Kino tüsıruden qaraǧanda animasiialyq film jasaudyŋ qandai qiyn ekendıgın aitpasaq ta jaqsy bılemız. 1 sekundta 24 surettı syzudy eskersek, kışıgırım 10 minuttyq multfilm jasauda 14400 suret salynady. Ärı tehnika qaryştap damyǧan zamanda qazaqtyŋ animasiia salasyna da jaŋaşyldyq qajet. Multfilm–bala tärbiesınıŋ negızgı qūraly. Al qazırgı multfilmder qazaq animasiiasynyŋ bastauy bolǧan Ä.Qaidarovtyŋ «Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?» atty multfilmınıŋ deŋgeiıne jete ala ma eken?! Ä.Qaidarovtyŋ qazaq multiplikasiiasyn jandandyrǧan kezeŋı–animasiianyŋ «altyn däuırı». Ä.Qaidarovtyŋ qazaq halyq ertegısı jelısı boiynşa tüsırgen «Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?» multiplikasiondyq filmı Leningrad qalasynda ötken bükılodaqtyq kinofestivalda(1968j.) jäne Niu-Iork qalasynda ötken halyqaralyq multiplikasiondyq filmder festivalynda(1975j.) jüldege ie bolǧan. Ä.Qaidarov bar ǧūmyryn animasiia salasynyŋ damuyna arnady, «Aqsaq Qūlan»(1968j.), «40 ötırık», «Qoja Nasyr–qūrylysşy»(1971j.), «Qūiyrşyq»(1969j.), «Kün säulesınen paida bolǧan köjek»(1975j.) syndy t.b. multiplikasiondyq tuyndylardy düniege äkeldı. Tıptı körşıles memleketterdıŋ rejisserlerıne multfilmder tüsıruge kömektesıp, otandyq multfilmder tüsıruge şäkırtter tärbieleidı.
Multfilmdegı qazaq aulynyŋ tūrmys-tırşılıgı, Alataudyŋ äsem tabiǧaty, ösımdıgı men jan-january körkem beinelengen. Al balalardyŋ köŋılınen şyqqan tūsy, ärine, aidahardyŋ qyzmetşılerınıŋ keskın-kelbetı, masa, qu tülkınıŋ beinesı. Är keiıpkerdıŋ obrazy, mınez-qūlqy, tür-sipaty büldırşınderge qyzyq, multfilm älı künge deiın öz körermenın joǧaltqan emes. Multfilmnen qazaq tırşılıgınıŋ, qazaq mädenietınıŋ iısı aŋqidy, barlyǧy derlık ūlttyq naqyşta bezendırılıp jasalǧan. Kimeşek kigen ana, besıktegı säbi, būrqyldap qainap jatqan qazan-oşaq, kiız üi–bärı-bärı qazaqtyŋ ömır-saltymen astasyp jatyr. Qazaqtyŋ «qoşqarmüiız», «gül», «synyq müiız» oiulary aidahardyŋ saraiynyŋ esıgınde, töselgen kılemderde örnektelgen. Auyl syrtyndaǧy beiıt qūrylysy men sipaty qazaqtardyŋ islam dının ūstaityndaryn körsetedı. Qūlaqtyŋ qūryşyn qandyratyn küi deneŋdı şymyrlatyp, oqiǧanyŋ şaryqtau şegımen üilesıp, körermendı yntyqtyra tüsıp, multfilmdı tartymdy etedı, N.Tılendievtıŋ «Aqqu» küiın qaita-qaita tyŋdaǧyŋ kelıp, elıktıre tüsedı. Qazırgı zamanda şeteldık rejisserler multfilm tüsırude muzykalyq süiemeldeu arqyly körkemdeuge airyqşa män beredı. Aidahar syrqattanyp jatqanda, dombyra, daŋǧyra, syrnai sekıldı ūlttyq aspaptarda qyzmetşıler äuen oryndap, tyşqandar myŋ būrala bilep, aidahardyŋ köŋılın aulap, öner körsetedı. Onyŋ barlyǧy da qazaq muzyka önerıne tän. Multfilm mätını qazaqtyŋ jyr aitu stilıne ūqsas, 7-8 buyndy türde jazylǧan öleŋ joldarymen baiandalady. Sözı–män-maǧynaly, oiy–tereŋ, ūiqasty, oralymdy baiandau mätının bala ǧana emes kez-kelgen jannyŋ ūiyp tyŋdaityny anyq. Multilmnıŋ eŋ erekşe sätı–oqiǧanyŋ jeŋıspen, baqytty da baiandy bolyp aiaqtaluy, bärıbır aqyr soŋynda jaqsylyqtyŋ jeŋıp şyǧuy. Köptegen multikterdıŋ büldırşınderge berer nasihaty, astarly oiy jetıspei jatady, şeteldık multikterdıŋ denı aiausyzdyqty, qatygezdıktı, jaman mınez-qūlyqty qalyptastyrady, osynyŋ saldarynan jas balalar dereu aşulanyp, aumaly-tökpelı mınez şyǧaratyn boldy, multfilmnen körgenın şyn ömırde qaitalaidy. Al Ämen Qaidarovtyŋ tuyndysy meiırımdılık pen jaqsylyqty tärbieleumen qatar, jamandyqpen küresudı üiretedı.
Jarty ǧasyr uaqyt ötse de, «Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?» multfilmı talai büldırşındı tärbielep, ūlttyq qūndylyǧymyzdy susyndap keledı. Animasiia salasyndaǧy alǧaşy tuyndy bolǧanmenen, ūlttyq naqyşta tüsırılgen animasiianyŋ sapaly önımı. Qazırgı jasalynyp jatqan multikter osy tuyndydai tarihymyz ben mädenietımızden syr şertetın multik bolsa eken deimın. Animasiia salasyna joǧary mölşerde qarajat bölınıp, sapaly multfilmderdıŋ jaryqqa şyǧatyn kezı kelgen joq pa? Kei multikterdegı keiıpkerlerdıŋ keskın-kelbetın, jürısı men qimyl-qozǧalystaryn körseŋız, bala emes özıŋız zerıgıp ketesız, ūiqyŋdy keltırıp, jalyqtyryp jıberedı, osydan soŋ ondai multfilmdı qalai körmekşısız? Ne sapasy syn kötermeidı... Ä. Qaidarov osy multituyndyny jasaudy qūpiia ūstap, sol kezdegı «Qazaqfilm» kinostudiiasynyŋ basşysy K.Smaiylovtan kömek alady. Ärine, būl şaqta Reseidıŋ bodandyǧynda boldyq, animasiiaǧa qaraityn şama bolmady, özımızşe multfilm jasaityndai erkındık qaida? Al qazır şe? Ne sebepten animasiia salasynyŋ jaǧdaiy tym naşar? Kino industriiasy aqyryndap damyp keledı, endıgı animasiiaǧa köŋıl böletın sät te jetken şyǧar. Qazaq rejisserlerı Ä.Qaidarov bastaǧan jolmen jürıp, «Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?» multiplikasiondyq filmın ülgı tūtyp, qazırgı zamanǧa sai sapaly da qyzyqty tuyndylar jasasa deimın. «Disney» kompaniiasy, «Wizart Animation» syndy şeteldık studiialardyŋ deŋgeiıne, ärine jetuımız qiyn, bıraq özımızdıŋ töl önerımız ben mädenietımızben basyp ozamyz degenge senımdımın.
Qazaq animasiiasynyŋ tarihynda Ä.Qaidarovtyŋ esımı altyn ärıptermen jazylyp, «Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?» multfilmı barşamyz üşın ülgılı tuyndy bolyp, eş uaqytta da öz ornyn joǧaltpaidy.
Aisūlu Sezhan,
Abai atyndaǧy orta mektep-gimnaziiasynyŋ
11-synyp oquşysy,
Qaskeleŋ qalasy,
Almaty oblysy.
