Ahmetov, Ospanov, Lı, Chjan, Garsııa, Ivanov, Muhambet, Ýılıam, Atharv, Reıandj, Aılın, Erasyl, Álıhan, Aızere. Adamnyń ánsheıinnyspysy men tegin bul nege sonsha shubyrtty dep otyrǵan bolarsyz? Bul ánsheıin adam attary men famılııalary bolsa jarar edi-aý, alaıda ánsheıin emes... Álemde jáne Qazaqstanda keńinen tanymal esimder men tekter...
Atymdy qoıǵan – zaman
Adamynyń da zamanyna qaraı súretinin eskersek, qazaq dalasyndaǵy, qazaq balasyna qoıylǵan esimder de ýaqyt tynysyna qaraı túrlishe qubylyp otyrǵan. Qazan tóńkerisine deıingi kezeńde jańa týǵan nárestege esim jeti kún ishinde qoıylǵan. Bul kezeńde qazaq jurtshylyǵynda kóbine-kóp arab, parsy, túrki tilderinen engen esimder kezdesedi. Aýqatty adamdardyń balalarynyń atyn din ókilderi, ıaǵnı ımam, molda, qajy, haziretter dinı uǵymdarmen baılanystyryp qoıǵan. Al jaǵdaıy tómen otbasynda dúnıege kelgen nárestege esim qoıý ata-anasynyń nemese týysynyń enshisine buıyrǵan. Keńes úkimeti ornaǵan 20-jyldardan keıingi ýaqytta Sovethan, Keńesbek, Oktıabr, Armııal, Soıal jáne qysqarǵan MELS (Marks, Engels, Lenın, Stalın), RENAT (Revolıýııa, naýka, trýd), KIM (Kommýnıstıcheskıı ınternaıonal molodejı) syndy esimderdi qoıý jıi ushyrasqan. Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin Jeńis, Jeńisgúl, Meırambala, Namys, Qaırat, Erlik, Maıdanger jáne sol soǵysta erlik kórsetken batyrlardyń esimin balaǵa qoıý beleń alǵan. Bir ǵana mysal Baýyrjan Momyshuly halyq qaharmany ataǵyn alǵan soń, Baýyrjan esimdi azamattardyń qarasy kóbeıgen. Al elimiz egemendik alǵan alǵashqy jyldary, Beıbit, Beıbitgúl, Erkin, Azat, Bostandyq, Táýelsiz, Nursultan, Ádil, Samǵaý, Baqyt, Ardaq syndy qazaqtardyń sany artqan. El ishindegi túrli oqıǵalar da dúnıege kelgen sábıge esim berýde eleýli ról oınaıdy. Máselen EKSPO, Festıval, Máslıhat, Májilis, Sammıthan, Báıterek, Azııada, Olımpıada, Saılaýlar osyndaı dúnıelerdiń «jemisi». Sońǵy jyldardaǵy statıstıka elimizde Álıhan, Nurıslam, Erasyl, Nurasyl, Aısultan, Sanjar, Aızere, Aılın, Raıana, Káýsar, Aıarý, Aısha, Aıym esimdi qarakózderdiń artqanyn rastap otyr.
Shashtaraz Altynshash nemese sý jaǵalaǵan Rybakov
Adamzat jaratylǵaly Adam ata men Haýa anadan basqanyń bárinde famılııa boldy ma eken? Árıne joq. Famılııasy túgili atynyń qandaı ekenin bilmeı qanshama jan «sorlady» eken? Bir mıllıon? Joq, Eki. Qatelesiz, úsh. JOQ! Tipti, odan da kóp...Buny esepteı almaı, kalkýlıator «esinen» tanar.
Adamdy aıtamyn, qansha zulym, qansha qanisher desek te, álsiz jaratylys qoı. Sengish keledi. Keıde, tipti, kóngish. Búkil ómirin óziniń, ákesiniń nemese babasynyń esimine qaraı baǵyttaýy, beıimdeýi, soǵan saı mamandyq tańdaýy qyzyq, á?Qyzyqtyń qyzyǵy buǵan ǵalymdar «nomınatıvti determenızm» dep at qoıyp, aıdar da taǵypty. Eki myńynshy jyldardyń basynda Merılend shtatyndaǵy Montgomerı kolledjiniń psıholog-professory Brett Pelhem áriptesterimen birge, adamnyń esimi mamandyǵyna qanshalyqty áserin tıgizedi degen másele tóńireginde zertteý júrgizgen.
Zertteý nátejıesi kópshiliktiń kózin jumdyrmasa da, aýyzyn ashtyrarlyq dúnıe bolyp shyqqan. Máselen, Denısov ne Denız esimdi adamdardyń denshliginiń (aǵylshyn tilindegi dentist) tis dárigeri, Rybakovtyń basym bóligi balyqshy bolsa, Djordj (george) geolog, Beıker (baker) naýbaıshy, Farmer(farmer) sharýa, Batcher (butcher) qasapshy, Peınter(paint) sýretshi esimderin ıelengen jandardyń basym bóliginiń attaryna «zattary» saı ekeni anyqtalǵan. Al qazaqta eńbek páninen beretin aǵaıdyń atynyń Qural bolýy, shashtarazshy apaıdyń esiminiń Altynshash bolýy jáı ǵana sáıkestik pe? Álde adamnyń esimi nemese teginińmamandyǵyna, belgili bir deńgeıde taǵdyryna áser etýi múmkin ekendiginiń dáleli me?..
At qoıarda abaılasaq...
Yrymshylmyz. Sál ǵana dúnıeden sekem alyp, sál dúnıeni jaqsylyqqa jorımyz. Al sol yrymnyń artynda halyqtyń salt-sanasy, tarıhı tanymy, senimi, bolmysy jatatyny anyq. Balaǵa at qoıý erikkenniń ermegi me? Aǵash japyraǵymen, adam artynda qalar urpaǵymen kórikti dep uqqan qazaq úshin áste olaı bolmasa kerek. At qoıdy degen osy eken dep aýyzǵa túskenin nemese kórgen kınofılmińdegi ataýdy balaǵa ákelip tańý onyń taǵdyrymen oınaý emes pe? Al sol urpaǵyna durys esim qoıý - ata-ananyń moınyna artylar jaýapty mindet. Joǵaryda aıtqanymyzdaı zamanǵa saı esimder de san qubylatyny, jańasha ataýlardyń da paıda bolatyny aqıqat. Alaıda balanyń bolashaǵyn oılaýdy, ony durys azamat ne azamatsha etip tárbıeleýdi durys at qoıýdan bastasaq qalaı?
El ishinde burynyraqta bolypty deıtin myna bir áńgimemen oıymyzdy qorytyndylasaq. Ertede Abyz bıdiń aldyna úsh jigit kelipti. Sodan álgi bı aldyńǵy eki jigittiń áńgimesin tyńdap bolǵan soń, úshinshi jigitke qarap:
Yrysyn jaýǵa bermes,
Namysyn daýǵa jibermes,
Eldiń eri, kisi tanysam, sen bolarsyń,
Biraq, qaraǵym, túbi bir nárseden kem bolarsyń!
Káripjan qartaıǵan kezinde: «Jamanǵabuıyrǵan kóp jaqsy attyń birin, ákem negemaǵan qımaǵan?» - dep nalıdy eken. Qara qyldy qaq jarǵan ádil bı bolǵanymen, Káripjan ómirden perzent súımeı ótipti...
Aǵyn AIDYN,
«Adyrna» ulttyq portaly
