احمەتوۆ، وسپانوۆ، لي، چجان، گارسيا، يۆانوۆ، مۇحامبەت، ۋيليام، اتحارۆ, رەياندج، ايلين، ەراسىل، ءاليحان, ايزەرە. ادامنىڭ انشەيىننىسپىسى مەن تەگىن بۇل نەگە سونشا شۇبىرتتى دەپ وتىرعان بولارسىز؟ بۇل انشەيىن ادام اتتارى مەن فاميليالارى بولسا جارار ەدى-اۋ, الايدا انشەيىن ەمەس... ءالەمدە جانە قازاقستاندا كەڭىنەن تانىمال ەسىمدەر مەن تەكتەر...
اتىمدى قويعان – زامان
ادامىنىڭ دا زامانىنا قاراي سۇرەتىنىن ەسكەرسەك، قازاق دالاسىنداعى، قازاق بالاسىنا قويىلعان ەسىمدەر دە ۋاقىت تىنىسىنا قاراي تۇرلىشە قۇبىلىپ وتىرعان. قازان توڭكەرىسىنە دەيىنگى كەزەڭدە جاڭا تۋعان نارەستەگە ەسىم جەتى كۇن ىشىندە قويىلعان. بۇل كەزەڭدە قازاق جۇرتشىلىعىندا كوبىنە-كوپ اراب، پارسى، تۇركى تىلدەرىنەن ەنگەن ەسىمدەر كەزدەسەدى. اۋقاتتى ادامداردىڭ بالالارىنىڭ اتىن ءدىن وكىلدەرى، ياعني يمام، مولدا، قاجى، حازىرەتتەر ءدىني ۇعىمدارمەن بايلانىستىرىپ قويعان. ال جاعدايى تومەن وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن نارەستەگە ەسىم قويۋ اتا-اناسىنىڭ نەمەسە تۋىسىنىڭ ەنشىسىنە بۇيىرعان. كەڭەس ۇكىمەتى ورناعان 20-جىلداردان كەيىنگى ۋاقىتتا سوۆەتحان، كەڭەسبەك، وكتيابر، ارميال، سوتسيال جانە قىسقارعان مەلس (ماركس، ەنگەلس، لەنين، ستالين), رەنات (رەۆوليۋتسيا، ناۋكا، ترۋد), كيم (كوممۋنيستيچەسكي ينتەرناتسيونال مولودەجي) سىندى ەسىمدەردى قويۋ ءجيى ۇشىراسقان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن جەڭىس، جەڭىسگۇل، مەيرامبالا، نامىس، قايرات، ەرلىك، مايدانگەر جانە سول سوعىستا ەرلىك كورسەتكەن باتىرلاردىڭ ەسىمىن بالاعا قويۋ بەلەڭ العان. ءبىر عانا مىسال باۋىرجان مومىشۇلى حالىق قاھارمانى اتاعىن العان سوڭ، باۋىرجان ەسىمدى ازاماتتاردىڭ قاراسى كوبەيگەن. ال ەلىمىز ەگەمەندىك العان العاشقى جىلدارى، بەيبىت، بەيبىتگۇل، ەركىن، ازات، بوستاندىق، تاۋەلسىز، نۇرسۇلتان، ءادىل، سامعاۋ، باقىت، ارداق سىندى قازاقتاردىڭ سانى ارتقان. ەل ىشىندەگى ءتۇرلى وقيعالار دا دۇنيەگە كەلگەن سابيگە ەسىم بەرۋدە ەلەۋلى ءرول وينايدى. ماسەلەن ەكسپو، فەستيۆال، ءماسليحات، ءماجىلىس، سامميتحان، بايتەرەك، ازيادا، وليمپيادا، سايلاۋلار وسىنداي دۇنيەلەردىڭ «جەمىسى». سوڭعى جىلدارداعى ستاتيستيكا ەلىمىزدە ءاليحان، نۇريسلام، ەراسىل، نۇراسىل، ايسۇلتان، سانجار، ايزەرە، ايلين، رايانا، كاۋسار، ايارۋ، ايشا، ايىم ەسىمدى قاراكوزدەردىڭ ارتقانىن راستاپ وتىر.
شاشتاراز التىنشاش نەمەسە سۋ جاعالاعان رىباكوۆ
ادامزات جاراتىلعالى ادام اتا مەن حاۋا انادان باسقانىڭ بارىندە فاميليا بولدى ما ەكەن؟ ارينە جوق. فاميلياسى تۇگىلى اتىنىڭ قانداي ەكەنىن بىلمەي قانشاما جان «سورلادى» ەكەن؟ ءبىر ميلليون? جوق، ەكى. قاتەلەسىز، ءۇش. جوق! ءتىپتى، ودان دا كوپ...بۇنى ەسەپتەي الماي, كالكۋلياتور «ەسىنەن» تانار.
ادامدى ايتامىن, قانشا زۇلىم، قانشا قانىشەر دەسەك تە, ءالسىز جاراتىلىس قوي. سەنگىش كەلەدى. كەيدە, ءتىپتى، كونگىش. بۇكىل ءومىرىن ءوزىنىڭ، اكەسىنىڭ نەمەسە باباسىنىڭ ەسىمىنە قاراي باعىتتاۋى, بەيىمدەۋى، سوعان ساي ماماندىق تاڭداۋى قىزىق، ءا؟قىزىقتىڭ قىزىعى بۇعان عالىمدار «ءنوميناتيۆتى دەتەرمەنيزم» دەپ ات قويىپ، ايدار دا تاعىپتى. ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىندا مەريلەند شتاتىنداعى مونتگومەري كوللەدجىنىڭ پسيحولوگ-پروفەسسورى برەتت پەلحەم ارىپتەستەرىمەن بىرگە، ادامنىڭ ەسىمى ماماندىعىنا قانشالىقتى اسەرىن تيگىزەدى دەگەن ماسەلە توڭىرەگىندە زەرتتەۋ جۇرگىزگەن.
زەرتتەۋ ناتەجيەسى كوپشىلىكتىڭ كوزىن جۇمدىرماسا دا, اۋىزىن اشتىرارلىق دۇنيە بولىپ شىققان. ماسەلەن، دەنيسوۆ نە دەنيز ەسىمدى ادامداردىڭ دەنشلىگىءنىڭ (اعىلشىن تىلىندەگى dentist) ءتىس دارىگەرءى, رىباكوۆتىڭ باسىم بولىگى بالىقشى بولسا, دجوردج (george) گەولوگ، بەيكەر (baker) ناۋبايشى، فارمەر(farmer) شارۋا, باتچەر (butcher) قاساپشى، پەينتەر(paint) سۋرەتشى ەسىمدەرىن يەلەنگەن جانداردىڭ باسىم بولىگىنىڭ اتتارىنا «زاتتارى» ساي ەكەنى انىقتالعان. ال قازاقتا ەڭبەك پانىنەن بەرەتىن اعايدىڭ اتىنىڭ قۇرال بولۋى، شاشتارازشى اپايدىڭ ەسىمىنىڭ التىنشاش بولۋى ءجاي عانا سايكەستىك پە؟ الدە ادامنىڭ ەسىمى نەمەسە تەگىءنىڭماماندىعىنا، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تاعدىرىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەندىگىنىڭ دالەلى مە؟..
ات قوياردا ابايلاساق...
ىرىمشىلمىز. ءسال عانا دۇنيەدەن سەكەم الىپ، ءسال دۇنيەنى جاقسىلىققا جوريمىز. ال سول ىرىمنىڭ ارتىندا حالىقتىڭ سالت-ساناسى، تاريحي تانىمى, سەنىمى، بولمىسى جاتاتىنى انىق. بالاعا ات قويۋ ەرىككەننىڭ ەرمەگى مە؟ اعاش جاپىراعىمەن، ادام ارتىندا قالار ۇرپاعىمەن كورىكتى دەپ ۇققان قازاق ءۇشىن استە ولاي بولماسا كەرەك. ات قويدى دەگەن وسى ەكەن دەپ اۋىزعا تۇسكەنىن نەمەسە كورگەن كينوفيلمىڭدەگى اتاۋدى بالاعا اكەلىپ تاڭۋ ونىڭ تاعدىرىمەن ويناۋ ەمەس پە؟ ال سول ۇرپاعىنا دۇرىس ەسىم قويۋ - اتا-انانىڭ موينىنا ارتىلار جاۋاپتى مىندەت. جوعارىدا ايتقانىمىزداي زامانعا ساي ەسىمدەر دە سان قۇبىلاتىنى، جاڭاشا اتاۋلاردىڭ دا پايدا بولاتىنى اقيقات. الايدا بالانىڭ بولاشاعىن ويلاۋدى، ونى دۇرىس ازامات نە ازاماتشا ەتىپ تاربيەلەۋدى دۇرىس ات قويۋدان باستاساق قالاي؟
ەل ىشىندە بۇرىنىراقتا بولىپتى دەيتىن مىنا ءبىر اڭگىمەمەن ويىمىزدى قورىتىندىلاساق. ەرتەدە ابىز ءبيدىڭ الدىنا ءۇش جىگىت كەلىپتى. سودان الگى بي الدىڭعى ەكى جىگىتتىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ بولعان سوڭ، ءۇشىنشى جىگىتكە قاراپ:
ىرىسىن جاۋعا بەرمەس،
نامىسىن داۋعا جىبەرمەس،
ەلدىڭ ەرى، كىسى تانىسام، سەن بولارسىڭ،
بىراق، قاراعىم، ءتۇبى ءبىر نارسەدەن كەم بولارسىڭ!
كارىپجان قارتايعان كەزىندە: «جامانعابۇيىرعان كوپ جاقسى اتتىڭ ءبىرىن، اكەم نەگەماعان قيماعان؟» - دەپ ناليدى ەكەن. قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل بي بولعانىمەن، كارىپجان ومىردەن پەرزەنت سۇيمەي ءوتىپتى...
اعىن ايدىن،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
