- Läzzat, bır jyldary Jambyl atyndaǧy Qazaq memlekettık filarmoniiasynda jūmys ıstegen edıŋız. Soŋǧy uaqyttary sol sahnadan körınbei qaldyŋyz. Qazır qaidasyz?
- 2003 jyly Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlttyq konservatoriiany bıtırgen boida atalmyş kielı şaŋyraqqa jūmysqa ornalasqan edım. Üş jarym jyldan keiın Qazaq radiosyna auysyp, muzykalyq redaktor retınde änşılerdıŋ alyp kelgen dünielerın sūryptap, tarazylap, körkemdık keŋeske daiyndap berumen ainalystym. Däl qazır Süiınbai atyndaǧy Almaty oblystyq filarmoniiasynda eŋbek etıp jürmın. Kezınde Serık Ümbetov aǧamyz arnaiy şaqyryp, üi bergen. Sol kısınıŋ qoldauymen Taldyqorǧanda tūraqtaǧan jaiym bar. Erjan Qosbarmaqov aǧamyz basqaryp otyrǧan bızdıŋ ūjym şyǧarmaşylyq deŋgeiı jaǧynan Astana filarmoniiasynan keiın ekınşı orynda tūrady eken. Onda respublikaǧa asa tanylmasa da nebır keremet änşıler ter tögıp jür. Oblys kölemınde öner körsetse de ärqaisysynyŋ öz orny bar. Bız de sol kısılerden üirenıp, ülgı alyp, käsıbi bılıktılıgımızdı şyŋdau üstındemız.
- Özıŋız qai öŋırdıŋ qyzy edıŋız?..
- Jalpy, özım Almaty oblysy Jambyl audany Jaŋaqūrylys auylynda düniege kelgenmın. Bırınşı synyptan bastap Almatydaǧy №9 mektep-internatta oqydym. Äke-şeşemız mal baqty. Ertelı-keş mal soŋynda jürgen soŋ üidegı üş bala internatta tärbielendık. Mektep bıtırgen soŋ J. Elebekov atyndaǧy respublikalyq estra-da-sirk kolledjıne Ramazan Stamǧaziev aǧamyzdyŋ klasyna oquǧa tüsıp, Arqa mektebınen därıs aldym. Al konservatoriiada Qairat Baibosynovtan bılım alu baqyty būiyrdy. Ol kısı älı künge «Qara qyz, qaida jürsıŋ? Küieuge tidıŋ be?» dep telefon şalyp, amandyq-saulyq sūrap tūrady. Ramazan aǧamnyŋ maǧan sıŋırgen eŋbegı ūşan-teŋız. Äuelgıde dästürlı önerdı tübegeilı tüsınbeitınmın. Toptaǧy eŋ naşar student men boldym desem, artyq aitpaimyn.
- Sonda, oquǧa qalai tüsıp jürsız?
- Bala kezden armanym jurnalist bolu edı. Kışkentai künımde er şauyp, qamşy örıp otyrǧan äkemnıŋ qasyna baryp, «Er neden jasalady? Ony şabu üşın qanşa uaqyt ketedı? Qandai aǧaşty paidalanasyz? Qamşy neşe örımnen tūrady?» degen sūraqtarymmen miyn jep qoiady ekenmın. Ol özımnıŋ de esımde. Bıraq menıŋ öner jolyna tüskenımdı ata-anam qalady. Anamnyŋ dauysy jaqsy bolǧanymen, otbasy jaǧdaiymen önerge aralasa almaǧan. Jas künınde äkem de keremet än salady eken. Äsker qatarynda qatty auyryp, sonyŋ saldarynan dauysy joǧalyp ketıptı. Anam än aityp jürgenımdı baiqap, audan kölemındegı baiqaularǧa qatystyratyn. Mektep bıtırgen soŋ qalaǧan armanyma qol jetkıze almai, ekı jyl üide otyrdym. Audandyq mädeniet bölımın basqaratyn Ūljan degen apaiymyz bar-tyn. Qobyzşy Bazarhan Qosbasarov ınısı bop keledı. Üşınşı jyly sol kısılerdıŋ kömegımen, şeşemnıŋ süireleuımen oquǧa keldım. Äu basta kolledj tabaldyryǧyn «jurnalistikaǧa bırtaban jaqyn mamandyq, diktor bolamyn» degen maqsatpen attaǧan edım. Anam ekeumız bır esıktı aşyp qalsaq, Qairat aǧa otyr eken. Ol kısı män-jaiymyzdy bılgennen keiın: «Bır än aitşy, dauysyŋdy tyŋdap köreiın» dedı. Sondaǧy bıletınım — bır-aq än. Alma Amanjolova oryndaityn Altynbek Qorazbaevtyŋ «Qyzym, saǧan aitamyn» deitın tuyndysy. Ne kerek, Qairat aǧa dausymdy tyŋdap, «qazaqi qoŋyr ün eken, än fakultetıne qūjat tapsyr. Bızge osyndai ünder kerek. Diktorlyq mamandyqty keiın qosymşa meŋgerıp alarsyŋ» dedı. Söitıp, Qairat aǧanyŋ septıgı tiıp, Ramazan aǧanyŋ aldynan bır-aq şyqtym.
Bız oquǧa tüskende Qaraǧandy, Syr öŋırınen kelgen studentter ülken sahnaǧa daiyn bolyp keldı desem bolady. Öitkenı ol jaqtarda qalyptasqan mektep bar. Al maǧan eşkım eşteŋe üiretpegen. «Jetısu mektebı» degennıŋ ne ekenın bıle bermeimın. Äiteuır Ramazan aǧamnyŋ qamşylauymen, jetekteuımen bıraz düniege közımız jettı ǧoi. Sol kezde-aq «keiın öz mektebımdı aşyp, men de balalarǧa Jetısudyŋ maqamdaryn üiretıp, kolledj, konservatoriiaǧa daiyn küiınde tärbielep jıberemın» dep ışımnen armandaitynmyn. Keiın būl oiymdy audandaǧy aǧalarymyzǧa aityp körgenımmen, eşkım qūptai qoimady. Bır qyzyǧy, bızdıŋ audannan konservatoriia bıtırgen äzırge jalǧyz men ekenmın.
- Arqa mektebın bıtırgenıŋızben, Jetısudyŋ änderın sızdıŋ oryndauyŋyzda jiı estimız….
- Nege ekenın qaidam, bala künımnen qoily auylda atqa mınıp alyp, tau-tasty aralap, arqany keŋge salyp, keŋ tynysty änderdı tolyq bılmesem de öz älımşe şyrqaǧandy ūnatatynmyn. Alla qoldap, Arqa mektebınıŋ änderımen susyndadym. Kezınde Qairat aǧa «Sen Jetısudyŋ qyzysyŋ, tuǧan topyraǧyŋnyŋ änderın de bılgenıŋ jön» dep jiı aitatyn. Sondyqtan Süiınbai, Jambyl, Kenen, Ümbetälı atalarymyzdyŋ terme-tolǧaularyn öz betımşe üirenıp, oryndap jürgenım ras. Alǧaşqy kezde özımnen ülken, aldyŋǧy buyn aǧa-äpkelerımnıŋ aldyna baryp, aqyl sūraǧan edım. Öitkenı är mekteptıŋ oryndau mänerı, qaǧysy, yrǧaǧy bölek. Bıraq «osy qyzdan eşteŋe şyqpaidy» dedı me eken, eşkım köŋıl qoiyp, qaperıne ılgen joq. Student kezımdegı bır ädetım — dästürlı än keşterınen qalmaitynmyn. Konsertte şyrqalǧan änderdı diktofonǧa jazyp alyp, özındık stilde oryndauǧa tyrysatynmyn. Bıraq onymdy keibıreuler «būzyp aitasyŋ» dep jaqtyrmaidy. Şyny kerek, qazır osyndai syn aitqandarǧa asa män bermeitın boldym, öitkenı «Läzzat dese, Süiınbai, Jambyldy esımızge tüsıremız» deitınder barşylyq.
- Degenmen keide repertuar qaitalaisyz. Osyǧan deiın taralǧan, tanylǧan änderdı taŋdaisyz…
- Repertuar qaitalasam, barǧan jerımde «Jambyldyŋ aqyndarǧa arnauyn aitşy, Süiınbaidyŋ şyǧarmalaryn oryndaşy» dep halyq sūrap jatady.
Eşkımdı qaitalamau üşın jaqynda Qazaq radiosynyŋ «Inju-marjan» habarynan Ümbetälı Kärıbaev atamyz-dyŋ jiyrmaǧa juyq änderın taŋdap, üş bölımnen tūratyn baǧdarlamaǧa jazdyrttym. Olardyŋ qatarynda Ümbetälı atamyzdyŋ Jambylmen, Nūrilamen aitystary, Süiınbai, Jambyl dästürımen jazǧan «Aqyndarǧa arnauy», Jambyldan bata aluǧa barǧandaǧy aitqany, Jambyl Mäskeuden orden alyp kelgendegı qūttyqtauy siiaqty dünieler bar. Osy habardan keiın raqmetın aityp, rizaşylyǧyn bıldırıp jatqandar köp.Äsırese, ūrpaqtary bıraz uaqyttan berı ol kısınıŋ jyrlary, arnau-termelerı, tolǧaulary oryndalmaǧanyn aityp, alǧystaryn jetkızdı. Än älemındegı menıŋ aşqan jaŋalyǧym osy bolatyn şyǧar degen oidamyn. Alda atamyzdyŋ 125 jyldyǧy kele jatyr. Sol toiǧa ülken üles qossaq degen nietımız bar. - Kei kısıler sızdı dästürlı änşı retınde emes, estrada änşısı retınde tanityn siiaqty… - Maǧan köp jaǧdaida ainalamdaǧylar «Qarapaiymsyŋ, köp jerde körınbei qalasyŋ» dep aityp jatady. Onyŋ üstıne, jasyratyn nesı bar, estradalyq änşıler bızge qaraǧanda köbırek nasihattalyp jatady. Degenmen el qatarly, jūmysymdy ıstep, änderımdı jazdyryp jürmın. Qazır atyŋnyŋ şyǧuy qarajatqa da bailanysty. Öner adamyna jaǧdai da kerek. Bıraq eşqandai ökınışım joq. Menıŋ maqsatym — ataǧymdy şyǧaru emes, önerge qyzmet etu. «Elden qalyp qaldym nemese ozyp kettım» dep jantalaspaimyn. Özımnıŋ deŋgeiıme, şamama qarai äreket etemın. Ärine, Roza Älqojanyŋ ekı änı menı estrada änşısı retınde tanytqanyn joqqa şyǧarmaimyn. Osy rette menı konsertterıne şaqyryp, şyǧarmaşylyǧymnyŋ nasihattaluyna ülken üles qosqan Roza Älqojaǧa raqmetımdı aita ketkım keledı. Bıraq qazaqi tyŋdarman menı bärıbır dästürlı änşı retınde köbırek qabyldaidy. Sol ortada közge tüsıp, qarapaiym halyqtan azdy-köptı baǧa alyp jürmın. - «Ardaǧym» änınıŋ mätınıne üŋılsek, kısı jaryna ǧaşyq bolǧan arudyŋ mūŋy. Qazaq qyzdary mūndai taqyrypqa aşyq bara bermeuşı edı… - Osy ändı oryndauǧa alǧan kezımde ūstazym Ramazan aǧa: «erteŋ artyŋnan neşe türlı söz eredı, qai jerge barsaŋ da aldyŋnan «otbasyly jıgıtke ǧaşyq boldyŋyz ba?» degen äŋgıme şyǧyp otyrady» dep eskertken edı. Ändı Rozadan alǧan kezde: - Janymnyŋ ardaǧysyŋ, Araily taŋdarymsyŋ… - degen qalyby bolatyn. Esenqūl Jaqypbekov aǧamyzǧa körsetıp edım, ol kısı ony: - Janymnyŋ ardaǧysyŋ, Bıreudıŋ jan-jarysyŋ… - dep özgerttı. Sondyqtan būl — Esenqūl aǧanyŋ janynan şyqqan dünie. Men tek oryndauşymyn. Maǧan jüktelgen mındet ändı laiyqty jetkızu boldy. «Bıreudıŋ jan-jarysyŋ» degen joldy alyp tastaiyq» dep Rozadan ötıngen edım, ol «Eŋ dämdı jerı osynda ǧoi» dep kelıse qoimady. Degenmen jūrtşylyqtyŋ qabyldauy jaman emes siiaqty. Özgeler siiaqty ekeudıŋ äŋgımesın aşyq aita bermegenımızben, mūndai sezımder ömırde bar ekenı ras. Bırde Qazaq radiosynyŋ tıkelei efirınde otyrǧanymda bır tyŋdarman «Änıŋızdı estıp jüregım auyryp tūr, qaita aityp berıŋızşı» dep habarlasqan edı. Soǧan qaraǧanda, än sol arudyŋ sezımıne sai şyqqan siiaqty. Al «Saǧynǧanym bolmasa» änın avtor maǧan deiın basqa änşıge ūsynǧan eken. Bıraq ekı jyl jaryqqa şyqpai jatyp qaldy degen soŋ, özım ūnatyp sūrap aldym. - Sızdıŋ repertuaryŋyzda retro änder de bar. Qazır qarajaty az änşıler än satyp alǧannan, közı joq kompozitorlardyŋ mūrasyn tegın aitudy jön sanaityn boldy… - Ol kısılerdıŋ aruaǧy riza şyǧar. Mäsele, aqşada da emes. Qazaq radiosynda «Altyn qorda» ıstegen uaqytymda janyma jaqyn bıraz dünielerdı jinap alyp edım. Qazır sol änderdı jazdyrtu üstındemın. Käsıbi qarym-qatynas ornatqan, ortamyzda jürgen zamandas, aǧalarym da joq emes. Aqyndardan Esenqūl Jaqypbekov, Jaras Särsekpen aqyldasyp tūramyn. Filarmoniiada bırge jūmys jasaityn änşı ärı sazger Halyq Rizabek, Ermūrat Üsenov, Mäden Äbenov, Joldashan Qūramysovtarmen şyǧarmaşylyq bailanystamyz. Kolledj qabyrǧasynda jürıp, toilarda ǧana estradalyq janrda än aitqanym bolmasa, naqty bet būrǧanyma ekı-üş jyldyŋ jüzı endı boldy. Al jalpy, şyǧarmaşylyq ızdenısıme biyl 15 jyl. - Sız üşın atap ötetın jyl eken ǧoi… - Alla qalasa, qazan aiynyŋ jetınşı jūldyzynda özımnıŋ jeke konsertımdı tuǧan jerımnen bastamaqpyn. Būl şyǧarmaşylyq än keşı emes, esep beru degenım dūrys bolar. Öitkenı auyldastarym «qaşan konsert qoiasyŋ?» dep qolqalap jür. Jiı sūraidy. Alǧaşqy konsertımdı Jambyl atyndaǧy filarmoniiada jetı jyl būryn qoiǧan ekenmın. Bıraq sony ärı qarai tuǧan jerımde, basqa audandarda, oblystarda jalǧastyrudy oilamappyn. Endı būiyrtsa, Qaskeleŋ, Esık, Taldyqorǧan jäne basqa öŋırlerdı aralamaq nietım bar. Qazırgı josparym boiynşa, konsert üş bölımnen tūrady. Bırınşı bölımde «Adyrna» ansamblınıŋ süiemeldeuımen folklorlyq janrda, ekınşı bölımde dombyramen Ümbetälı, Süiınbai, Jambyl atamyzdyŋ aitys-termelerın, ösietterın oryndasam deimın. Üşınşı bölık estradalyq änderge arnalady. Osy künge deiın jeke albomym şyqqan emes. Konsert barysynda än jinaǧymnyŋ tūsauyn kesıp, ülkenderdıŋ batasyn almaqpyn. - Tuǧan audanyŋyz şaqyryp otyr ma? - Joq, auylǧa şaqyryp jatqan — qarapaiym halyq, jerlesterım, janaşyrlarym. Äkımşılık tarapynan arnaiy ūsynys bolǧan emes. Konsertıme ülken demeuşılık körsetıp, audandaǧylarǧa qozǧau salyp jatqan Ädıl Şaiahmetov degen aǧamyz. Ol kısı menıŋ naǧaşym bolyp keledı. «Özge elde sūltan bolǧanşa, öz elıŋde ūltan bol» deidı. Öz auylymda ünemı öner körsetudıŋ sätı tüspeidı. Köptegen mädeni şaralarǧa syrttan änşıler şaqyryp jatady. Sondaida köŋılım qūlazyp, bırtürlı küi keşemın. Eşkımge ökpem joq, bıraq «eŋbek et te, mındet qyl» deidı. Men tuǧan jerıme, tuǧan elıme mındet emes, qyzmet etkım keledı.
Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULETOVA
