ۇلگىلى مۋلتيتۋىندى

4850
Adyrna.kz Telegram

كينو تۇسىرۋدەن قاراعاندا انيماتسيالىق فيلم جاساۋدىڭ قانداي قيىن ەكەندىگىن ايتپاساق تا جاقسى بىلەمىز. 1 سەكۋندتا 24 سۋرەتتى سىزۋدى ەسكەرسەك، كىشىگىرىم 10 مينۋتتىق مۋلتفيلم جاساۋدا 14400 سۋرەت سالىنادى. ءارى تەحنيكا قارىشتاپ دامىعان زاماندا قازاقتىڭ انيماتسيا سالاسىنا دا جاڭاشىلدىق قاجەت. مۋلتفيلم–بالا تاربيەسىنىڭ نەگىزگى قۇرالى. ال قازىرگى مۋلتفيلمدەر قازاق انيماتسياسىنىڭ باستاۋى بولعان ءا.قايداروۆتىڭ «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» اتتى ءمۋلتفيلمىنىڭ دەڭگەيىنە جەتە الا ما ەكەن؟! ءا.قايداروۆتىڭ قازاق مۋلتيپليكاتسياسىن جانداندىرعان كەزەڭى–انيماتسيانىڭ «التىن ءداۋىرى». ءا.قايداروۆتىڭ قازاق حالىق ەرتەگىسى جەلىسى بويىنشا تۇسىرگەن «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» مۋلتيپليكاتسيوندىق ءفيلمى لەنينگراد قالاسىندا وتكەن بۇكىلوداقتىق كينوفەستيۆالدا(1968ج.)  جانە نيۋ-يورك قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق مۋلتيپليكاتسيوندىق فيلمدەر فەستيۆالىندا(1975ج.) جۇلدەگە يە بولعان. ءا.قايداروۆ بار عۇمىرىن انيماتسيا سالاسىنىڭ دامۋىنا ارنادى، «اقساق قۇلان»(1968ج.), «40 وتىرىك»، «قوجا ناسىر–قۇرىلىسشى»(1971ج.), «قۇيىرشىق»(1969ج.), «كۇن ساۋلەسىنەن پايدا بولعان كوجەك»(1975ج.) سىندى ت.ب. مۋلتيپليكاتسيوندىق تۋىندىلاردى دۇنيەگە اكەلدى. ءتىپتى كورشىلەس مەملەكەتتەردىڭ رەجيسسەرلەرىنە مۋلتفيلمدەر تۇسىرۋگە كومەكتەسىپ، وتاندىق مۋلتفيلمدەر تۇسىرۋگە شاكىرتتەر تاربيەلەيدى.

مۋلتفيلمدەگى قازاق اۋلىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى، الاتاۋدىڭ اسەم تابيعاتى، وسىمدىگى مەن جان-جانۋارى كوركەم بەينەلەنگەن. ال بالالاردىڭ كوڭىلىنەن شىققان تۇسى، ارينە، ايداھاردىڭ قىزمەتشىلەرىنىڭ كەسكىن-كەلبەتى، ماسا، قۋ تۇلكىنىڭ بەينەسى. ءار كەيىپكەردىڭ وبرازى، مىنەز-قۇلقى، ءتۇر-سيپاتى بۇلدىرشىندەرگە قىزىق، مۋلتفيلم ءالى كۇنگە دەيىن ءوز كورەرمەنىن جوعالتقان ەمەس. مۋلتفيلمنەن قازاق تىرشىلىگىنىڭ، قازاق مادەنيەتىنىڭ ءيىسى اڭقيدى، بارلىعى دەرلىك ۇلتتىق ناقىشتا بەزەندىرىلىپ جاسالعان. كيمەشەك كيگەن انا، بەسىكتەگى ءسابي، بۇرقىلداپ قايناپ جاتقان قازان-وشاق، كيىز ءۇي–بارى-ءبارى قازاقتىڭ ءومىر-سالتىمەن استاسىپ جاتىر. قازاقتىڭ «قوشقارمۇيىز»، «گۇل»، «سىنىق ءمۇيىز» ويۋلارى ايداھاردىڭ سارايىنىڭ ەسىگىندە، توسەلگەن كىلەمدەردە ورنەكتەلگەن. اۋىل سىرتىنداعى بەيىت قۇرىلىسى مەن سيپاتى قازاقتاردىڭ يسلام ءدىنىن ۇستايتىندارىن كورسەتەدى. قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىراتىن كۇي  دەنەڭدى شىمىرلاتىپ، وقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگىمەن ۇيلەسىپ، كورەرمەندى ىنتىقتىرا ءتۇسىپ، ءمۋلتفيلمدى تارتىمدى ەتەدى، ن.تىلەنديەۆتىڭ «اققۋ» كۇيىن قايتا-قايتا تىڭداعىڭ كەلىپ، ەلىكتىرە تۇسەدى. قازىرگى زاماندا شەتەلدىك رەجيسسەرلەر مۋلتفيلم تۇسىرۋدە مۋزىكالىق سۇيەمەلدەۋ ارقىلى كوركەمدەۋگە ايرىقشا ءمان بەرەدى. ايداھار سىرقاتتانىپ جاتقاندا، دومبىرا، داڭعىرا، سىرناي سەكىلدى ۇلتتىق اسپاپتاردا قىزمەتشىلەر اۋەن ورىنداپ، تىشقاندار مىڭ بۇرالا بيلەپ، ايداھاردىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، ونەر كورسەتەدى. ونىڭ بارلىعى دا قازاق مۋزىكا ونەرىنە ءتان. مۋلتفيلم ءماتىنى قازاقتىڭ جىر ايتۋ ستيلىنە ۇقساس، 7-8 بۋىندى تۇردە جازىلعان ولەڭ جولدارىمەن باياندالادى. ءسوزى–مان-ماعىنالى، ويى–تەرەڭ، ۇيقاستى، ورالىمدى بايانداۋ ءماتىنىن بالا عانا ەمەس كەز-كەلگەن جاننىڭ ۇيىپ تىڭدايتىنى انىق. ءمۋلتيلمنىڭ ەڭ ەرەكشە ساتى–وقيعانىڭ جەڭىسپەن، باقىتتى دا باياندى بولىپ اياقتالۋى، ءبارىبىر اقىر سوڭىندا جاقسىلىقتىڭ جەڭىپ شىعۋى. كوپتەگەن مۋلتيكتەردىڭ بۇلدىرشىندەرگە بەرەر ناسيحاتى، استارلى ويى جەتىسپەي جاتادى، شەتەلدىك مۋلتيكتەردىڭ دەنى اياۋسىزدىقتى، قاتىگەزدىكتى، جامان مىنەز-قۇلىقتى قالىپتاستىرادى، وسىنىڭ سالدارىنان جاس بالالار دەرەۋ اشۋلانىپ، اۋمالى-توكپەلى مىنەز شىعاراتىن بولدى، مۋلتفيلمنەن كورگەنىن شىن ومىردە قايتالايدى. ال امەن قايداروۆتىڭ تۋىندىسى مەيىرىمدىلىك پەن جاقسىلىقتى تاربيەلەۋمەن قاتار، جاماندىقپەن كۇرەسۋدى ۇيرەتەدى.

جارتى عاسىر ۋاقىت وتسە  دە، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى تالاي ءبۇلدىرشىندى تاربيەلەپ، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى سۋسىنداپ كەلەدى. انيماتسيا سالاسىنداعى العاشى تۋىندى بولعانمەنەن، ۇلتتىق ناقىشتا تۇسىرىلگەن انيماتسيانىڭ ساپالى ءونىمى. قازىرگى جاسالىنىپ جاتقان مۋلتيكتەر وسى تۋىندىداي تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدەن سىر شەرتەتىن مۋلتيك بولسا ەكەن دەيمىن. انيماتسيا سالاسىنا جوعارى مولشەردە قاراجات ءبولىنىپ، ساپالى مۋلتفيلمدەردىڭ جارىققا شىعاتىن كەزى كەلگەن جوق پا؟ كەي مۋلتيكتەردەگى كەيىپكەرلەردىڭ كەسكىن-كەلبەتىن، ءجۇرىسى مەن قيمىل-قوزعالىستارىن كورسەڭىز، بالا ەمەس ءوزىڭىز زەرىگىپ كەتەسىز، ۇيقىڭدى كەلتىرىپ، جالىقتىرىپ جىبەرەدى، وسىدان سوڭ ونداي ءمۋلتفيلمدى قالاي كورمەكشىسىز؟ نە ساپاسى سىن كوتەرمەيدى... ءا. قايداروۆ وسى مۋلتيتۋىندىنى جاساۋدى قۇپيا ۇستاپ، سول كەزدەگى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ باسشىسى ك.سمايىلوۆتان كومەك الادى. ارينە، بۇل  شاقتا رەسەيدىڭ بوداندىعىندا بولدىق، انيماتسياعا قارايتىن شاما بولمادى، وزىمىزشە مۋلتفيلم جاسايتىنداي ەركىندىك قايدا؟ ال قازىر شە؟ نە سەبەپتەن انيماتسيا سالاسىنىڭ جاعدايى تىم ناشار؟ كينو يندۋسترياسى اقىرىنداپ دامىپ كەلەدى، ەندىگى انيماتسياعا كوڭىل بولەتىن ءسات تە جەتكەن شىعار. قازاق رەجيسسەرلەرى ءا.قايداروۆ باستاعان جولمەن ءجۇرىپ، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» مۋلتيپليكاتسيوندىق ءفيلمىن ۇلگى تۇتىپ، قازىرگى زامانعا ساي ساپالى دا قىزىقتى تۋىندىلار جاساسا دەيمىن. «Disney» كومپانياسى، «Wizart Animation» سىندى شەتەلدىك ستۋديالاردىڭ دەڭگەيىنە، ارينە جەتۋىمىز قيىن، بىراق ءوزىمىزدىڭ ءتول ونەرىمىز بەن مادەنيەتىمىزبەن باسىپ وزامىز دەگەنگە سەنىمدىمىن.

قازاق انيماتسياسىنىڭ تاريحىندا ءا.قايداروۆتىڭ ەسىمى التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمى بارشامىز ءۇشىن ۇلگىلى تۋىندى بولىپ، ەش ۋاقىتتا دا ءوز ورنىن جوعالتپايدى.

ايسۇلۋ سەزحان،

اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ

11-سىنىپ وقۋشىسى،

قاسكەلەڭ قالاسى،

الماتى وبلىسى.

پىكىرلەر