بار جوعى 39 جىل عۇمىر كەشسە دە اتى اڭىزعا اينالعان، الەمگە ايگىلى رەۆوليۋتسينەر ەرنەستو چە گەۆارا شىن مانىندە كىم؟ دارىگەر، يدەاليست، ينتەللەكتۋال، اقىن، ءزابىر كورگەن ەلدىڭ بوستاندىعى ءۇشىن قولىنا قارۋ الىپ كۇرەسكەن باتىر؟ الدە ايەل زورلاپ، بالا-شاعانى قولى قالتىراماي ولتىرگەن قاتىگەز، قانقۇمار بانديت، كۋبانى كونتسلاگەرگە اينالدىرعان فيدەل كاسترونىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى باسكەسەرى مە؟
⠀
فيدەل كاسترو ونىڭ ومىرىندە ۇلكەن ءرول ويناعان. ەكەۋى مەكسيكادا تانىسادى. العاش كەزدەسكەندە كەشكى سەگىزدەن تاڭ اتقانشا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپتى...
⠀
گەۆارانى جاقسى تانىعان، فيدەل كاسترونىڭ قارىنداسى حۋانيتا كاسترو ول تۋرالى: «گەۆاراعا سوتتىڭ دا، تەرگەۋدىڭ دە قاجەتى جوق ەدى. ادامداردى بىردەن اتىپ تاستايتىن. سەبەبى ول جۇرەكسىز بولاتىن»-دەيدى.
⠀
ال ءوزى اكەسىنە جازعان حاتىندا: «اكە، ماعان ولتىرگەن قاتتى ۇنايتىنىن ءتۇسىندىم»-دەسە، ايەلىنە «مەن كۋبادامىن، قان اڭساپ ءجۇرمىن»-دەپ جازادى.
⠀
بۇنىسىن بايقاعان فيدەل كاسترو ونى بيلىككە قولايسىز، «كۇماندى» ادامداردى تازارتۋ ءۇشىن پايدالانادى. بۇل مىندەتتى گەۆارا اسىرا ورىنداعان. ءتىپتى ايەلدەر مەن بالالاردى، تۇتاس وتباسىلاردى ءوز قولىمەن قىرىپ سالعان. كىسىنى سالقىنقاندىلىقپەن، جوسپارلى تۇردە ولتىرگەن. فيدەل كاسترو بىرەۋدى ءوز بيلىگىن كۇشەيتۋ ءۇشىن ولتىرسە، گەۆارا ودان ءلاززات العان.
⠀
بيلىككە كەلگەننەن كەيىن فيدەل كاسترو مەن ونىڭ سەرىكتەستەرى ءوز بيلىگىن كۇشەيتۋگە كىرىسەدى. ال گەۆارانى بيلىك مۇلدە قىزىقتىرماعان. ول رەۆوليۋتسيا ءىسىن سۇيگەن. ءوز ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا ەسسىز سەنگەن. ارقاسىنا اۋىر ريۋكزاك بايلاپ، وعان پاترون مەن كىتاپ تولتىرىپ، استماسىنان ارەڭ دەمالىپ، جولداستارىمەن بىرگە جۇرگەن الدەقايدا ۇناعان دەسەدى.
⠀
1966 جىلى جەرگىلىكتى كوتەرىلىسشىلەرگە كومەكتەسۋ ءۇشىن بوليۆياعا اتتانادى. بىراق كۋبادان ەشقانداي كومەك كەلمەيدى. بوليۆيالىقتار ونى تۇتقىنعا ءتۇسىرىپ، تەرگەپ، كەلەسى كۇنى اتىپ تاستايدى. كاسترو ونى ولىمگە ايدەيى جىبەردى مە؟ بۇل ءالى كۇنگە باسى اشىلماعان سۇراق...
⠀
بوليۆياعا كەتەرىندە فيدەل كاستروعا جان تەبىرەنتەر سوڭعى حاتىن جازىپ قالدىرادى. ءوزى قايتىس بولىپ كەتسە جاريالاۋىن سۇراعان. «وتكەن ومىرىمە قاراپ وتىرىپ، بارىنشا ادال قىزمەت ەتتىم دەپ ويلايمىن، رەۆوليۋتسيانى نىعايتۋعا تىرىستىم. مەنىڭ ەڭ باستى قاتەلىگىم – ساعان سەنبەگەنىم، فيدەل. العاش كەزدەسكەن ساتتەن باستاپ مەن سەنىڭ ليدەرلىك ءارى رەۆوليۋتسيونەرلىك قابىلەتىڭدى باعالامادىم. سەنىڭ جانىڭدا ءجۇرىپ، كەرەمەت كۇندەرىمدى وتكىزدىم. قىزىقتى كۇندەردە دە، ەڭ قيىن كۇندەردە دە حالقىمىزبەن بىرگە بولعانىم ءۇشىن باقىتتىمىن. مەنى ۇلىنداي قابىلداعان حالىقتى قالدىرىپ بارامىن جانە بۇل مەنىڭ جۇرەگىمدى جارالايدى»-دەپ جازعان.
⠀
اجالىنا بارا جاتقانىن بىلگەندەي، بارلىق كىتابىن دوستارىنا تاراتىپ، زاتتارى مەن قاعازدارىن جاعىپ جىبەرەدى. كوپ حات جازادى. باسقا ءبىر دوسىنا: «مەن مينيسترلىكتەردى باسقارۋ ءۇشىن نەمەسە قارتايىپ ءولۋ ءۇشىن تۋماعانمىن»-دەگەن ەكەن. «جاس باتىر» كەيپىندە ءولۋدى ارماندايتىنىن ءوزىنىڭ ءجاسوسپىرىم كەزىندەگى ولەڭدەرىندە دە جەتكىزگەن.
⠀
قولسىز جەرلەنگەن. بوليۆيالىقتار ونى ولتىرگەننەن كەيىن ەكى قولىن كەسىپ الىپ، ساۋساق ىزدەرىن الۋ ءۇشىن بۋەنوس-ايرەس پوليتسياسىنا جىبەرەدى.
⠀
كوز جۇمعان ساتىندە تۇسىرىلگەن سۋرەتىندە يسا ماسىحكە قاتتى ۇقساپ قالعان. مازارى تەك 1995 جىلى تابىلىپ، 1997 جىلى ءمايىتى كۋباعا قايتارىلىپ، قايتا جەرلەنەدى.
⠀
قىزىق دەرەكتەر:
⠀
ارگەنتينادا باي بۋرجۋازيالىق وتباسىندا تۋعان. ءۇيىنىڭ ۇلكەنى. اكە-شەشەسى بەس بالاسىنا دا جوعارى ءبىلىم بەرگەن. ۇلدارىنىڭ ساياسي كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا ىقپال ەتكەن وزدەرى. ۇيلەرىندە بەس مىڭ كىتاپ بولىپتى. گەۆارا 4 جاسىنان قارىپ تانىپ، كىتاپ كەمىرىپ وسەدى.
⠀
ەكى جاسىندا استمانىڭ اۋىر تۇرىنە شالدىعىپ، ءومىر بويى وسى دەرتپەن الىسىپ وتەدى. كۇن سايىن پريستۋپ ۇستايتىندىقتان ەكىنشى سىنىپقا دەيىن ۇيىنەن وقيدى. سۋىق سۋ استمادان پريستۋپ تۋدىراتىن بولعاندىقتان كوپ جۋىنباي، ۇستىنەن ۇنەمى ساسىق ءيىس شىعىپ جۇرگەن. سوعان وراي «توراي» دەگەن لاقاپ اتى دا بولعان.
⠀
بالا كۇنىندە كوپ توبەلەسىپ، قارسىلاستارىن قانسىراعانشا ۇرىپ، وعان قوسا جانۋارلاردى ازاپتاعاندى جاقسى كورىپتى. نە ىستەسە دە ەلدىڭ نازارىن اۋدارۋ، شوشىتۋ ءۇشىن جاساعان. «جامان جىگىت» بولۋ ۇناعان. ءتىپتى ءوزىنىڭ سيرەك جۋىنىپ، ساسىپ جۇرەتىنىن دە ماقتانىش كورگەن.
⠀
گەۆارانىڭ جيەنى ول تۋرالى: «تومەنگى تاپتان شىققان قىزداردى، اسىرەسە قىزمەتشى قىزداردى ينتيمگە ماجبۇرلەگەندى جاقسى كورەتىن»-دەپ جازادى.
⠀
ماتەماتيكا سياقتى ناقتى عىلىمدارعا مىقتى بولعانىمەن، وسى دەرتىنەن قۇتىلۋ ءۇشىن دارىگەر ماماندىعىنا تۇسەدى. الاپەسپەن اۋىرعان ادامداردى ەمدەۋدى ارمانداعان.
⠀
چە دەگەن ءسوز ءتۇبى ارگەنتينالىق ەكەنىن بىلدىرەدى.
⠀
كۋبادا مازا بەرمەگەن ماسالاردان قۇتىلۋ ءۇشىن شىلىم شەگۋدى ۇيرەنەدى.
⠀
ونىڭ پورترەتى ادامزات تاريحىندا ەڭ كوپ ساتىلعان پورترەت.
⠀
كۋميرى – ستالين. 1950 جىلدارى ءوزى جازعان حاتتارىنا «ستالين ءىى» دەپ قول قوياتىن بولعان.
⠀
كۇتپەگەن جەردەن كۋبانىڭ ەكونوميكا ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالادى. اڭىزعا سۇيەنسەك فيدەل كاسترو ۇزەڭگىلەستەرىن جيىپ الىپ، «ارالارىڭدا ەكونوميست بار ما؟» دەپ سۇرايدى. «ەكونوميست» دەگەن ءسوزدى «كوممۋنيست» دەپ ەستىگەن چە گەۆارا ءبىرىنشى بولىپ قول كوتەرەدى. قول كوتەرىپ قويعاننان كەيىن كەرى شەگىنۋگە جول جوق. فيدەل ونى سول ساتتە ەكونوميكا ءمينيسترى ەتىپ تاعايىنداپ جىبەرگەن.
⠀
«يدەولوگيالىق، تەوريالىق تۇرعىدان ول الدەقايدا الدىدا. مەنىمەن سالىستىرعاندا وق بويى وزىق رەۆوليۋتسيونەر ەدى»-دەيدى فيدەل كاسترو.
⠀
گەۆارا ءوزىنىڭ جەتى جانى بار دەپ ساناعان. پارتيزان جاساعىنا باسشىلىق ەتىپ جۇرگەندە ەكى رەت جاراقات الادى. سول كەزدە اتا-اناسىنا «ەكى جانىم كەتتى، ەندى بەسەۋى قالدى»-دەپ حات جازعان.
⠀
جەكە ءومىرى: سۇمدىق حاريزمالى ادام. قىز-قىرقىننىڭ ونى ءبىر كورگەننەن ەسى كەتەتىن دەيدى ەستەلىكتەر. ال ءوزى ويى وزىمەن ءبىر جەردەن شىعاتىن رەۆوليۋتسيونەر ايەلدى قالاعان. رەسمي تۇردە ەكى رەت ۇيلەنەدى. ءبىرىنشى جارى رەۆوليۋتسيونەر يلدا گادەاعا 1955 جىلى ۇيلەنىپ، ارالارىندا ءبىر قىز دۇنيەگە كەلەدى. كەيىن ەكىنشى جارى الەيدا مارچپەن تانىسىپ، يلدامەن اجىراسادى. اجىراسقان سوڭ بىردەن الەيداعا ۇيلەنىپ، ەكەۋىنەن ءتورت بالا تۋعان.
⠀
P.S.: نۋمەرولوگياسىندا مىڭدىق بەلگىسى بار. مىڭدىق بەلگىسى اتاق پەن اقشانى بىلدىرەدى. اسىپ بارا جاتقان تالانتى دا، ءۇيىپ-توگىپ بەرگەن باعى دا جوق. بىراق وتە مىنەزدى، بيلىكقۇمار، فيزيكالىق جاعىنان دا، مورالدىق جاعىنان دا وتە ءتوزىمدى ادام. ءومىرىنىڭ كوز جۇمعان كەزەڭى قاتتى قۇلدىراۋدا بولعان. جۇلدىزى – ينتەللەكتۋال، ەموتسياعا سۋىق، ءبىر ورىندا وتىرمايتىن ەگىزدەر.
اقبوتا ءابىلتاي
