سوڭعى كەزدە الەۋمەتتىك جەلىلەردە قىلمىس الەمىندە "ديكي ارمان" اتىمەن تانىمال ارمان جۇماگەلديەۆ تۋرالى اقپاراتتار كوپتەپ پايدا بولا باستادى. مىقتىلاردىڭ تىزەسى باتقاندار ارمان ارقىلى ماسەلەسىن شەشپەكشى بولىپ، الەمجەلدىە كوپتەگەن جازبالار قالدىرۋدا. سوىنمەن ارمان جۇماگەلديەۆ كىم؟ ءبىز وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ، "Ratel.kz" -تە جاريالانعان ماقالانى ىقشامداپ اۋدارىپ، وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
تۇركى تەگىنەن شىققان «زاڭدى ۇرىلار» كولەڭكەلى الەمدەگى جاعدايدى ءوز باقىلاۋىنا الۋعا بەل بۋدى
2019 جىلى تامىز ايىنىڭ سوڭىندا قىلمىستىق الەمدە تاريحي ماسشتابتاعى دەپ اتاۋعا تۇرارلىق وقيعا ورىن الدى. تۇركياداعى قىلمىستىق ورتا بەدەلدىلەرىنىڭ جينالىسىندا ارمان جۇماگەلديەۆ (لاقاپ اتى – ارمان ديكي) زاڭداعى ۇرى جولىن قۋالاعان گۋرام چيحلادزەنى (كۆەجوۆيچ) ۇرىپ-سوققان. كۆەجوۆيچ، سونىمەن بىرگە، وقيعا ورىنان اسىعىس كەتىپ قالعان كورىنەدى، ال بۇل ونىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرگەنى ءسوزسىز.
ۇرلىق كودەكسىنە قاراماستان
قولدا بار اقپاراتقا سايكەس، ستامبۇلداعى كەزدەسۋدى قازىرگى كەزدە ارمان ديكي-گە قامقورلىق كورسەتىپ جۇرگەن بەلگىلى زاڭدى ۇرى نادير ساليفوۆ (لوتۋ گۋلي) ۇيىمداستىرعان.
بولىپ جاتقان جايتتاردىڭ سەبەبىنە بايلانىستى بىرنەشە نۇسقالار بار – تۇرىكتىك شوۆينيزمنەن باستاپ رەسەي فسب-نىڭ ايلا-امالدارىنا دەيىنگى مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلادى، بىراق ولاردىڭ ءبارى ءبىر لوگيكالىق تىزبەككە ساي كەلەدى: تۇركى تەگىنەن شىققان قىلمىستىق ورتانىڭ بەدەلدىلەرى بارلىق كريمينالدارعا ءوز قارسىلىقتارىن كورسەتىپ قانا قويماي، كولەڭكەلى الەمدەگى جاعدايدى ءوز باقىلاۋلارىنا الۋدى دا كوزدەپ وتىر.
گرۋزين كۆەجوۆيچ تۇرىك وكىلىنە ءتىل تيگىزدى – بۇل وسى قاقتىعىستىڭ «رەسمي» نۇسقاسى.
كريمينالدىق تۇجىرىمدامالارعا سايكەس، ارمان – «فراەر» (بوتەن ادام), ول ءتاجدىڭ يەسى ەمەس جانە زاڭداعى ۇرى دەگەن رەسمي اتاعى جوق، دەمەك ۇرىلار كودەكسىندە كورسەتىلگەندەي، ول ءولىم جازاسىمەن جازالانۋى كەرەك.
الايدا، زاڭدى ۇرى گۋلي مۇنداي ناتيجەگە جول بەرمەيمىن دەپ ۋادە بەرگەندەي بولدى.
مەن – ۇرى ەمەسپىن، باتىرمىن
ارمان جۇماگەلديەۆ، قىلمىستىق ورتانىڭ بەدەلدىسى، شىمكەنتتىڭ تۋماسى، جاستايىنان بوكسپەن اينالىسقان جانە «قازاقتاردا ۇرى جوق، قازاقتاردا باتىرلار عانا بار» دەگەن ۇرانمەن ەشقاشان ءوز تاراپىنا قاتىستى «زاڭداعى ۇرى» دەگەن اتاۋمەن كەلىسكەن ەمەس.
ونىڭ سپورتتىق جەتىستىكتەرى قاتارىندا 16 مەدال بار، ونىڭ 10-ى – التىن.
ارماندى 2008 جىلى «ۆرەميا» گازەتىندە ەلدىڭ كريمينالدىق پوليتسيا كوميتەتى توراعاسىنىڭ سول كەزدەگى ورىنباسارى، پولكوۆنيك بەكەت ايماعامبەتوۆ بىلاي سيپاتتاعان بولاتىن: «ارمان ۇرىلار زاڭدارىن مويىندامايدى جانە ءوز ەرەجەسىمەن ءومىر سۇرەدى. تايسالمايتىن تاۋەكەلشىل جىگىت. ادامدى سەبەپسىز سوققىعا جىعا الۋى، قوعامدىق ورىندا كوپشىلىك توبەلەس شىعارۋى، ءتىپتى باسەكەلەستەرىمەن اتىس باستاپ جىبەرۋى دە مۇمكىن. شاماسى، وسى سەبەپتەرمەن ونى جابايى (ديكي) ارمان دەپ اتاپ كەتكەن. جۇماگەلديەۆتىڭ تاعى ءبىر لاقاپ اتى – قولعا تۇسپەيتىن (نەۋلوۆيمىي)».
ارمان تۋرالى ءجيى جاڭالىقتار تىزبەگىندە اقپاراتتار شىعىپ تۇردى، كوبىنەسە بۇل اتىس پەن باسقا دا قىلمىستىق سۇرىپتاۋ كورىنىستەرى بولاتىن، الايدا ديكيدىڭ شىمكەنتتەگى وپپوزيتسيالىق ميتينگتى تاراتقاندىعى تۋرالى فاكتىلەر بار. «ۆرەميا» گازەتى بۇل وقيعانى «ديكيدىڭ بەتى قايتتى» («ۋكروششەنيە ديكوگو») ماقالاسىندا اتاپ ءوتتى:
«كريمينالدىق تانىمالدىلىققا ارمان شىمكەنتتىك «تۋريست» قوناق ۇيىنە شابۋىل جاساۋدان كەيىن يە بولدى. وندا 2005 جىلى كوكتەمدە «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» وپپوزيتسيالىق قوزعالىسىنىڭ كونفەرەنتسياسى وتكەن بولاتىن، جينالىستىڭ ورتاسىندا دجۋماگەلديەۆ باستاعان توپ قوناق ءۇيدىڭ فويەسىنە باسا كوكتەپ كىرىپ كەلگەن. كۋاگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، شابۋىلداۋشىلار اقساقالداردى ۇستەلدەردىڭ استىنا ايداپ كىرگىزىپ، بىرىككەن وپپوزيتسيا جەتەكشىلەرىن سوققىلاۋعا تىرىسقان، بىراق ولاردىڭ وققاعارلارى جاعداي ءوز قولدارىنا العان: تەك ءبىر وپپوزيتسيا جەتەكشىسى جارماحان تۇياقبايدىڭ وققاعارى عانا ايقاستا اۋىر جاراقات الدى. ال ارمان قولعا ءتۇسىپ، ءتارتىپ ساقشىلارىنا تاپسىرىلدى.
5 مامىردا وقو ءىىد تەرگەۋشىلەرى بۇزاقىلىق فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعادى، بىرنەشە كۇننەن كەيىن ارمان قاماۋعا الىندى.
2005 جىلى جاز ايىنىڭ باسىندا شىمكەنت قالالىق سوتىندا سۋديا شارا بيسەمبيەۆانىڭ توراعالىعىمەن سوت وتىرىسى باستالدى. سوت وتىرىسىندا ارماننىڭ اناسى روزا جۋماگەلديەۆا بالاسىنىڭ جاستايىنان بوكسپەن شۇعىلدانا باستاعانىن ايتتى. رينگتە باقتالاسىن جەڭۋگە دەگەن قۇلشىنىسى ءۇشىن بالاسىن «ديكي» (جابايى) دەپ اتاپ كەتكەندەرىن ايتتى. الايدا، سوت بارىسىندا ونىڭ ءومىرىنىڭ سپورتتان الشاق باسقا قىرى دا بەلگىلى بولدى. 2003 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ول ءوزىنىڭ ون قۇرداسىمەن بىرگە ەكى جىگىتكە شابۋىل جاساعان، ناتيجەسىندە ولاردىڭ ءبىرى اسقازان تۇسىن وق تەسىپ وتكەندىكتەن، اۋرۋحاناعا ءتۇستى. وسىعان بايلانىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى، بىراق ول قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن سوتقا جەتە المادى. ال ارمان قاشىپ كەتتى. سودان بەرى ونىڭ تاعى ءبىر «اتى» بار – نەۋلوۆيمىي...
سودان كەيىن، 2005 جىلى دجۋماگەلديەۆكە شىمكەنت قالالىق سوتىندا شارتتى مەرزىم ۇكىمى شىعارىلدى».
ايتا كەتۋ كەرەك، جۇماگەلديەۆ جاستاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى اراسىندا، اسىرەسە ەلدىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا تانىمال. ارمان ديكيدىڭ اينالاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالار تۋرالى قىلمىستىق وقيعالاردان حابارى مول جاستار جاقسى بىلەدى.
ءبىزدىڭ اقپاراتىمىز بويىنشا، جۇماگەلديەۆ تۇركيادا تۇرادى جانە بيزنەستى «جابۋمەن» اينالىسادى.
001 KZ نومىرىمەن Toyota Land Cruiser كولىگىن ايدايدى.
الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ كومەگى
ارمان جۇماگەلديەۆ، تانىمال ادامدار سياقتى، ينستاگرامدا اككاۋنتىن اشتى، ەگەر قىركۇيەكتە ونىڭ قىلمىستىق ورتا بەدەلدىلەرىمەن وتكەن كەزدەسۋلەردەگى فوتولارى 24 ساعات ىشىندە عانا كوپشىلىككە قولجەتىمدى بولىپ، سودان كەيىن جويىلعان بولسا، ەندى مۇنداي كەزدەسۋلەر تۋرالى اقپارات پەن ونىڭ جەكە ومىرىندەگى كەيبىر ساتتەر بارلىق ۋاقىتتا دا قولجەتىمدى.
ارمان جۇماگەلديەۆ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بىرقاتار باسقا ەلدەردەگى قىلمىستىق بەدەلدىلەرمەن ۇنەمى كەزدەسۋلەر وتكىزىپ تۇرادى. وسىلايشا، ءوزىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قازان ايىندا ارماننىڭ پاراقشاسىندا «60 000 جاۋىنگەرى» بار تۇرىك بانديتىمەن كەزدەسۋى تۋرالى جاريالاندى.
سونداي-اق، Youtube ۆيدەو حوستينگىندە ارمان جۇماگەلديەۆ تۋرالى اقپاراتتىق بەينەلەر پايدا بولا باستادى. كوبىنە بۇل جاي عانا فوتوسۋرەتتەر، ديكي تۋرالى وقيعانى باياندايتىن داۋىستىق باياندامالار.
ارماننىڭ وسىنداي تانىستارىنىڭ اراسىندا تۇركيانىڭ بەلگىلى ازاماتى سەدات پەكەردىڭ دە سۋرەتتەرى بار.
پەكەردىڭ تۇرىك شەرۋى
سونىمەن قاتار، سەدات پەكەر – تۇركياداعى بەدەلدى ادام جانە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر. بىراق بۇل رەسمي مارتەبە. رەسمي ەمەس – بۇل ەلدىڭ ەڭ بەدەلدى قىلمىستىق جەتەكشىسى، تۇركيانىڭ «باقىلاۋشىسى».
سەدات وتە قيىن جولمەن ءوتتى، بىرنەشە رەت سوتتالدى، ونىڭ ىشىندە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردى قۇرعانى ءۇشىن دە تۇرمەگە قامالعان، ول توپ ازيالىق الەمنىڭ قىلمىستىق توپتارى اراسىندا تانىمال.
رەسەيلىك MZK پورتالى سەدات پەكەردىڭ ومىربايانىنداعى نەگىزگى ساتتەردى بىلاي سيپاتتايدى:
«پەكەر رەكەتيرلىك، كىسى ولتىرۋگە يتەرمەلەگەنى ءۇشىن ايىپتالعان. كەيبىر مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، پەكەر ءوز باسەكەلەستەرىنىڭ ءبىرىن ءولتىرۋدى بۇيىرعان بولۋى مۇمكىن. بىراق بۇل اقپارات سەدات پەكەردىڭ قىزمەتىن جاڭا قۇلشىنىسپەن تەرگەۋدى باستاعان قاۋىپسىزدىك قىزمەتتەرىنە تاراتىلدى. وعان ءتىپتى ىزدەۋ دە سالىندى، الايدا ەۋروپاداعى تانىستىق بايلانىستارى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان جاسىرىنۋعا كومەكتەستى.
ونىڭ بايلانىستارىنىڭ، بيلىگىنىڭ ارقاسىندا، ول تۇركياعا جاسىرىن ساپارمەن بارىپ، مينيسترمەن جانە «رودينا» پارتياسىنىڭ پارلامەنتتىك مۇشەسىمەن كەزدەسكەن. ونىڭ قانداي دا ءبىر قىزمەتىنىڭ اقىسى رەتىندە پەكەرگە تاعىلعان ايىپتار ءۇشىن قىسقا مەرزىمگە تۇرمەگە قاماۋ جازاسىنا ۋادە بەرىلدى. ناتيجەسىندە، 1998 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە سەدات پەكەر بيلىككە ەرىكتى تۇردە مويىنسۇنىپ، وزىنە تاعىلعان قىلمىستار ءۇشىن كىناسىن مويىندادى جانە 12 ادامنان تۇراتىن قىلمىستىق ۇيىم قۇرۋعا كىنالى دەپ تانىلدى.
پروكۋراتۋرا پەكەردى 7,5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋدى سۇرادى. الايدا ونىڭ بيلىكپەن كەلىسىمى باسىم بولىپ، قىلمىستىق ورتانىڭ اۆتوريتەتى سەگىز اي 29 كۇن تۇرمەگە جابىلدى. 1999 جىلدىڭ 24 مامىرىندا سەدات پەكەر ءوز يمپەرياسىن باسقارۋ ءۇشىن بوساتىلىپ شىقتى. كەيىنگى بىرنەشە جىل ىشىندە ول ءوزىنىڭ بيلىگىن كۇشەيتكەنى سونشالىق، تۇرىك قىلمىستىق توپتارىنىڭ بارلىعى ونىمەن ساناساتىن دارەجەگە جەتتى. ءتىپتى تۇركياعا سىرتتان كەلگەن زاڭ بۇزۋشىلار كەيبىر ماسەلەلەردى ماقۇلداۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى مافيانىڭ باستىعىنىڭ جەكە قابىلداۋىندا بولۋعا تىرىسادى».
سەدات پەكەر زاحاري كالاشوۆتىڭ (شاكرو مولودوي) قولشوقپارى، بەدەلدى زاڭدى ۇرلىقشى بادري كوگۋاشۆيليدىڭ (بادري كۋتايسسكي) دوسى بولىپ تابىلادى. گۋلي مەن كۆەجوۆيچ اراسىنداعى قاقتىعىسقا بادري كۋتايسيدىڭ قاتىسى بولعان دەگەن سىبىس بار، سەدات پەكەر بۇل جاعدايعا جالپى ارالاسۋدان باس تارتتى، الايدا ول ارمان ديكيگە تولىق قولداۋ كورسەتتى.
بۇعان قوسا، سەدات ازيالىق الەمدەگى بارلىق قىلمىستىق اۆتوريتەتتەرگە ارمان جۇماگەلديەۆتىڭ جاعىنا بىرىگۋگە رەسمي تۇردە شاقىردى.
