ابايدى تانۋ – دۇنيەنى تانۋ

2356
Adyrna.kz Telegram

 

 

ءاربىر بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاننان باستاپ اباي ولەڭدەرىن جاتتاپ وسەدى، ادەبيەت ساباقتارىندا اباي الەمىمەن تانىسادى، اباي مۇراسىنان حاباردار بولادى. ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭىندە اباي ايتقان اسىل سوزدەردى ارقالاي ءتۇسىنىپ، ساباق الاتىن، اباي مۇراسىنا قايتا-قايتا ورالىپ، سۇراعىنا جاۋاپ ىزدەيتىن تۇلعا دايىنداۋ ۇستاز شەبەرلىگىنە بايلانىستى. حاكىم ابايدىڭ ولەڭدەرىن جاتتاتىپ قانا قويماي، ۇلت مۇراتىنا باعىتتاپ، دۇرىس تۇسىندىرە ءبىلۋ – قيىن ءىس. دۇرىس تۇسىندىرە ءبىلۋ ءۇشىن دە، دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك، نە بولماسا تۇسىنۋگە تالاپتانۋ كەرەك.

اباي وسىلاي دەگەن دەپ، اباي مىنانى ايتقىسى كەلگەن دەپ توپ الدىنا شىعىپ پىكىر ءبىلدىرۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاتادى. اباي جايىندا ايتىلعان ءاربىر ءسوز ۇلت مۇراتى ءۇشىن ايتىلىپ، ابايدى وقۋعا شاقىرۋى كەرەك. «كوزى اشىلىپ، جۇرتىمىز وياۋ بولعالى» اقىن قادىرىن ارتتىرا بەرۋ ءۇشىن ايتىلعان ءاربىر سوزگە بايىپپەن قاراۋ كەرەك.

ابايدى تانۋ – دۇنيەنى تانۋ. اباي ولەڭدەرىنىڭ ومىرشەڭدىگى ادامزاتتىق دەڭگەيدەگى فيلوسوفيالىق ويلارى مەن قاي زاماندا دا ادام جانىنان تابىلاتىن ماسەلەلەردى ءسوز ەتۋىنەن كورىنەدى. ءتان قۇمارلىعى مەن جان قۇمارلىعى، جاقسى ادام كىم، جاقسى بولماق ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، «مەنى» مەن «مەنىكىنىڭ» نە ايىرماشىلىعى بار، ت.ب. سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. ماسەلەن، اباي «اقىل مەن جان – مەن «ءوزىم»، – دەيدى. ياعني، ادامدى وزگە ادامنان ەرەكشەلەيتىن، قايتالانباس، ەرەكشە، وزگەگە ۇقساماس «مەن» قىلاتىن، «مەن» دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىراتىن بويىنداعى اقىلى مەن جانى ەكەن. حاكىم اباي ءبىر سوزىندە «تەگىندە،  ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزباق» دەيدى. وسى جەردەن دە ادام بالاسىن ادام بالاسىنان ەرەكشەلەيتىن دە، وسىرەتىن دە، وشىرەتىن دە اقىل ەكەنى كورىنەدى. ال جانعا كەلەر بولساق، ءتىرى ادامعا قاتىستى «شىبىن جان»، «جانىنداي جاقسى كورۋ»، «جان جۇرەگى» دەگەن تىركەستەر، دۇنيەدەن وتكەندە دە «جاقسى جان ەدى» دەپ ەسكە الۋى تىرشىلىكتىڭ بەلگىسى، ەڭ باعالى دۇنيەسى، ءومىر ءسۇرۋى ەكەنىن بىلدىرسە كەرەك. كونە تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىندە دە دۇنيەدەن وتكەنىن  ۇشتى دەپ  باياندايدى. الىپ باتىرلاردىڭ، ۇلى قاعانداردىڭ حالقى ءۇشىن ءومىرىن ارناپ، دۇنيەدەن وتە بەرگەندە تۇركى حالقىنىڭ ولاردى ءولدى دەپ ەمەس، ۇشتى دەپ ايتۋى، جاننىڭ بيىككە كوتەرىلۋى، جوعارىعا ۇشۋى ماڭگىلىككە اينالۋى دەپ تۇسىنگەنىن كورەمىز. اباي دا وسى تۋرالى:

اقىل مەن جان – مەن ءوزىم، ءتان – مەنىكى،

«مەنى» مەن «مەنىكىنىڭ» ماعىناسى – ەكى.

«مەن» ولمەككە تاعدىر جوق اۋەل باستان،

«مەنىكى» ولسە ءولسىن، وعان بەكى، – دەپ جازادى. وسى جەردەگى ابايدىڭ «مەنكى» دەپ ايتىپ وتىرعانى – ادامنىڭ ءتانى. ادامنىڭ ءتانى جەر قوينىنا تاپسىرىلادى، ءتان ولەدى، «جاس قارتايماق، جوق تۋماق، تۋعان ولمەك»، ول تابيعاتتىڭ زاڭى. ال «مەن» دەپ ادامنىڭ رۋحىن ايتىپ وتىرسا كەرەك. تۇركى ەسكەرتكىشتەرىندە ۇشتى دەپ ايتقانداي ول ماڭگىلىككە اينالادى. ال ابايداي دانىشپانداردىڭ اقىلى مەن جانىنان قۇرالعان «مەنى» ولمەك ەمەس، ادامزاتقا ماڭگى قىزمەت ەتىپ، دۇنيەنىڭ شىندىعىن تانىتادى، جاقسىلىققا باستايدى، تۋرا جولعا سالادى.

باۋىرجان كاسپيحان

ءال – فارابي    اتىنداعى  قازاق ۇلتتىق  ۋنيۆەرسيتەتى

           فيلولوگيا   جانە    الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ

                                                   1-كۋرس  ماگيسترانتى

پىكىرلەر