Bar joǧy 39 jyl ǧūmyr keşse de aty aŋyzǧa ainalǧan, älemge äigılı revoliusiner Ernesto Che Gevara şyn mänınde kım? Därıger, idealist, intellektual, aqyn, zäbır körgen eldıŋ bostandyǧy üşın qolyna qaru alyp küresken batyr? Älde äiel zorlap, bala-şaǧany qoly qaltyramai öltırgen qatıgez, qanqūmar bandit, Kubany konslagerge ainaldyrǧan Fidel Kastronyŋ nömırı bırınşı baskeserı me?
⠀
Fidel Kastro onyŋ ömırınde ülken röl oinaǧan. Ekeuı Meksikada tanysady. Alǧaş kezdeskende keşkı segızden taŋ atqanşa äŋgıme-düken qūrypty...
⠀
Gevarany jaqsy tanyǧan, Fidel Kastronyŋ qaryndasy Huanita Kastro ol turaly: «Gevaraǧa sottyŋ da, tergeudıŋ de qajetı joq edı. Adamdardy bırden atyp tastaityn. Sebebı ol jüreksız bolatyn»-deidı.
⠀
Al özı äkesıne jazǧan hatynda: «Äke, maǧan öltırgen qatty ūnaitynyn tüsındım»-dese, äielıne «Men Kubadamyn, qan aŋsap jürmın»-dep jazady.
⠀
Būnysyn baiqaǧan Fidel Kastro ony bilıkke qolaisyz, «kümändı» adamdardy tazartu üşın paidalanady. Būl mındettı Gevara asyra oryndaǧan. Tıptı äielder men balalardy, tūtas otbasylardy öz qolymen qyryp salǧan. Kısını salqynqandylyqpen, josparly türde öltırgen. Fidel Kastro bıreudı öz bilıgın küşeitu üşın öltırse, Gevara odan läzzat alǧan.
⠀
Bilıkke kelgennen keiın Fidel Kastro men onyŋ serıktesterı öz bilıgın küşeituge kırısedı. Al Gevarany bilık mülde qyzyqtyrmaǧan. Ol revoliusiia ısın süigen. Öz ısınıŋ dūrystyǧyna essız sengen. Arqasyna auyr riukzak bailap, oǧan patron men kıtap toltyryp, astmasynan äreŋ demalyp, joldastarymen bırge jürgen äldeqaida ūnaǧan desedı.
⠀
1966 jyly jergılıktı köterılısşılerge kömektesu üşın Boliviiaǧa attanady. Bıraq Kubadan eşqandai kömek kelmeidı. Boliviialyqtar ony tūtqynǧa tüsırıp, tergep, kelesı künı atyp tastaidy. Kastro ony ölımge äideiı jıberdı me? Būl älı künge basy aşylmaǧan sūraq...
⠀
Boliviiaǧa keterınde Fidel Kastroǧa jan tebırenter soŋǧy hatyn jazyp qaldyrady. Özı qaitys bolyp ketse jariialauyn sūraǧan. «Ötken ömırıme qarap otyryp, barynşa adal qyzmet ettım dep oilaimyn, revoliusiiany nyǧaituǧa tyrystym. Menıŋ eŋ basty qatelıgım – saǧan senbegenım, Fidel. Alǧaş kezdesken sätten bastap men senıŋ liderlık ärı revoliusionerlık qabıletıŋdı baǧalamadym. Senıŋ janyŋda jürıp, keremet künderımdı ötkızdım. Qyzyqty künderde de, eŋ qiyn künderde de halqymyzben bırge bolǧanym üşın baqyttymyn. Menı ūlyndai qabyldaǧan halyqty qaldyryp baramyn jäne būl menıŋ jüregımdı jaralaidy»-dep jazǧan.
⠀
Ajalyna bara jatqanyn bılgendei, barlyq kıtabyn dostaryna taratyp, zattary men qaǧazdaryn jaǧyp jıberedı. Köp hat jazady. Basqa bır dosyna: «Men ministrlıkterdı basqaru üşın nemese qartaiyp ölu üşın tumaǧanmyn»-degen eken. «Jas batyr» keipınde öludı armandaitynyn özınıŋ jasöspırım kezındegı öleŋderınde de jetkızgen.
⠀
Qolsyz jerlengen. Boliviialyqtar ony öltırgennen keiın ekı qolyn kesıp alyp, sausaq ızderın alu üşın Buenos-Aires polisiiasyna jıberedı.
⠀
Köz jūmǧan sätınde tüsırılgen suretınde İsa Mäsıhke qatty ūqsap qalǧan. Mazary tek 1995 jyly tabylyp, 1997 jyly mäiıtı Kubaǧa qaitarylyp, qaita jerlenedı.
⠀
QYZYQ DEREKTER:
⠀
Argentinada bai burjuaziialyq otbasynda tuǧan. Üiınıŋ ülkenı. Äke-şeşesı bes balasyna da joǧary bılım bergen. Ūldarynyŋ saiasi közqarasynyŋ qalyptasuyna da yqpal etken özderı. Üilerınde bes myŋ kıtap bolypty. Gevara 4 jasynan qarıp tanyp, kıtap kemırıp ösedı.
⠀
Ekı jasynda astmanyŋ auyr türıne şaldyǧyp, ömır boiy osy dertpen alysyp ötedı. Kün saiyn pristup ūstaityndyqtan ekınşı synypqa deiın üiınen oqidy. Suyq su astmadan pristup tudyratyn bolǧandyqtan köp juynbai, üstınen ünemı sasyq iıs şyǧyp jürgen. Soǧan orai «torai» degen laqap aty da bolǧan.
⠀
Bala künınde köp töbelesıp, qarsylastaryn qansyraǧanşa ūryp, oǧan qosa januarlardy azaptaǧandy jaqsy körıptı. Ne ıstese de eldıŋ nazaryn audaru, şoşytu üşın jasaǧan. «Jaman jıgıt» bolu ūnaǧan. Tıptı özınıŋ sirek juynyp, sasyp jüretının de maqtanyş körgen.
⠀
Gevaranyŋ jienı ol turaly: «Tömengı taptan şyqqan qyzdardy, äsırese qyzmetşı qyzdardy intimge mäjbürlegendı jaqsy köretın»-dep jazady.
⠀
Matematika siiaqty naqty ǧylymdarǧa myqty bolǧanymen, osy dertınen qūtylu üşın därıger mamandyǧyna tüsedı. Alapespen auyrǧan adamdardy emdeudı armandaǧan.
⠀
Che degen söz tübı argentinalyq ekenın bıldıredı.
⠀
Kubada maza bermegen masalardan qūtylu üşın şylym şegudı üirenedı.
⠀
Onyŋ portretı adamzat tarihynda eŋ köp satylǧan portret.
⠀
Kumirı – Stalin. 1950 jyldary özı jazǧan hattaryna «Stalin II» dep qol qoiatyn bolǧan.
⠀
Kütpegen jerden Kubanyŋ ekonomika ministrı bolyp taǧaiyndalady. Aŋyzǧa süiensek Fidel Kastro üzeŋgılesterın jiyp alyp, «Aralaryŋda ekonomist bar ma?» dep sūraidy. «Ekonomist» degen sözdı «kommunist» dep estıgen Che Gevara bırınşı bolyp qol köteredı. Qol köterıp qoiǧannan keiın kerı şegınuge jol joq. Fidel ony sol sätte ekonomika ministrı etıp taǧaiyndap jıbergen.
⠀
«İdeologiialyq, teoriialyq tūrǧydan ol äldeqaida aldyda. Menımen salystyrǧanda oq boiy ozyq revoliusioner edı»-deidı Fidel Kastro.
⠀
Gevara özınıŋ jetı jany bar dep sanaǧan. Partizan jasaǧyna basşylyq etıp jürgende ekı ret jaraqat alady. Sol kezde ata-anasyna «Ekı janym kettı, endı beseuı qaldy»-dep hat jazǧan.
⠀
Jeke ömırı: Sūmdyq harizmaly adam. Qyz-qyrqynnyŋ ony bır körgennen esı ketetın deidı estelıkter. Al özı oiy özımen bır jerden şyǧatyn revoliusioner äieldı qalaǧan. Resmi türde ekı ret üilenedı. Bırınşı jary revoliusioner İlda Gadeaǧa 1955 jyly üilenıp, aralarynda bır qyz düniege keledı. Keiın ekınşı jary Aleida Marchpen tanysyp, İldamen ajyrasady. Ajyrasqan soŋ bırden Aleidaǧa üilenıp, ekeuınen tört bala tuǧan.
⠀
P.S.: Numerologiiasynda myŋdyq belgısı bar. Myŋdyq belgısı ataq pen aqşany bıldıredı. Asyp bara jatqan talanty da, üiıp-tögıp bergen baǧy da joq. Bıraq öte mınezdı, bilıkqūmar, fizikalyq jaǧynan da, moraldyq jaǧynan da öte tözımdı adam. Ömırınıŋ köz jūmǧan kezeŋı qatty qūldyrauda bolǧan. Jūldyzy – intellektual, emosiiaǧa suyq, bır orynda otyrmaityn Egızder.
Aqbota Äbıltai
