Audarmaşy retınde men üşın eŋ kürdelı ärı eŋ qyzyqty sala – ädebi audarma.
Sebebı mūnda bız jai ǧana sözderdı bır tılden ekınşı tılge köşırumen şektelmeimız. Ädebiet – avtordyŋ jan düniesı, stilı, ömırge közqarasy. Al osynyŋ bärın basqa tıldıŋ zaŋdylyqtaryna baǧyndyryp, bıraq sonymen bırge tüpnūsqanyŋ ruhyn joǧaltpai jetkızu – ülken jauapkerşılık. Tüpnūsqa men balamanyŋ arasyndaǧy alşaqtyq ärdaiym sezıledı. Bır tıldegı sözdıŋ artynda ǧasyrlar boiy qalyptasqan mädeniet, salt-dästür, ūlttyq iumor, tıptı mınez-qūlyq jatyr. Sol ūǧymdy ekınşı tılge dälme-däl jetkızu keide mümkın bolmaidy.
Mysaly:
“He has a green thumb.”
Tıkelei audarma: «Onyŋ bas barmaǧy jasyl» – qazaq oqyrmanyna tüsınıksız.
Balamasy: «Ol bau-baqşaǧa şeber».
“It’s raining cats and dogs.”
Tıkelei audarma: «Mysyqtar men itter jauyp tūr» – maǧynasy joq.
Balamasy: «Nöserletıp jauyp tūr».
Osyndai sätterde audarmaşynyŋ aldynda ülken taŋdau tūrady: tüpnūsqaǧa barynşa adal bolu ma, älde oqyrmanǧa äser etu üşın erkındıkke baru ma.
Ädebi audarmada stildıŋ orny bölek. Jazuşynyŋ söilem qūrauy, söz yrǧaqtary, qaitalaulary, tıptı tynys belgılerınıŋ özı onyŋ stilın körsetedı. Osynyŋ bärın ekınşı tılde saqtap şyǧu – audarmaşynyŋ şeberlıgın synaityn sät.
Mysal:
“She whispered like the wind through the autumn leaves.”
Tura audarma: «Ol küzgı japyraq arasymen soqqan jeldei sybyrlady».
Äserlı balamasy: «Ol sybyr etkende, küzgı japyraq arasymen jel esıp ötkendei boldy». Būl jerde sözbe-söz audarma da, körkem balama da mümkın. Bıraq qaisysyn taŋdasaŋ da, avtordyŋ stildık äserın joǧaltpai jetkızu maŋyzdy.
Ädebi audarma – şyǧarmaşylyq prosess. Bız mätındı qaita jazamyz, bıraq özımızdıŋ avtorymyzǧa ainalmaimyz. Bız – ekınşı qatardaǧy avtormyz. Jazuşynyŋ oiyn, sezımın, beinesın özımızdıŋ tılımız arqyly qaita tırıltemız. Mysaly, qazaq ädebietınen aǧylşynǧa audaruda da osy mäsele kezdesedı:
«Qūlaqqa ūrǧan tanadai typ-tynyş» – eger ony “As silent as a struck calf” dep audarsaq, aǧylşyn oqyrmany tüsınbeidı. Sondyqtan balamasy: “Silent as the grave” (ölı tynyştyqtai) dep berıledı.
Ädebi audarmany jasaǧanda özımdı ärdaiym ekı älemnıŋ arasynda jürgendei sezınemın. Bır jaǧy – tüpnūsqa avtory, ekınşı jaǧy – jaŋa tıldıŋ oqyrmany. Menıŋ mındetım – osy ekı jaqty da aldamau. Avtordyŋ aitaiyn degenın joǧaltpai, bıraq oqyrmanǧa da tüsınıktı, äserlı etıp jetkızu. Sondyqtan ädebi audarma – qarapaiym tıldık jūmys emes, mädenietterdı toǧystyratyn köpır. Är audarylǧan kıtap – halyqtardyŋ bır-bırın jaqynyraq tanuyna jasalǧan qadam. Al tüpnūsqa men balamanyŋ arasyndaǧy näzık tepe-teŋdıktı saqtau – naǧyz audarmaşynyŋ qolynan ǧana keledı.
Äkejan Orynbai
Tūran universitetı
