Şıldenıŋ 27-sınde türkolog ǧalym, tarih ǧylymdarynyŋ doktory Qarjaubai Sartqojaūly 78 jasqa qaraǧan şaǧynda dünieden öttı. Onyŋ ǧylymǧa kelu, Qazaqstanǧa kelu joldaryna män bere jazǧan Dosan Baimoldanyŋ jazbasy nazar audartady. Onda ǧalym saiasatkerlık, küreskerlık qyrynan tanyla tüsedı.
Qarjekeŋ ekeuımız Moŋǧoliia Ǧylym akademiiasynda onşaqty jyl boiy bırge qyzmettes boldyq. Moŋǧoliia memlekettık universitetın moŋǧol tılı mamandyǧy boiynşa oqyp bıtırgen Qarjekeŋ 1980 jyldary Moŋǧoliia Ǧylym akademiiasynyŋ tarih institutynda ǧylymi qyzmetker bolyp ısteitın. Ekeuımızdıŋ qyzmet ısteitın instituttarymyz jaqyn bolǧandyqtan jiı kezdesıp qalamyz. Qarjekeŋ maǧan tüp naǧaşy bolyp keletındıkten bırtürlı tuys tartyp jaqyndaǧym kelıp tūratyndy. Qarjekeŋ köptı körgendıgın baiqatady. İnstitutyndaǧy ärıptes moŋǧoldarmen kez-kelgen taqyryp boiynşa op-oŋai dau-damai, talastarǧa bara beretındıgın estıp bır jaǧynan saqtanyp jüremın bır jaǧynan küreskerlıgıne riza bolamyn.
1989 jyly Qarjekeŋ Almatydaǧy Ş.Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia institutynda tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty därejesın qorǧady. Alaida «sıp-svejii» ǧylym kandidaty bolǧan Qarjekeŋ Ūlanbatyrǧa kele salysymen özı būryn qyzmet ıstep tūrǧan Tarih institutyna emes, özınıŋ tuyp ösken Baian-Ölgei aimaǧyna baratyn şeşım qabyldady. Sol jyldary Moŋǧoliiada jastardyŋ demokratiialyq qozǧalystary beleŋ alyp, alaŋdarda aşyq mitingıler köbeiıp, keide aştyq aksiialaryna ūlasa bastaǧan şaqta Qarjekeŋ tarihşy-ǧalym qyrynan emes, endı saiasatker qyrynan tanyldy.
Demokratiiany jaqtauşy Qabidaş, Soltan qatarly jaqtastarymen Baian-Ölgei aimaǧynda qazaq mädeni qoǧamyn qūryp, tıpten qazaq aimaǧyna jeke avtonomiia sūraityn öz talaptaryn ükımetke qoia bastady. Ölgei qalasynyŋ ortalyq alaŋynda Qarjekeŋ bastaǧan bır top jastar qystyŋ şyŋyltyr suyǧyna qaramastan, aştyq aksiiasyn bastaǧany ükımettıŋ nazarynda boldy. Sol jyly eskı kommunister ketıp, jaŋadan jasaqtalǧan ükımettegı vise-premer qyzmetındegı Zardyhan aǧa basqarǧan delegasiia Ölgeige ūşyp baryp, Qarjaubai bastaǧan toppen kelıssöz ötkızgen bolatyn. Sonyŋ nätijesınde aştyq aksiiasyn toqtatqan Qarjekeŋ demokratiiany jaqtauşy qazaqtardyŋ jetekşısınıŋ bırıne ainaldy.
Sol jyly Moŋǧoliiada ötken demokratiialyq sailaudyŋ nätijesınde Qarjaubai aǧa Moŋǧoliianyŋ Ūly huraly (parlamentıne) Baian-Ölgeiden sailanǧan deputat boldy. Ūly huralǧa deputat bolǧan Qarjekeŋdı ūlanbatyrlyq bır top qazaq baryp qūttyqtaǧan kezde ışınde men de boldym. Şyn küresker Qarjekeŋ sol jolǧy bır sözınde "men jeŋıludı eş bılmeitın, tek alǧa qarai jüretın adammyn" degenı esımde qalypty.
1993 jyly Moŋǧoliia Ǧylym akademiiasynyŋ Baian-Ölgei aimaǧynda bölımşesı ornaǧan kezde Qarjekeŋ sonda jetekşı ǧylymi qyzmetker bolyp özınıŋ ǧylymi jūmystaryn jalǧastyrdy. Arasynda küreskerlıgı qyzǧan sätte saiasi dodalarǧa da arlasyp jürıp, 1996 jyly sailauda Baian-Ölgei aimaǧy mäslihatynyŋ töraǧasy bolyp sailandy. 1999 jyldan Moŋǧoliia Ǧylym akademiiasynyŋ Baian-Ölgei aimaǧyndaǧy bölımşesınıŋ direktory qyzmetın atqaryp tūryp, 2001 jyldan bastap L. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ ǧylymi zertteu ortalyǧynyŋ Türkologiia zerthanasynyŋ meŋgeruşısı, bas ǧylymi qyzmetkerı bolyp ıstedı.
2008 jyly «Baiyrǧy türık jazuy: alfavit jüiesı jäne fonologiiasy» taqyryby boiynşa filologiia ǧylymdarynyŋ doktory därejesın qorǧady. L. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ «Türkıtanu jäne altaitanu» ǧylymi zertteu ortalyǧynyŋ direktory bolyp ıstedı. Onyŋ avtorlyǧymen 5 ǧylymi monografiialyq eŋbek jäne 120-ǧa juyq maqalalary jaryq kördı. Eŋbekterınıŋ ışınde (M.Joldasbekovpen) bırge şyǧarǧan «Orhon eskertkışterınıŋ tolyq atlasy» älem türkıtanuşylaryna ūsynylǧan qomaqty eŋbek bolmaq.
Maǧan tüp naǧaşy, ǧylym jolynda aǧa-ını bolyp keletın Qarjekeŋmen ünemı bailanysta, bır-bırımızben habarlasyp tūrdyq. Menıŋ jazǧan «Qojabergen batyr Jänıbekūly» tarihi kıtabyma bas sarapşy boldy, jaqsy pıkırın jazdy.
Qarjeke, sızdıŋ qaitpas saparǧa attanǧanyŋyz turaly suyq habarǧa öz basym sener senbesımdı bılmei otyrmyn. Älı de qazaq ǧylymyna bererıŋız mol edı. Amal neşık. Janyŋyz jännattan bolsyn! Jatqan jerıŋız jaily topyraǧyŋyz torqa bolsyn!
Dosan Baimolda
Ūqsas jaŋalyqtar
