمان-جايىمىزدى بىلگەننەن كەيىن: «ءبىر ءان ايتشى، داۋىسىڭدى تىڭداپ كورەيىن» دەدى. سونداعى بىلەتىنىم — ءبىر-اق ءان. الما امانجولوۆا ورىندايتىن التىنبەك قورازباەۆتىڭ «قىزىم، ساعان ايتامىن» دەيتىن تۋىندىسى. نە كەرەك، قايرات اعا داۋسىمدى تىڭداپ، «قازاقي قوڭىر ءۇن ەكەن، ءان فاكۋلتەتىنە قۇجات تاپسىر. بىزگە وسىنداي ۇندەر كەرەك. ديكتورلىق ماماندىقتى كەيىن قوسىمشا مەڭگەرىپ الارسىڭ» دەدى. ءسويتىپ، قايرات اعانىڭ سەپتىگى ءتيىپ، رامازان اعانىڭ الدىنان ءبىر-اق شىقتىم.
ءبىز وقۋعا تۇسكەندە قاراعاندى، سىر وڭىرىنەن كەلگەن ستۋدەنتتەر ۇلكەن ساحناعا دايىن بولىپ كەلدى دەسەم بولادى. ءويتكەنى ول جاقتاردا قالىپتاسقان مەكتەپ بار. ال ماعان ەشكىم ەشتەڭە ۇيرەتپەگەن. «جەتىسۋ مەكتەبى» دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلە بەرمەيمىن. ايتەۋىر رامازان اعامنىڭ قامشىلاۋىمەن، جەتەكتەۋىمەن ءبىراز دۇنيەگە كوزىمىز جەتتى عوي. سول كەزدە-اق «كەيىن ءوز مەكتەبىمدى اشىپ، مەن دە بالالارعا جەتىسۋدىڭ ماقامدارىن ۇيرەتىپ، كوللەدج، كونسەرۆاتورياعا دايىن كۇيىندە تاربيەلەپ جىبەرەمىن» دەپ ىشىمنەن ارماندايتىنمىن. كەيىن بۇل ويىمدى اۋدانداعى اعالارىمىزعا ايتىپ كورگەنىممەن، ەشكىم قۇپتاي قويمادى. ءبىر قىزىعى، ءبىزدىڭ اۋداننان كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن ازىرگە جالعىز مەن ەكەنمىن.
- ارقا مەكتەبىن بىتىرگەنىڭىزبەن، جەتىسۋدىڭ اندەرىن ءسىزدىڭ ورىنداۋىڭىزدا ءجيى ەستيمىز….
- نەگە ەكەنىن قايدام، بالا كۇنىمنەن قويلى اۋىلدا اتقا ءمىنىپ الىپ، تاۋ-تاستى ارالاپ، ارقانى كەڭگە سالىپ، كەڭ تىنىستى اندەردى تولىق بىلمەسەم دە ءوز الىمشە شىرقاعاندى ۇناتاتىنمىن. اللا قولداپ، ارقا مەكتەبىنىڭ اندەرىمەن سۋسىندادىم. كەزىندە قايرات اعا «سەن جەتىسۋدىڭ قىزىسىڭ، تۋعان توپىراعىڭنىڭ اندەرىن دە بىلگەنىڭ ءجون» دەپ ءجيى ايتاتىن. سوندىقتان ءسۇيىنباي، جامبىل، كەنەن، ۇمبەتالى اتالارىمىزدىڭ تەرمە-تولعاۋلارىن ءوز بەتىمشە ۇيرەنىپ، ورىنداپ جۇرگەنىم راس. العاشقى كەزدە وزىمنەن ۇلكەن، الدىڭعى بۋىن اعا-اپكەلەرىمنىڭ الدىنا بارىپ، اقىل سۇراعان ەدىم. ويتكەنى ءار مەكتەپتىڭ ورىنداۋ مانەرى، قاعىسى، ىرعاعى بولەك. بىراق «وسى قىزدان ەشتەڭە شىقپايدى» دەدى مە ەكەن، ەشكىم كوڭىل قويىپ، قاپەرىنە ىلگەن جوق. ستۋدەنت كەزىمدەگى ءبىر ادەتىم — ءداستۇرلى ءان كەشتەرىنەن قالمايتىنمىن. كونتسەرتتە شىرقالعان اندەردى ديكتوفونعا جازىپ الىپ، وزىندىك ستيلدە ورىنداۋعا تىرىساتىنمىن. بىراق ونىمدى كەيبىرەۋلەر «بۇزىپ ايتاسىڭ» دەپ جاقتىرمايدى. شىنى كەرەك، قازىر وسىنداي سىن ايتقاندارعا اسا ءمان بەرمەيتىن بولدىم، ويتكەنى «ءلاززات دەسە، ءسۇيىنباي، جامبىلدى ەسىمىزگە تۇسىرەمىز» دەيتىندەر بارشىلىق.
- دەگەنمەن كەيدە رەپەرتۋار قايتالايسىز. وسىعان دەيىن تارالعان، تانىلعان اندەردى تاڭدايسىز…
- رەپەرتۋار قايتالاسام، بارعان جەرىمدە «جامبىلدىڭ اقىندارعا ارناۋىن ايتشى، ءسۇيىنبايدىڭ شىعارمالارىن ورىنداشى» دەپ حالىق سۇراپ جاتادى.
ەشكىمدى قايتالاماۋ ءۇشىن جاقىندا قازاق راديوسىنىڭ «ءىنجۋ-مارجان» حابارىنان ۇمبەتالى كارىباەۆ اتامىز-دىڭ جيىرماعا جۋىق اندەرىن تاڭداپ، ءۇش بولىمنەن تۇراتىن باعدارلاماعا جازدىرتتىم. ولاردىڭ قاتارىندا ۇمبەتالى اتامىزدىڭ جامبىلمەن، نۇريلامەن ايتىستارى، ءسۇيىنباي، جامبىل ءداستۇرىمەن جازعان «اقىندارعا ارناۋى»، جامبىلدان باتا الۋعا بارعانداعى ايتقانى، جامبىل ماسكەۋدەن وردەن الىپ كەلگەندەگى قۇتتىقتاۋى سياقتى دۇنيەلەر بار. وسى حاباردان كەيىن راقمەتىن ايتىپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتقاندار كوپ.
اسىرەسە، ۇرپاقتارى ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ول كىسىنىڭ جىرلارى، ارناۋ-تەرمەلەرى، تولعاۋلارى ورىندالماعانىن ايتىپ، العىستارىن جەتكىزدى. ءان الەمىندەگى مەنىڭ اشقان جاڭالىعىم وسى بولاتىن شىعار دەگەن ويدامىن. الدا اتامىزدىڭ 125 جىلدىعى كەلە جاتىر. سول تويعا ۇلكەن ۇلەس قوسساق دەگەن نيەتىمىز بار.
- كەي كىسىلەر ءسىزدى ءداستۇرلى ءانشى رەتىندە ەمەس، ەسترادا ءانشىسى رەتىندە تانيتىن سياقتى…
- ماعان كوپ جاعدايدا اينالامداعىلار «قاراپايىمسىڭ، كوپ جەردە كورىنبەي قالاسىڭ» دەپ ايتىپ جاتادى. ونىڭ ۇستىنە، جاسىراتىن نەسى بار، ەسترادالىق انشىلەر بىزگە قاراعاندا كوبىرەك ناسيحاتتالىپ جاتادى. دەگەنمەن ەل قاتارلى، جۇمىسىمدى ىستەپ، اندەرىمدى جازدىرىپ ءجۇرمىن. قازىر اتىڭنىڭ شىعۋى قاراجاتقا دا بايلانىستى. ونەر ادامىنا جاعداي دا كەرەك. بىراق ەشقانداي وكىنىشىم جوق. مەنىڭ ماقساتىم — اتاعىمدى شىعارۋ ەمەس، ونەرگە قىزمەت ەتۋ. «ەلدەن قالىپ قالدىم نەمەسە وزىپ كەتتىم» دەپ جانتالاسپايمىن. ءوزىمنىڭ دەڭگەيىمە، شاماما قاراي ارەكەت ەتەمىن. ارينە، روزا القوجانىڭ ەكى ءانى مەنى ەسترادا ءانشىسى رەتىندە تانىتقانىن جوققا شىعارمايمىن. وسى رەتتە مەنى كونتسەرتتەرىنە شاقىرىپ، شىعارماشىلىعىمنىڭ ناسيحاتتالۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان روزا القوجاعا راقمەتىمدى ايتا كەتكىم كەلەدى. بىراق قازاقي تىڭدارمان مەنى ءبارىبىر ءداستۇرلى ءانشى رەتىندە كوبىرەك قابىلدايدى. سول ورتادا كوزگە ءتۇسىپ، قاراپايىم حالىقتان ازدى-كوپتى باعا الىپ ءجۇرمىن.
- «ارداعىم» ءانىنىڭ ماتىنىنە ۇڭىلسەك، كىسى جارىنا عاشىق بولعان ارۋدىڭ مۇڭى. قازاق قىزدارى مۇنداي تاقىرىپقا اشىق بارا بەرمەۋشى ەدى…
- وسى ءاندى ورىنداۋعا العان كەزىمدە ۇستازىم رامازان اعا: «ەرتەڭ ارتىڭنان نەشە ءتۇرلى ءسوز ەرەدى، قاي جەرگە بارساڭ دا الدىڭنان «وتباسىلى جىگىتكە عاشىق بولدىڭىز با؟» دەگەن اڭگىمە شىعىپ وتىرادى» دەپ ەسكەرتكەن ەدى. ءاندى روزادان العان كەزدە:
- جانىمنىڭ ارداعىسىڭ،
ارايلى تاڭدارىمسىڭ… -
دەگەن قالىبى بولاتىن.
ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ اعامىزعا كورسەتىپ ەدىم، ول كىسى ونى:
- جانىمنىڭ ارداعىسىڭ،
بىرەۋدىڭ جان-جارىسىڭ… -
دەپ وزگەرتتى. سوندىقتان بۇل — ەسەنقۇل اعانىڭ جانىنان شىققان دۇنيە. مەن تەك ورىنداۋشىمىن. ماعان جۇكتەلگەن مىندەت ءاندى لايىقتى جەتكىزۋ بولدى. «بىرەۋدىڭ جان-جارىسىڭ» دەگەن جولدى الىپ تاستايىق» دەپ روزادان وتىنگەن ەدىم، ول «ەڭ ءدامدى جەرى وسىندا عوي» دەپ كەلىسە قويمادى. دەگەنمەن جۇرتشىلىقتىڭ قابىلداۋى جامان ەمەس سياقتى. وزگەلەر سياقتى ەكەۋدىڭ اڭگىمەسىن اشىق ايتا بەرمەگەنىمىزبەن، مۇنداي سەزىمدەر ومىردە بار ەكەنى راس. بىردە قازاق راديوسىنىڭ تىكەلەي ەفيرىندە وتىرعانىمدا ءبىر تىڭدارمان «ءانىڭىزدى ەستىپ جۇرەگىم اۋىرىپ تۇر، قايتا ايتىپ بەرىڭىزشى» دەپ حابارلاسقان ەدى. سوعان قاراعاندا، ءان سول ارۋدىڭ سەزىمىنە ساي شىققان سياقتى. ال «ساعىنعانىم بولماسا» ءانىن اۆتور ماعان دەيىن باسقا انشىگە ۇسىنعان ەكەن. بىراق ەكى جىل جارىققا شىقپاي جاتىپ قالدى دەگەن سوڭ، ءوزىم ۇناتىپ سۇراپ الدىم.
- ءسىزدىڭ رەپەرتۋارىڭىزدا رەترو اندەر دە بار. قازىر قاراجاتى از انشىلەر ءان ساتىپ العاننان، كوزى جوق كومپوزيتورلاردىڭ مۇراسىن تەگىن ايتۋدى ءجون سانايتىن بولدى…
- ول كىسىلەردىڭ ارۋاعى ريزا شىعار. ماسەلە، اقشادا دا ەمەس. قازاق راديوسىندا «التىن قوردا» ىستەگەن ۋاقىتىمدا جانىما جاقىن ءبىراز دۇنيەلەردى جيناپ الىپ ەدىم. قازىر سول اندەردى جازدىرتۋ ۇستىندەمىن. كاسىبي قارىم-قاتىناس ورناتقان، ورتامىزدا جۇرگەن زامانداس، اعالارىم دا جوق ەمەس. اقىنداردان ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ، جاراس سارسەكپەن اقىلداسىپ تۇرامىن. فيلارمونيادا بىرگە جۇمىس جاسايتىن ءانشى ءارى سازگەر حالىق ريزابەك، ەرمۇرات ۇسەنوۆ، مادەن ابەنوۆ، جولداسحان قۇرامىسوۆتارمەن شىعارماشىلىق بايلانىستامىز. كوللەدج قابىرعاسىندا ءجۇرىپ، تويلاردا عانا ەسترادالىق جانردا ءان ايتقانىم بولماسا، ناقتى بەت بۇرعانىما ەكى-ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى ەندى بولدى. ال جالپى، شىعارماشىلىق ىزدەنىسىمە بيىل 15 جىل.
- ءسىز ءۇشىن اتاپ وتەتىن جىل ەكەن عوي…
- اللا قالاسا، قازان ايىنىڭ جەتىنشى جۇلدىزىندا ءوزىمنىڭ جەكە كونتسەرتىمدى تۋعان جەرىمنەن باستاماقپىن. بۇل شىعارماشىلىق ءان كەشى ەمەس، ەسەپ بەرۋ دەگەنىم دۇرىس بولار. ويتكەنى اۋىلداستارىم «قاشان كونتسەرت قوياسىڭ؟» دەپ قولقالاپ ءجۇر. ءجيى سۇرايدى. العاشقى كونتسەرتىمدى جامبىل اتىنداعى فيلارمونيادا جەتى جىل بۇرىن قويعان ەكەنمىن. بىراق سونى ءارى قاراي تۋعان جەرىمدە، باسقا اۋدانداردا، وبلىستاردا جالعاستىرۋدى ويلاماپپىن. ەندى بۇيىرتسا، قاسكەلەڭ، ەسىك، تالدىقورعان جانە باسقا وڭىرلەردى ارالاماق نيەتىم بار. قازىرگى جوسپارىم بويىنشا، كونتسەرت ءۇش بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمدە «ادىرنا» ءانسامبلىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن فولكلورلىق جانردا، ەكىنشى بولىمدە دومبىرامەن ۇمبەتالى، ءسۇيىنباي، جامبىل اتامىزدىڭ ايتىس-تەرمەلەرىن، وسيەتتەرىن ورىنداسام دەيمىن. ءۇشىنشى بولىك ەسترادالىق اندەرگە ارنالادى. وسى كۇنگە دەيىن جەكە البومىم شىققان ەمەس. كونتسەرت بارىسىندا ءان جيناعىمنىڭ تۇساۋىن كەسىپ، ۇلكەندەردىڭ باتاسىن الماقپىن.
- تۋعان اۋدانىڭىز شاقىرىپ وتىر ما؟
- جوق، اۋىلعا شاقىرىپ جاتقان — قاراپايىم حالىق، جەرلەستەرىم، جاناشىرلارىم. اكىمشىلىك تاراپىنان ارنايى ۇسىنىس بولعان ەمەس. كونتسەرتىمە ۇلكەن دەمەۋشىلىك كورسەتىپ، اۋدانداعىلارعا قوزعاۋ سالىپ جاتقان ءادىل شاياحمەتوۆ دەگەن اعامىز. ول كىسى مەنىڭ ناعاشىم بولىپ كەلەدى.
«وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەيدى. ءوز اۋىلىمدا ۇنەمى ونەر كورسەتۋدىڭ ءساتى تۇسپەيدى. كوپتەگەن مادەني شارالارعا سىرتتان انشىلەر شاقىرىپ جاتادى. سوندايدا كوڭىلىم قۇلازىپ، ءبىرتۇرلى كۇي كەشەمىن. ەشكىمگە وكپەم جوق، بىراق «ەڭبەك ەت تە، مىندەت قىل» دەيدى. مەن تۋعان جەرىمە، تۋعان ەلىمە مىندەت ەمەس، قىزمەت ەتكىم كەلەدى.
اڭگىمەلەسكەن
قانشايىم بايداۋلەتوۆا
