«قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي»، دەپ ءوزى جىرلاعانداي اباي اتامىز تەك اقىن عانا ەمەس، ءان جازعان سازگەر عانا ەمەس، كۇيشى دە بولعان. تەك باسقا كۇيشىلەردىڭ شىعارمالارىن شەرتپەگەن، وزىنىڭ جانىنان كۇيدە شىعارعانىن بىرەۋ بىلسە بىرەۋ بىلمەس.
ءان مەن كۇيدىڭ ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە، سانا-سەزىمىنە اسەرى، ولاردىڭ تەرەڭ ءمانى جونىندە اباي جىرلارىندا ءجيى كەزدەسەدى. وسى رەتتە ابايدىڭ ءاندەرىن بىلمەيتىن قازاق جوق دەيمىز, ال كۇيلەرىنە كەلەتىن بولساق، دومبىراشىلاردىڭ دا ەسىنە تۇسپەي قينالىپ قالاتىن كەزدەرى بولادى.
مۇنىڭ ءوزىندىڭ سەبەپتەرى دە بار. ابايدىڭ كۇيلەرىن جەتكىزۋشىلەرى مەن جازىپ الىپ قالعانداردىڭ كوزى ءتىرىسى جوق, ولاردى ناسيحاتتاۋشىلار دا جوق دەۋگە بولادى, سودان بۇل كۇيلەر ءالى تەرەڭ زەرتتەلمەي وتىر.
اباي اتامىزدىڭ «ماي ءتۇنى», «مايدا قوڭىر», «تورى جورعا», «ابايدىڭ جەلدىرمەسى» اتتى ءتورت كۇيى بىزگە جەتىپ وتىر. «ماي ءتۇنى», «تورى جورعاي كۇيلەرىن جازۋشى، جۋرناليت شىعىس قازاقستاندىق عايسا ءسارمۋرزيننىڭ ورىندۋىندا، كۇيشى-زەرتتەۋشى، عالىم ءۋالي بەكەنوۆ 1983 جازىپ الىپ، نوتاعا تۇسىرگەن، دەلىنگەن زەرتتەۋلەردە. بۇدان بۇرىن 1977 جىلى ەكسپەديتسيالىق ىسساپارمەن شىعىس قازاقستانعا بارعان عالىم قايروللا ءجۇزباسوۆ قاتونقاراعايدا تۇراتىن حامزا دەمشىنوۆتەن «اباي جەلدىرمەسىن» جازىپ العان ەكەن. ابايدىڭ كەيىننەن تابىلعان تاعى ءبىر كۇيى «مايدا قوڭىر» شۇبارتاۋلىق دومبىراشى ءجۇنىسباي ستامباەۆ دەگەن اقساقالدىڭ ورىنداۋىندا,قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ فولكلورلىق زەرتحاناسىندا ساقتالعان.
ابايدىڭ بۇعان دەيىن بەلگىسىز بولعان «اقتولقىن»دەگەن كۇيى بار ەكەندىگى تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ «حالىق قازىناسى»عىلىمي زەرتحانالىق ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ونەرتانۋ PhD دوكتورى اردابي ماۋلەتۇلى egemen.kz – تەگءى ماتەريالىندا ايتادى.
«پ.ي. چايكوۆسكي اتىنداعى الماتى مۋزىكالىق كوللەدجىندە 3 كۋرستا وقىپ جۇرگەنىمدە، ۇستازىمىز كۇيشى-زەرتتەۋشى م.ابۋعازىمەن بىرلەسىپ «ءاشىم جانە ىلە ايماعىنىڭ كۇيلەرى» اتتى ىلە بويىنداعى كۇيشىلەردىڭ كۇيلەرىن نەگىز ەتكەن ءبىر كىتاپ قۇراستىردىق. وسى كىتاپقا قاتىستى ماتەريالدار جيناۋ ماقساتىندا 2008 جىلدىڭ جاز كەزىندە قحر-نىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا كۇي جيناۋ جۇمىستارىمەن باردىم.ىلەنىڭ كۇنە زەكتى قالاشىعىندا تۇراتىن يماش اسقاربەكۇلى (ول كەزدە 88 جاستا ەدى) جانە كامال ماقايۇلىمەن بولعان ءبىر سۇحباتتا ىلە بويىنداعى ەرتەدەگى كۇيشىلەردىڭ ورىنداۋىندا «ابىلاۋ حاننىڭ سىبىزعىسى»، «ابايدىڭ اقتولقىنى»، «قىزىلمويىن قۋاندىقتىڭ كۇيى»، «قارايت باتىرىڭ كۇيى» سياقتى ەسكى كۇيلەردىڭ سوڭعى كەزدە ۇمىت بولا باستاعانىن وكىنىشپەن ايتتى. ءاشىمنىڭ «اق ەركە» دەگەن كۇيىن «ابايدىڭ اقتولقىنى» دەپ جاڭساق ايتىپ وتىر ما دەگەن ويمەن، اڭگىمەگە ارالاسىپ انىقتاپ سۇراعانىمدا، يماش اقساقال ماعان «اق ەركە» كۇيىنىڭ باسقا كۇي ەكەنىن، ال «ابايدىڭ اقتولقىنى» اتتى كۇيدىڭ بۇرىننان بەرى تارتىلىپ كەلە جاتقان كونە كۇي ەكەنىن ايتتى. سونداي –اق يماش اسقاربەكۇلى 1950 جىلداردىڭ شاماسىندا قازاقستاننان كەلگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ وسى «ابايدىڭ اقتولقىنى» اتتى كۇيىن ەستىپ، ءبىر جوعىمىز تابىلدى دەپ قاتتى قۋانىپ، جازىپ العاندارىن دا وسى اڭگىمەسىندە ايتىپ بەردى»، دەلىنگەن ماقالادا.
زەرتتەۋشىلەر، حاكىم ابايدىڭ ءوزىنىڭ اندەرى مەن كۇيلەرىن ءۇش ىشەكتى دومبىرامەن جازىپ، ورىنداعانىن ايتادى. اكەسىنەن قالعان ءۇش ىشەكتى دومبىرانى ۇلى اقىلباي كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ءوزىنىڭ بالاسى يسرايلعا ميراس ەتكەن. بۇل قۇندى جادىگەر 1981 جىلى سەمەيدەگى اباي ادەبي مەموريال مۋزەيىنەن قازاق ۇلتتىق اسپاپتار مۇراجايىنا الىنعان. سودان بەرى دومبىرا مۇراجايدىڭ التىن قورىندا ساقتاۋلى تۇر.
ابايدىڭ مۋزىكالىق الەمى ءالى ۇلكەن ىزدەنىستەر مەن جان-جاقتى زەرتتەۋلەردىڭ قاجەت ەتەدى, ويتكەنى ونىڭ كۇيشىلىك قىرىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى، دەيدى ونەرتانۋشىلار.
ەركەگۇل توقتامۇرات
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
