Ahmetov, Ospanov, Li, Chjan, Garsiia, İvanov, Mūhambet, Uiliam, Atharv, Reiandj, Ailin, Erasyl, Älihan, Aizere. Adamnyŋ änşeiınnyspysy men tegın būl nege sonşa şūbyrtty dep otyrǧan bolarsyz? Būl änşeiın adam attary men familiialary bolsa jarar edı-au, alaida änşeiın emes... Älemde jäne Qazaqstanda keŋınen tanymal esımder men tekter...
Atymdy qoiǧan – zaman
Adamynyŋ da zamanyna qarai süretının eskersek, qazaq dalasyndaǧy, qazaq balasyna qoiylǧan esımder de uaqyt tynysyna qarai türlışe qūbylyp otyrǧan. Qazan töŋkerısıne deiıngı kezeŋde jaŋa tuǧan närestege esım jetı kün ışınde qoiylǧan. Būl kezeŋde qazaq jūrtşylyǧynda köbıne-köp arab, parsy, türkı tılderınen engen esımder kezdesedı. Auqatty adamdardyŋ balalarynyŋ atyn dın ökılderı, iaǧni imam, molda, qajy, hazıretter dıni ūǧymdarmen bailanystyryp qoiǧan. Al jaǧdaiy tömen otbasynda düniege kelgen närestege esım qoiu ata-anasynyŋ nemese tuysynyŋ enşısıne būiyrǧan. Keŋes ükımetı ornaǧan 20-jyldardan keiıngı uaqytta Sovethan, Keŋesbek, Oktiabr, Armiial, Sosial jäne qysqarǧan MELS (Marks, Engels, Lenin, Stalin), RENAT (Revoliusiia, nauka, trud), KİM (Kommunisticheskii internasional molodeji) syndy esımderdı qoiu jiı ūşyrasqan. Ekınşı düniejüzılık soǧystan keiın Jeŋıs, Jeŋısgül, Meirambala, Namys, Qairat, Erlık, Maidanger jäne sol soǧysta erlık körsetken batyrlardyŋ esımın balaǧa qoiu beleŋ alǧan. Bır ǧana mysal Bauyrjan Momyşūly halyq qaharmany ataǧyn alǧan soŋ, Bauyrjan esımdı azamattardyŋ qarasy köbeigen. Al elımız egemendık alǧan alǧaşqy jyldary, Beibıt, Beibıtgül, Erkın, Azat, Bostandyq, Täuelsız, Nūrsūltan, Ädıl, Samǧau, Baqyt, Ardaq syndy qazaqtardyŋ sany artqan. El ışındegı türlı oqiǧalar da düniege kelgen säbige esım berude eleulı röl oinaidy. Mäselen EKSPO, Festival, Mäslihat, Mäjılıs, Sammithan, Bäiterek, Aziiada, Olimpiada, Sailaular osyndai dünielerdıŋ «jemısı». Soŋǧy jyldardaǧy statistika elımızde Älihan, Nūrislam, Erasyl, Nūrasyl, Aisūltan, Sanjar, Aizere, Ailin, Raiana, Käusar, Aiaru, Aişa, Aiym esımdı qaraközderdıŋ artqanyn rastap otyr.
Şaştaraz Altynşaş nemese su jaǧalaǧan Rybakov
Adamzat jaratylǧaly Adam ata men Haua anadan basqanyŋ bärınde familiia boldy ma eken? Ärine joq. Familiiasy tügılı atynyŋ qandai ekenın bılmei qanşama jan «sorlady» eken? Bır million? Joq, Ekı. Qatelesız, üş. JOQ! Tıptı, odan da köp...Būny eseptei almai, kalkuliator «esınen» tanar.
Adamdy aitamyn, qanşa zūlym, qanşa qanışer desek te, älsız jaratylys qoi. Sengış keledı. Keide, tıptı, köngış. Bükıl ömırın özınıŋ, äkesınıŋ nemese babasynyŋ esımıne qarai baǧyttauy, beiımdeuı, soǧan sai mamandyq taŋdauy qyzyq, ä?Qyzyqtyŋ qyzyǧy būǧan ǧalymdar «nominativtı determenizm» dep at qoiyp, aidar da taǧypty. Ekı myŋynşy jyldardyŋ basynda Merilend ştatyndaǧy Montgomeri kolledjınıŋ psiholog-professory Brett Pelhem ärıptesterımen bırge, adamnyŋ esımı mamandyǧyna qanşalyqty äserın tigızedı degen mäsele töŋıregınde zertteu jürgızgen.
Zertteu nätejiesı köpşılıktıŋ közın jūmdyrmasa da, auyzyn aştyrarlyq dünie bolyp şyqqan. Mäselen, Denisov ne Deniz esımdı adamdardyŋ denşlıgınıŋ (aǧylşyn tılındegı dentist) tıs därıgerı, Rybakovtyŋ basym bölıgı balyqşy bolsa, Djordj (george) geolog, Beiker (baker) naubaişy, Farmer(farmer) şarua, Batcher (butcher) qasapşy, Peinter(paint) suretşı esımderın ielengen jandardyŋ basym bölıgınıŋ attaryna «zattary» sai ekenı anyqtalǧan. Al qazaqta eŋbek pänınen beretın aǧaidyŋ atynyŋ Qūral boluy, şaştarazşy apaidyŋ esımınıŋ Altynşaş boluy jäi ǧana säikestık pe? Älde adamnyŋ esımı nemese tegınıŋmamandyǧyna, belgılı bır deŋgeide taǧdyryna äser etuı mümkın ekendıgınıŋ dälelı me?..
At qoiarda abailasaq...
Yrymşylmyz. Säl ǧana dünieden sekem alyp, säl dünienı jaqsylyqqa jorimyz. Al sol yrymnyŋ artynda halyqtyŋ salt-sanasy, tarihi tanymy, senımı, bolmysy jatatyny anyq. Balaǧa at qoiu erıkkennıŋ ermegı me? Aǧaş japyraǧymen, adam artynda qalar ūrpaǧymen körıktı dep ūqqan qazaq üşın äste olai bolmasa kerek. At qoidy degen osy eken dep auyzǧa tüskenın nemese körgen kinofilmıŋdegı ataudy balaǧa äkelıp taŋu onyŋ taǧdyrymen oinau emes pe? Al sol ūrpaǧyna dūrys esım qoiu - ata-ananyŋ moinyna artylar jauapty mındet. Joǧaryda aitqanymyzdai zamanǧa sai esımder de san qūbylatyny, jaŋaşa ataulardyŋ da paida bolatyny aqiqat. Alaida balanyŋ bolaşaǧyn oilaudy, ony dūrys azamat ne azamatşa etıp tärbieleudı dūrys at qoiudan bastasaq qalai?
El ışınde būrynyraqta bolypty deitın myna bır äŋgımemen oiymyzdy qorytyndylasaq. Ertede Abyz bidıŋ aldyna üş jıgıt kelıptı. Sodan älgı bi aldyŋǧy ekı jıgıttıŋ äŋgımesın tyŋdap bolǧan soŋ, üşınşı jıgıtke qarap:
Yrysyn jauǧa bermes,
Namysyn dauǧa jıbermes,
Eldıŋ erı, kısı tanysam, sen bolarsyŋ,
Bıraq, qaraǧym, tübı bır närseden kem bolarsyŋ!
Kärıpjan qartaiǧan kezınde: «Jamanǧabūiyrǧan köp jaqsy attyŋ bırın, äkem negemaǧan qimaǧan?» - dep nalidy eken. Qara qyldy qaq jarǧan ädıl bi bolǧanymen, Kärıpjan ömırden perzent süimei ötıptı...
Aǧyn AIDYN, «Adyrna» ūlttyq portaly
