قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى ابدىبەكوۆ تاتتىمبەتتىڭ تويىن نەگە ەل كۇتكەندەي وتكىزە المادى؟
وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ءبىرتۋار كۇيشى تاتتىمبەت قازانعاپۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويىن قاراعاندى وبلىسى اتاپ ءوتتى. اتتەگەن-ايى، بۇل تويدىڭ بولعانىن جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتان وزگە كوپ ادام بىلە قويعان جوق. ەلدىڭ پىكىرى، ءباسپاسوزدىڭ تالاپ ەتۋىمەن مينيسترلىك پەن قاراعاندى اكىمدىگى «امالسىز» وتكىزگەندەي اسەردە قالدىق. اشەيىندە توي دەسە الاشاپقىن بولىپ، التى الاشقا ساۋىن ايتاتىن قازاق ۇلى كۇيشىنىڭ مەرەيتويىن بىلمەي دە قالدى. تاتتىمبەت مۇنداي «قۇرمەتكە» لايىق تۇلعا ما ەدى؟!
ءيا، كۇي ورىنداۋشىلار بايقاۋى، عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا، دەرەكتى ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرى، جابىلۋ سالتاناتىنداعى گالا-كونتسەرت… ءبارى ويداعىداي، كەز كەلگەن مەرەكەلىك مەرەيتويلاردا بولۋعا ءتيىس شارالار. وكىنىشتىسى، وسى شارانىڭ ءوزىن ەلگە بىلدىرمەي، «كوڭىل ءۇشىن» وتكىزۋىنىڭ سىرى نەدە؟ جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەگىلەر رەسپۋبليكالىق اتى بار ماڭىزدى تويدى نەگە ەلدىڭ ەسىنەن كەتپەستەي ەتىپ، دۇركىرەتىپ وتكىزە المادى؟ ءبىزدى قاپالاندىرعانى وسى.
تاتتەكەڭ – قاتارداعى قالىڭ كۇيشىنىڭ ءبىرى ەمەس، ول ءوز الدىنا دارا جول سالعان، شەرتپە كۇيدىڭ كەمەلدەنۋىنە ءومىرىن ارناعان، تىلسىم ونەردىڭ تۇڭعيىعىن سەزىپ، تۇمساسىن اشقان بىردەن-ءبىر ونەر يەسى. قازاقتىڭ رۋحى – كۇي ونەرىنىڭ قاتپارلى، قامىرىقتى اۋەنىندە جاسىرىنىپ جاتقان جوق پا؟! قازاقتى تولىق تانۋ ءۇشىن اۋەلى – قورقىت، قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، تاتتىمبەت، ىقىلاس، سۇگىرلەردەن مۇرا بوپ قالعان مىڭداعان كۇيلەر ارقىلى تانىساق كەرەك-ءتى. ەگەر ءوزىمىزدى سىيلاساق، ەڭ الدىمەن وسى كۇيشىلەردى قۇرمەتتەپ، ولاردىڭ مۇڭ مەن قۋانىش ەكى ىشەگىنەن سورعالاعان اسىل مۇرالارىنا ءالسىن-ءالسىن نازار اۋدارىپ، «شوۋ مەن شۋدى» ءبىر ءسات دوعارىپ، قارا ءنوپىردىڭ اعىنىمەن كەتىپ بارا جاتقان مىنا حالىققا ويلاندىرار دۇنيە ۇسىنساق كەرەك-ءتى. ءبىز ولاي ەتە الماي كەلەمىز. بۇعان تاتتىمبەتتىڭ مەرەيتويىنىڭ دەڭگەيى كۋا.
ارىستانبەك مۇحامەديۇلى
تاتتىمبەت داۋلەسكەر كۇيشى عانا ەمەس، ءوز ءداۋىرىنىڭ ايتۋلى تۇلعاسى، كوشباستارى، حان كەنەنىڭ قاسىرەتى مەن قۋانىشىنا ورتاقتاسا بىلگەن مۇراتتاسى، قۇنانبايمەن سەرتتەسكەن سىرالعى دوسى، ۇلىقتاردىڭ ەمەس، قاراشانىڭ ءسوزىن سويلەگەن بي، قازاقتىڭ ەسەسىن جاتقا بەرمەۋ ءۇشىن جانتالاسقان كۇرەسكەر تۇلعا، ورىس يمپەرياسىنىڭ الدىندا حاس ونەرى ارقىلى ۇلتىن مويىنداتۋعا ۇمتىلعان نامىسى قىلىش دەگدار، قاپاسى مەن جاپاسى، قىزىعى مەن شىجىعى قاتار ورىلگەن جاسىن عۇمىر يەسى. ونىڭ بۇرالاڭعا تولى جولىن بۇگىنگى ۇرپاق بىلە بەرمەيدى. سەبەبى، تاتتىمبەت، قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي تۋرالى ءجونى ءتۇزۋ ناسيحات جوق. ولار جايلى ءجىبى ءتۇزۋ كوركەم فيلم، مۋلتفيلم، زەرتتەۋ ورتالىقتارى دا جوق. تەك وسى ونەردىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەن جامپوزدار عانا جەكە-جەكە ەڭبەكتەنىپ ءجۇر.
ءبىزدىڭ قايران قالعانىمىز، ادەتتە شوۋعا تولى كونتسەرتتەر مەن داۋعا تولى باستامالاردا كورىنەتىن مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى بۇل تويعا نەگە كەلمەدى؟ بۇل تويدى ويداعىداي وتكىزۋ، ەلگە كەڭىرەك ناسيحاتتاۋ وسى ارىستانبەكتىڭ قۇزىرىنداعى شارۋا ەمەس پە ەدى؟!
ءجا، ول حاقىندا ايتا بەرسەك، ءسوز كوپ. ءبىز اۋەلگى تاقىرىپقا قايتا ورالايىق.
قاراعاندىدا وتكەن تويعا ەلىمىزگە بەلگىلى كۇيشىلەر، تاتتەكەڭنىڭ ۇرپاقتارى، بىرەر دەپۋتات، مينيسترلىك وكىلدەرى، جەرگىلىكتى اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى جانە قالا تۇرعىندارى قاتىسىپتى. دۇرىس دەلىك.
ءبىزدىڭ قايران قالعانىمىز، ادەتتە شوۋعا تولى كونتسەرتتەر مەن داۋعا تولى باستامالاردا كورىنەتىن مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى بۇل تويعا نەگە كەلمەدى؟ بۇل تويدى ويداعىداي وتكىزۋ، ەلگە كەڭىرەك ناسيحاتتاۋ وسى ارىستانبەكتىڭ قۇزىرىنداعى شارۋا ەمەس پە ەدى؟! ەلدىڭ مادەنيەتىنە جاۋاپتى ادام باسقا-باسقا، ءدال وسى تاتتىمبەتتىڭ تويىندا توبە كورسەتىپ، توبە كورسەتىپ قانا ەمەس، باسى-قاسىندا جۇرسە، ويداعىداي ءوتۋىن ءوزى قاداعالاسا دا ارتىق بولماس ەدى. تاتتىمبەتتىڭ كىم ەكەنىن وزگە شەندىلەر بىلمەسە دە، ءدال وسى مينيستر بىلۋگە ءتيىس!
جالپى، ارىستانبەك مۇحامەديۇلى مينيسترلىك تىزگىنىن قولعا العالى بەرى ەلدىڭ كوڭىلىنەن شىعار ءجىبى ءتۇزۋ دۇنيە وتكىزە العان جوق. «قازاق ەلى» سەريالى ونىڭ مينيستر رەتىندە اتىن قالدىرار مۇمكىندىگى ەدى. ونىڭ ءوزى قاي دەڭگەيدە ءتۇسىرىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بولگەن اقشاسىن جەلگە ۇشىرىپ، كىم كورىنگەننەن جاودەم سۇراپ ءجۇر. مينيسترگە تاتتىمبەتتەن گورى بۇگىنگى ەسەپ-قيساپ ماڭىزدى بولسا كەرەك.
قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى ن. ابدىبەكوۆ
ونى دا قويا تۇرالىق. قاراعاندىنىڭ تورىندە شەرتپە كۇيدىڭ نەگىزىن سالۋشى قازانعاپۇلىنىڭ تويى ءوتىپ جاتقاندا، ءار تاراپتان كۇي ونەرىنىڭ بىلگىرلەرى باس قوسىپ، شاھار كۇيمەن تەربەلگەن شاقتا وبلىس اكىمى نۇرمۇحامبەت ابدىبەكوۆ اي قاراپ ءجۇردى مە؟ قانشا تىعىز شارۋاسى بولسا دا بابا رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، جيىلعان كوپشىلىكتى قۇتتىقتاپ، وسى ءوڭىردىڭ باسشىسى رەتىندە كۇيشى تۋرالى جاتتاندى بولسا دا، «جازىپ بەرگەنىن» وقىسا دا، ەل كوزىنە كورىنۋگە ءتيىس بىردەن ءبىر ادام وسى ابدىبەكوۆ ەكەنى داۋسىز. ءبىز ونداي حاباردى ەستىمەدىك. شىمكەنتتەن ساتىپ العان كوستيۋمىن كورسەتىپ، «كوسەمگە» جاعىمپازدانعاندا الدىنا جان سالماعان اكىمنىڭ ايتۋلى ءىس كەزىندە كابينەتىندە وتىرعانى قالاي؟ جۇمىسى قانشا كوپ بولسا دا، تاتتىمبەتتىڭ تويىنان ارتىق ەمەس شىعار! ءسىرا، ءدال سول كەزدە ودان ماڭىزدى شارا بولدى دەگەنگە سەنبەيمىن. ونىڭ جيىنعا كەلمەگەنى – تاتتىمبەتتى، قازاقتىڭ ونەرىن، كۇيدىڭ قۇدىرەتىن سىيلاماعاندىعى. دەمەك، ونىڭ رۋحاني سالالارعا كوڭىل بولمەيتىن، حالىقتىڭ قالاۋىن تابا المايتىن بىلىكسىزدىگىنىڭ ءبىر كورىنىسى وسىدان-اق بەلگىلى.
قاراعاندىنىڭ تورىندە شەرتپە كۇيدىڭ نەگىزىن سالۋشى قازانعاپۇلىنىڭ تويى ءوتىپ جاتقاندا، ءار تاراپتان كۇي ونەرىنىڭ بىلگىرلەرى باس قوسىپ، شاھار كۇيمەن تەربەلگەن شاقتا وبلىس اكىمى نۇرمۇحامبەت ابدىبەكوۆ اي قاراپ ءجۇردى مە؟ قانشا تىعىز شارۋاسى بولسا دا بابا رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، جيىلعان كوپشىلىكتى قۇتتىقتاپ، وسى ءوڭىردىڭ باسشىسى رەتىندە كۇيشى تۋرالى جاتتاندى بولسا دا، «جازىپ بەرگەنىن» وقىسا دا، ەل كوزىنە كورىنۋگە ءتيىس بىردەن ءبىر ادام وسى ابدىبەكوۆ ەكەنى داۋسىز.
قاراعاندى – ارقانىڭ كىندىگى. بۇل ولكە – ۇلت ونەرىنىڭ وتانى. قازاقتىڭ ءسوز بەن سازدى ۇستاعان اريستوكراتتارىنىڭ مەكەنى. سوندىقتان، ارقانىڭ كىندىگىن باسقاراتىن كەز كەلگەن اكىم اۋەلى قازاقتىڭ ونەرى مەن مادەنيەتىن جاقسى بىلەتىن، شىن جاناشىرلىق تانىتاتىن تۇلعا بولۋى ابزال. سەرىك احمەتوۆ قاسىم امانجولوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىن قالاي دۇبىرلەتىپ وتكىزگەنىن بارعان ەل ءالى اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ ايتادى. تۇركىتىلدەس ەلدەردەن مەيمان شاقىرىپ، ەسكەرتكىشىن اشىپ، التى الاش ۇمىتپاس دۋمان مەن ماعىناعا تولى عىپ وتكىزبەپ پە ەدى؟! ابدىبەكوۆتەن ونداي بيىكتىك پەن پاراساتتىلىقتى ءال-ءازىر بايقاي المادىق. مىس پەن مىرىش، كومىر مەن تەمىردىڭ اينالاسىنان ۇزامايتىن باسشىلار قاي كەزدە دە تابىلادى.
تالاسبەك اسەمقۇلوۆ
توي دەمەكشى، «ءوتتى-كەتتى» قىلماي، ۇمىتىلماس شارالاردى قولعا الا الماعاندارىنا تاڭبىز. تاتتىمبەتكە ارناپ ءزاۋلىم ەسكەرتكىش تۇرعىزسا، قاراعاندى قالاسىنىڭ ءبىر مولتەك اۋدانىن كۇيشىنىڭ اتىمەن اتاسا، وبلىستىق دەڭگەيدە بولسا دا مەكتەپتىك باعدارلامالارعا ەنگىزىپ، عۇمىرناماسى مەن كۇيلەرى تۋرالى كەڭىرەك اعارتۋشىلىق قىزمەتتى قولعا السا، ءتىپتى توي ءۇشىن ەمەس، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق تەاترلارعا ارنايى قارجى ءبولىپ، ساحنادان تۇسپەيتىن، كوركەمدىگى مەن دەڭگەيى تاتتەكەڭە ساي قويىلىم قويعىزسا، وبلىستىق بيۋدجەتتەن رەجيسسەرلەرگە تاپسىرىس بەرىپ، كينو تۇسىرتسە، ودان وبلىستىڭ ەكونوميكاسى قيراپ قالماس ەدى… ەلدىڭ رۋحى كوتەرىلىپ، كۇي مەن كۇيشىنىڭ مارتەبەسى اسقاقتار ەدى. قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريادا «تاتتىمبەت كلاسى» بار. وبلىستا تاتتىمبەت اتىندا ونەر مەكتەبىن، كوللەدجىن اشسا، ابدىبەكوۆكە «قوي!» دەپ ەشكىم ايتپاس. ونى تۇسىنەر ابدىبەكوۆتى كورمەدىك. ۇلت ونەرىنە «ءجۇردىم-باردىم» قاراعان باسشىنىڭ بۇدان وزگە سالانى «دوڭگەلەتىپ» الىپ كەتەرى دە شامالى بولسا كەرەك. ارقادان جەتكەن ەمىس-ەمىس حابارلار كوڭىل كونشىتەرلىكتەي ەمەس.
تاتتىمبەتتىڭ قايتا تىرىلۋىنە، ەلگە كۇيشىنىڭ ولشەۋسىز مۇراسىن جەتكىزۋگە تالماي ەڭبەك ەتكەن ادامنىڭ ءبىرى – كۇيشى، مادەنيەتتانۋشى، جازۋشى، كوركەم ويدىڭ زەرگەرى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ مارقۇم. ونىڭ تاتتىمبەتتىڭ ەل ەستىمەگەن كەيبىر كۇيلەرىن تۇسىندە كورىپ، ايان ارقىلى بۇگىنگە جەتكىزگەنىنىڭ ءوزى ءبىر حيكمەت
تاتتىمبەتتىڭ قايتا تىرىلۋىنە، ەلگە كۇيشىنىڭ ولشەۋسىز مۇراسىن جەتكىزۋگە تالماي ەڭبەك ەتكەن ادامنىڭ ءبىرى – كۇيشى، مادەنيەتتانۋشى، جازۋشى، كوركەم ويدىڭ زەرگەرى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ مارقۇم. ونىڭ تاتتىمبەتتىڭ ەل ەستىمەگەن كەيبىر كۇيلەرىن تۇسىندە كورىپ، ايان ارقىلى بۇگىنگە جەتكىزگەنىنىڭ ءوزى ءبىر حيكمەت! ال ەل جادىنان ۇمىتىلا باستاعان كوپتەگەن ءورىمى بولەك تۋىندىلارىن اۋىلداعى قارت اقساقالداردان ۇيرەنىپ، تازا، ساف قالپىندا بىزگە اماناتتاعانىن ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز. ەگەر وبلىستا ءبىلىمدى، زيالى باسشى بولسا، وسى تويدا ەڭ الدىمەن تالاسبەك اسەمقۇلوۆتى ىزدەپ، ونىڭ مۇرالارىنا ۇڭىلگەن بولار ەدى. «تاتتىمبەت سەرى» رومانىن باسپادان شىعارىپ، وسى تويعا تابارىك ەتسە، ابدىبەكوۆتىڭ بىلگىرلىگىنە ءتانتى بولماس پا ەدى جۇرتشىلىق. تويعا مارقۇمنىڭ جارى، مادەنيەتتانۋشى زيرا ناۋرىزباەۆانى شاقىرىپ، ات مىنگىزىپ، شاپان جاپپاسا دا، العىسىن ايتسا، وبلىس اكىمىن زيالى ەكەن دەسەر ەك. وزگەنى ۇمىتسا دا، تالاسبەكتى ۇمىتپاۋعا ءتيىس ەدى وبلىستىڭ مادەنيەتكە جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى. تاتتىمبەت پەن تالاسبەكتى بولە-جارا قاراۋعا بولمايدى. كەلتە ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن تاتتىمبەت ءۇشىن سارقىعان، ونىڭ كۇيىن، تاريحي تانىمىن زەرتتەۋمەن وتكەن تاكەڭنىڭ – تالاسبەكتىڭ ورنى دا، ءجونى دە بولەك! مەرەيتويدا كورسەتىلگەن دەرەكتى ءفيلمنىڭ ءوزى تالاسبەكتىڭ اڭگىمەسى نەگىزىندە جاسالىپتى. ونى كورگەن اتقامىنەرلەر تالاسبەكتى قالاي عانا ۇمىتتى ەكەن؟!
ايتپاقشى، «تاتتىمبەت سەرى» رومانىنىڭ جەلىسى بويىنشا تولىمدى كينو تۇسىرۋگە بولادى. مارقۇم بۇل رومانىن اياقتاي الماي كەتتى. ءوزىنىڭ ارمانى تاتتىمبەت تۋرالى كينو ءتۇسىرۋ بولاتىن. بۇل جونىندە ءبىر اڭگىمەسىندە بىزگە سىر ەتىپ، نەشەتۇرلى اسەرلى اڭگىمەلەردىڭ تيەگىن اعىتقان تۇعىن. ەگەر ءتىرى بولسا، ول ارمانى دا جۇزەگە اسار ما ەدى دەگەن وكىنىش بار كەۋدەدە.
ءبىزدىڭ شوپەن، بەتحوۆەن، موتسارت كىم دەسەڭىز، ولار – تاتتىمبەت، قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەيلەر. ولارسىز قازاق تولىققاندى ۇلت بولماس ەدى. ولارسىز قازاقتىڭ كوكىرەگى ساۋلەسىز، قيالى قاناتسىز بولار ەدى. ءبىز ولاردى قۇرمەتتەي الماساق، دەمەك، ءوزىمىزدى قۇرمەتتەۋدى ۇيرەنە الماعاندىعىمىز!
توقتارالى تاڭجارىق، "قالا مەن دالا".
