ءۇش ارىسقا مۋزا بولعان فاتيما

5507
Adyrna.kz Telegram

ۇلتى تاتار بولسا دا، قازاق حالقىنا قىزمەت ەتىپ، عۇمىرىن اعارتۋشىلىققا ارناعان فاتيما عابيتوۆانى ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەس.  وعان احمەت بايتۇرسىنوۆ  "تاعدىر قالاپ ەگەردە، ءجۇز كوز بەرسە قۇدىرەت، ءجۇزى دە سىزگە قارار ەدى",- دەگەن ولەڭ جولدارىن ارناسا، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ  ء"وز ومىرىمدە كورگەن سۇيكىمدى، سۇلۋ – ءبالىلدىڭ ايەلى" دەپ باعا بەرگەن.  بارشا الاش زيالىلارىن ءتانتى ەتكەن فاتيما عابيتوۆا كىم؟

 فاتيما زەينوللاقىزى 1903 جىلى كوپەس وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى.  اكەسى التى ايلىعىندا قايتىس بولادى. العاشقى ءبىلىمىن اناسى عاينيجامالدان ارابشا، پارسىشا الىپ، 1911-ءشى «حۋساينيا» مەدرەسەسىن ءتامامدايدى. فاتيما عابيتوۆا تاتار ۇلتىنان بولسا دا، بار عۇمىرىن قازاق دالاسىندا وتكىزدى. ءوز زامانىندا جوعارى بىلىمىمەن، اسقان مادەنيەتىمەن، كوز تويماس سۇلۋلىعىمەن ەرەكشەلەنگەن. ول قازاقتىڭ ءۇش ارىسىنىڭ جارى بولدى.

ءبىلال مەن فاتيما

 فاتيما عابيتوۆا 17 جاسىندا  قازاق جانە تاتار تىلدەرىن جەتىك بىلەتىن جاس اعارتۋشى ءبىلال سۇلەەۆكە تۇرمىسقا شىعادى. ول جارىنا تىرەك بولىپ، جاركەنت قالاسىندا «تۇركى قىزدار» مەكتەبىن اشادى. ءبىلالدان ءۇش بالا (جانىبەك، فاريدا، ازات) سۇيەدى. 1930 جىلى ءبىلال سۇلەەۆتى «ۇلتشىل» دەپ ايىپتاپ، تۇتقىنداپ اكەتەدى. وسىلايشا فاتيما عابيتوۆا «حالىق جاۋىنىڭ ايەلى» اتانادى.

"ۇلىمىز ەتىكشى بولسىن.."

 ءۇش بالامەن فاتيما اۋىر كەزەڭگە تاپ بولادى. تاعدىر وسى كەزدە ونى ءىلياس جانسۇگىروۆكە جولىقتىرادى. ول فاتيماعا ەس-ءتۇسسىز عاشىق بولاتىن . اقىننىڭ 1919 جىلدان باستاپ جازعان ماحاببات ليريكاسىنىڭ بارلىعى دەرلىك فاتيماعا ارنالعان-دى .ءىلياس جارىن «ءپاتىشىم، ءپاتيمام!» دەپ ەركەلەتكەن. فاتيما عابيتوۆا 1933 جىلى ءۇمىت، 1935 جىلى يلفا ەسىمدى قىزداردى دۇنيەگە اكەلەدى. يلفا – «ءىلياس» جانە «فاتيما» دەگەن سوزدەردىڭ العاشقى بۋىندارىنان قۇرالعان ەسىم ەدى.

فاتيما مەن ءىلياس ەكەۋى 1934 جىلى ءسۇيىنباي اقىننىڭ ولەڭدەرىن جيناپ، كىتاپ ەتىپ شىعارادى. فاتيما ءىلياستىڭ ادەبيەتتەگى سەرىگى بولادى.  جازۋشىنىڭ "جولداستار“ رومانىن دۇنيەگە كەلۋىنە دە فاتيما انامىز سەبەپكەر بولادى.  1937 جىلى اقىن تۇتقىنعا الىنعاندا، فاتيما جۇكتى بولاتىن. كوپ ۋاقىت وتپەي، بولات ومىرگە كەلەدى. اباقتىدا جاتقان ىلياسقا اۋزىنان ءتۇسىپ قالعانداي سۇيكىمدى ۇلدى كورسەتىپ، ءبىر رەت كەزدەسۋدىڭ ءوزى اقىن جارى ءۇشىن ۇلكەن قيىندىق تۋعىزادى. اقىرى جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپ، تەرگەۋشىدەن رۇقسات الادى. بار-جوعى بەس مينۋت. نارەستە اكەسىن تۇڭعىش ءارى سوڭعى رەت كورەتىنىن سەزدى مە ەكەن، بار داۋسىمەن شىرقىراي جىلاپ، تۇرمە ءىشىن ازان-قازان قىلادى.

بۇل جايلى ف. عابيتوۆانىڭ ءوزى جازعان ەستەلىگىنە سۇيەنۋگە ءماجبۇرمىز. تىم اسەرلى، تىم ايانىشتى جازىلعان. وقىپ كورەلىك: «ءىلياس ءبىزدىڭ ايقايىمىزدى ەستىگەن بولۋى كەرەك، ەسىكتى اشىپ جىبەرىپ، بولاتتى قولىنا الدى دا: – ءبىزدىڭ تاريحي العاشقى كەزدەسۋىمىز وسىنداي ورىندا بولدى ما؟ – دەدى. ءىلياس مەن وتىرعان ورىندىقتىڭ ارتىنان كەلىپ، بولاتتىڭ شاشالىپ، قوماعايلانا ەمگەن تۇرىنە قاراپ تۇرىپ: – بۇل ۇلىمىز ەتىكشى بولسىن. ەتىك تىگۋگە ۇيرەت بۇل ۇلدى، – دەدى. تەرگەۋشى: «وزىڭىزدەي جازۋشى بولار»، – دەگەندە ءىلياس: «جازۋشى بولىپ جازىقسىز جازا تارتقانشا، ەتىكشى بولىپ ەركىن ءومىر ءسۇرسىن!» – دەدى» .

ەكىنشى رەت «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى اتانعان فاتيما باۋىرىنداعى بەس بالاسىمەن تاعى دا ءتىرى جەسىر اتانادى.

قامقورشى بولعان مۇحتار اۋەزوۆ

 "الماتىدا كوپ قينالدىم. بىردە بولىمسىز قىزمەتكە ورنالاسىپ، بىردە قىزمەتسىز ءجۇردىم. جانىبەگىم دە الماتىعا قايتقان. بەس بالا. تاماق كەرەك، كيىم كەرەك. جانى اشىپ، جاردەمدەسەر جان جوق. جالعىز ءوزىم. سوعىس باستالدى. جانىبەك 9-كلاسس ءبىتىرىپ، جاسى اسكەر جاسىنا جەتپەسە دە، ەرىكتى تۇردە سوعىسقا كەتتى. قالا حالقى جابىق دۇكەندەردەن تاماق الاتىن بولدى. بىزگە جان باسىنا 220 گرامم قارا ناننان باسقا ەشتەڭە جوق. دەنە شىنىقتىرۋ تەحنيكۋمىندا بولىمسىز ساباق بەرەمىن.

تەحنيكۋم كۇنىنە ءبىر رەت مۇعالىمدەرگە وماش كوجە بەرەدى. مەن سول كوجەنى ىشپەي، ۇيگە اكەلىپ بالالارعا ىشكىزەمىن. ءبىزدىڭ وسىلاي قاتتى قينالىپ جۇرگەنىمىزدى سىرتىمىزدان بىلگەن مۇحتار ءبىر كۇنى ماعان كەلىپ، ءوزىنىڭ مەنى ەرتەدەن (1927 جىلدان) قاتتى سۇيەتىنىن، مەنىڭ جانىمدا بىرەر ساعات بولۋدى وزىنە باقىت سانايتىنىن ايتتى".

وسىلايشا، فاتيما ءۇشىنشى رەت مۇحتار اۋەزوۆپەن باس قوسادى. ول مۇحتار اۋەزوۆكە مۇرات ەسىمدى ۇل سىيلايدى .اۋەزوۆ فاتيماعا سەنىمدى دوس، ءارى قامقورشى بولا ءبىلدى.

اناسى تۋرالى مۇرات اۋەزوۆ بىلاي دەيدى : "انامنىڭ تاعدىرىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن كەڭ جۇرەكتىلىك، اسقان سانالىلىق پەن ساۋاتتىلىق كەرەك. مۇنى كەز كەلگەن پەندەمىن دەگەندەر جاساي المايدى. كەزىندە «فاتيما عابيتوۆانى ءۇش الىپتىڭ سۇيگەنى قالاي؟..» دەگەن سىقىلدى جەڭىل سوزدەر دە ايتىلعان. ماسەلە انامنىڭ سۇلۋلىعىندا ەمەس. انام شىنىندا دا سول سۇلۋلىعىن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن تەڭ ۇستاپ، كىر شالدىرماستان بايلانىستىرا بىلگەن. وسىنداي پاراساتتىلىعىن سول ءۇش الىپ تانىپ، قادىرلەگەن"

"قازاقتىڭ كەڭ جۇرەكتى فاتيماسى .. "

🔹اشارشىلىق جىلدارى فاتيما عابيتوۆا كوپ ادامعا جاقسىلىق جاسادى. اشىققاندارعا دەمەۋ بولىپ، قول ۇشىن بەردى. 1932 جىلدىڭ مامىر ايىندا اۋىلىمەن جوقشىلىقتان قىرعىز ەلىنە اۋىپ كەتكەن جامبىل جاباەۆتى ىزدەتكىزدى. قاسكەلەڭ قازاق مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى يماشەۆ دەگەن ازاماتقا وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ارنايى بۇيرىعىمەن جامبىل جاباەۆتى ەلگە الدىردى. ولەڭدەرىنە اقشا بەرىپ، جاعدايىن جاقسارتتى. اسىرەسە تارىققان اقىن-جازۋشىلاردىڭ وتباسىمەن قولىنداعى بارىن، بالالارىنىڭ اۋزىنا جىرىپ ءبولىستى. فاتيما عابيتوۆانىڭ ارحيۆىندە جۇمات ءشانيننىڭ نان سۇراپ قينالىپ جازعان حاتى دا ساقتالىپتى.

فاتيما عابيتوۆا – بەلگىلى مەكتەپ مۇعالىمى. ۇستازدىق قىزمەتى جىلدارىندا مىڭداعان وقۋشىنى تاربيەلەپ شىعارعان، ءبىلىم بەرۋ رەفورمالارىنا بەلسەنە ارالاسقان.

فاتيما عابيتوۆا وقۋ-اعارتۋشىلىق قىزمەتىمەن بىرگە زامانىنىڭ تالابىنا ساي ايەل تەڭدىگىن ناسيحاتتادى. اننا احماتوۆا، مارينا تسۆەتاەۆالارعا ەلىكتەپ ولەڭ جازۋمەن بىرگە ادەبي سالون ۇيىمداستىردى.

فاتيما عابيتوۆا- ادەبيەتشى. قازاقتىڭ اڭىز ەرتەگىلەرىن جينادى.  «اتاسى مەن كەلىنى»، «اجەسى مەن بالاسى»، «ناۋرىز اقىن مەن قىز»، «ءادىل مەن اقان سەرى» سىندى باسپا بەتىندە تۇڭعىش جاريالانىپ وتىرعان ايتىستاردى ورتالىق عىلىمي كىتاپحانانىڭ قولجازبا قورىنا 1941 جىلى  تاپسىرعان .

ول - تاعدىردىڭ سىناعىنا توتەپ بەرە بىلگەن ، الاش ارىستارىن ارداقتاپ وتكەن ، ۇرپاقتارىن امان-ەسەن ءوسىرىپ-جەتىلدىرگەن قازاقتىڭ فاتيماسى...

 

ديانا اسانوۆا ، «ادىرنا»ۇلتتىق پورتالى.

پىكىرلەر