Uly aqynnyń dombyrasy

3927
Adyrna.kz Telegram

Uly aqynnyń dombyrasy Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıinde saqtalyp tur

Dombyraǵa qol soqpa

Shymyrlatyp bir-birlep.

Júregim, soqpa, kel toqta,

Jas keler kózge júr-júrlep.

 

Qaıǵyly kóńilim qaıdaǵy

Burynǵymdy jańǵyrtar.

Qaıratty alyp boıdaǵy,

Basymdy qaıǵy qańǵyrtar

 

Abaı Qunanbaev

Elimizdiń prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń qaýlysymen bıyl 2020 jyly Uly aqyn Abaı Qunanbaevtyń 175 jyldyq mereıtoıy toılanady. Soǵan baılanysty halyqaralyq dárejede kóptegen is-sharalar ótkiziletini anyq. Bul is-sharalardyń negizgi maqsaty Abaıdyń tulǵasyn joǵary dárejede dáripteý bolyp tabylady. Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly óziniń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasynda: «Abaıdy qalaı dáriptesek te jarasady. Onyń ǵıbratty ǵumyry men shynaıy shyǵarmashylyǵy – qazaq halqyna ǵana emes, jahan jurtyna da úlgi-ónege. Abaıdyń adam men qoǵam, bilim men ǵylym, din men dástúr, tabıǵat pen qorshaǵan orta, memleket pen bılik, til men qarym-qatynas týraly aıtqan oı-tujyrymdary ǵasyrlar ótse de mańyzyn joǵaltpaıdy. Óıtkeni aqynnyń murasy – búkil adamzat balasynyń rýhanı azyǵy» - dep aıtqan. Osyǵan oraı bul maqalada Uly danyshpannyń kózi tirisinde paıdalanǵan dombyrasy jaıly baıan etiledi.

Uly aqyn, aǵartýshy, jazba qazaq ádebıetiniń, qazaq ádebı tiliniń negizin qalaýshy, kompozıtor Abaı Qunanbaıuly 1845 jyly qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Shyńǵys taýy bókterinde dúnıege kelgen. Shyǵarmalarynda qazaq halqynyń áleýmettik, qoǵamdyq, moraldyq máselelerin arqaý etip, qazaq ádebıetin jańa deńgeıge kótergen Abaı Qunanbaıuly ulttyq mýzykada da úlken iz qaldyrdy.

Akademık Ahmet Jubanov: «Abaı qazaq mýzykasynan erekshe oryn alady. Abaı ánderiniń melodıkasy, yrǵaǵy, formasy ózine deıingi kelgen qazaq ánderine uqsamady. Abaı ánderiniń árqaısysynyń ózine menshikti óleńi boldy. Bul jáı – mýzyka men sózdiń kásipqoılyq dárejede qosylýy boldy. Osynyń ózi aıta qalǵandaı jańalyq. Abaı mýzyka shyǵarýǵa sóz arqyly keldi» dep baǵa berdi.

Abaı atamyzdyń artynan óziniń óleńderi men qara sózderinen bólek, óziniń ishki jan dúnıesiniń mahabbaty men qaıǵysyn kúı arqyly bildirgen dombyrasy Almaty qalasyndaǵy Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıinde negizgi eksponat retinde kóptegen jyldar boıy kórermen nazaryna usynylyp keledi. Dombyranyń qurylysy: uzyndyǵy 88 sm, moıyn uzyndyǵy 50 sm, 12 perneden turady. Basynda úsh qulaǵy ornalasqan, qaraǵaı aǵashynan jasalǵan, túsi qońyr. Shanaǵynda 10 dybys sańylaýlary bar. Ókinishke oraı bul aspapty jasaýshy ustanyń esimi jáne qaı jyldary jasalǵandyǵy jaıly eshbir derekter joq.

Álemge kemeńger oıshyldyń bul jádigeriniń tarıhyna keler bolsaq, bul dombyrany Abaıdyń ózi jáne aqynnyń uly Aqylbaı qoldanǵan. Keıin bul aspap mura retinde Aqylbaıdyń uly Israılǵa qaldy. Uly aqynnyń nemeresi Israıl bul dombyramen oblystyq, respýblıkalyq deńgeıdegi túrli baıqaýlarǵa qatysyp júrdi. 1959 jyly Israıl dúnıe salyp, keıinnen qyzdary jádigerdi Semeıdegi Abaı Qunanbaıulynyń ádebı-memorıaldyq mýzeıine tapsyrǵan. Al, 1981 jyly Almaty qalasyndaǵy Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıi qoryna alyndy. Qazirgi tańda aspap atalǵan mýzeıde saqtaýly tur.

Osy aspaptyń ereksheligin aıta ketetin bolsaq onyń úsh ishekti bolyp kelýinde. Mundaı úsh ishekti dombyralar Shyǵys Qazaqstan óńirinde keńinen taralǵan. Iaǵnı, osyndaı aspapta oınaý sheberleriniń biri Abaı atamyz dep naqty aıta alamyz. Onymen qosa, Uly danyshpanymyzdyń óziniń shyǵarǵan  kúıleri «Maı túni», «Maıda qońyr», «Tory jorǵa», «Abaıdyń jeldirmesi» osy úsh ishekti dombyraǵa arnalǵan. 

Abaı Qunanbaıuly qazaq halqynyń mýzyka mádenıetiniń damýyna zor úles qosqan kemeńger azamat. Osy Uly tulǵanyń dombyrasyn kóremin deýshilerge Almaty qalasyndaǵy Yqylas atyndǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıiniń esigi sizder úshin árdaıym ashyq. 

 

Abzal Súleımenov 

Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıiniń ǵylymı qyzmetkeri 

 

Pikirler