ۇلى اقىننىڭ دومبىراسى

3928
Adyrna.kz Telegram

ۇلى اقىننىڭ دومبىراسى ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىندە ساقتالىپ تۇر

دومبىراعا قول سوقپا

شىمىرلاتىپ ءبىر-بىرلەپ.

جۇرەگىم، سوقپا، كەل توقتا،

جاس كەلەر كوزگە ءجۇر-جۇرلەپ.

 

قايعىلى كوڭىلىم قايداعى

بۇرىنعىمدى جاڭعىرتار.

قايراتتى الىپ بويداعى،

باسىمدى قايعى قاڭعىرتار

 

اباي قۇنانباەۆ

ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاۋلىسىمەن بيىل 2020 جىلى ۇلى اقىن اباي قۇنانباەۆتىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى تويلانادى. سوعان بايلانىستى حالىقارالىق دارەجەدە كوپتەگەن ءىس-شارالار وتكىزىلەتىنى انىق. بۇل ءىس-شارالاردىڭ نەگىزگى ماقساتى ابايدىڭ تۇلعاسىن جوعارى دارەجەدە دارىپتەۋ بولىپ تابىلادى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ءوزىنىڭ «اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىندا: «ابايدى قالاي دارىپتەسەك تە جاراسادى. ونىڭ عيبراتتى عۇمىرى مەن شىنايى شىعارماشىلىعى – قازاق حالقىنا عانا ەمەس، جاھان جۇرتىنا دا ۇلگى-ونەگە. ابايدىڭ ادام مەن قوعام، ءبىلىم مەن عىلىم، ءدىن مەن ءداستۇر، تابيعات پەن قورشاعان ورتا، مەملەكەت پەن بيلىك، ءتىل مەن قارىم-قاتىناس تۋرالى ايتقان وي-تۇجىرىمدارى عاسىرلار وتسە دە ماڭىزىن جوعالتپايدى. ويتكەنى اقىننىڭ مۇراسى – بۇكىل ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني ازىعى» - دەپ ايتقان. وسىعان وراي بۇل ماقالادا ۇلى دانىشپاننىڭ كوزى تىرىسىندە پايدالانعان دومبىراسى جايلى بايان ەتىلەدى.

ۇلى اقىن، اعارتۋشى، جازبا قازاق ادەبيەتىنىڭ، قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، كومپوزيتور اباي قۇنانبايۇلى 1845 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ شىڭعىس تاۋى بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. شىعارمالارىندا قازاق حالقىنىڭ الەۋمەتتىك، قوعامدىق، مورالدىق ماسەلەلەرىن ارقاۋ ەتىپ، قازاق ادەبيەتىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرگەن اباي قۇنانبايۇلى ۇلتتىق مۋزىكادا دا ۇلكەن ءىز قالدىردى.

اكادەميك احمەت جۇبانوۆ: «اباي قازاق مۋزىكاسىنان ەرەكشە ورىن الادى. اباي اندەرىنىڭ مەلوديكاسى، ىرعاعى، فورماسى وزىنە دەيىنگى كەلگەن قازاق اندەرىنە ۇقسامادى. اباي اندەرىنىڭ ارقايسىسىنىڭ وزىنە مەنشىكتى ولەڭى بولدى. بۇل ءجاي – مۋزىكا مەن ءسوزدىڭ كاسىپقويلىق دارەجەدە قوسىلۋى بولدى. وسىنىڭ ءوزى ايتا قالعانداي جاڭالىق. اباي مۋزىكا شىعارۋعا ءسوز ارقىلى كەلدى» دەپ باعا بەردى.

اباي اتامىزدىڭ ارتىنان ءوزىنىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىنەن بولەك، ءوزىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ ماحابباتى مەن قايعىسىن كۇي ارقىلى بىلدىرگەن دومبىراسى الماتى قالاسىنداعى ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىندە نەگىزگى ەكسپونات رەتىندە كوپتەگەن جىلدار بويى كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلىپ كەلەدى. دومبىرانىڭ قۇرىلىسى: ۇزىندىعى 88 سم، مويىن ۇزىندىعى 50 سم، 12 پەرنەدەن تۇرادى. باسىندا ءۇش قۇلاعى ورنالاسقان، قاراعاي اعاشىنان جاسالعان، ءتۇسى قوڭىر. شاناعىندا 10 دىبىس ساڭىلاۋلارى بار. وكىنىشكە وراي بۇل اسپاپتى جاساۋشى ۇستانىڭ ەسىمى جانە قاي جىلدارى جاسالعاندىعى جايلى ەشبىر دەرەكتەر جوق.

الەمگە كەمەڭگەر ويشىلدىڭ بۇل جادىگەرىنىڭ تاريحىنا كەلەر بولساق، بۇل دومبىرانى ابايدىڭ ءوزى جانە اقىننىڭ ۇلى اقىلباي قولدانعان. كەيىن بۇل اسپاپ مۇرا رەتىندە اقىلبايدىڭ ۇلى يسرايلعا قالدى. ۇلى اقىننىڭ نەمەرەسى يسرايل بۇل دومبىرامەن وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ءتۇرلى بايقاۋلارعا قاتىسىپ ءجۇردى. 1959 جىلى يسرايل دۇنيە سالىپ، كەيىننەن قىزدارى جادىگەردى سەمەيدەگى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ ادەبي-مەموريالدىق مۋزەيىنە تاپسىرعان. ال، 1981 جىلى الماتى قالاسىنداعى ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيى قورىنا الىندى. قازىرگى تاڭدا اسپاپ اتالعان مۋزەيدە ساقتاۋلى تۇر.

وسى اسپاپتىڭ ەرەكشەلىگىن ايتا كەتەتىن بولساق ونىڭ ءۇش ىشەكتى بولىپ كەلۋىندە. مۇنداي ءۇش ىشەكتى دومبىرالار شىعىس قازاقستان وڭىرىندە كەڭىنەن تارالعان. ياعني، وسىنداي اسپاپتا ويناۋ شەبەرلەرىنىڭ ءبىرى اباي اتامىز دەپ ناقتى ايتا الامىز. ونىمەن قوسا، ۇلى دانىشپانىمىزدىڭ ءوزىنىڭ شىعارعان  كۇيلەرى «ماي ءتۇنى»، «مايدا قوڭىر»، «تورى جورعا»، «ابايدىڭ جەلدىرمەسى» وسى ءۇش ىشەكتى دومبىراعا ارنالعان. 

اباي قۇنانبايۇلى قازاق حالقىنىڭ مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان كەمەڭگەر ازامات. وسى ۇلى تۇلعانىڭ دومبىراسىن كورەمىن دەۋشىلەرگە الماتى قالاسىنداعى ىقىلاس اتىندعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىنىڭ ەسىگى سىزدەر ءۇشىن ءاردايىم اشىق. 

 

ابزال سۇلەيمەنوۆ 

ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى 

 

پىكىرلەر