ءبىر ايەل شەتەلدە تۇراتىن ءبىر ەر اداممەن تانىسادى. الەۋمەتتىك جەلىدە ۇزاق ۋاقىت بويى سويلەسەدى. جاعداي سولاي بولدى. جاي عانا تانىستىق. ولاردىڭ ورتاق اڭگىمەسى كوپ ەدى: ءبىلىمى، اۋەستىگى، قىزىعۋشىلىعى... ءبىر كۇنى بەينەقوڭىراۋ شالدى. كەزدەسەيىك دەپ شەشتى. مارينا ونىڭ ەلىنە قوناققا كەلدى. جىگىتى ينتەرنەتپەن ۇسىنىس جاساپ تا قويعان. كەزدەستى. ءبارى تاماشا. تەك... تەك جىگىتتىڭ ءيىسى كوڭىلدەن شىقپادى. جو-جوق، جامان ويلاپ قالماڭىز. ونىڭ ۇستىنەن جامان ءيىس شىعىپ تۇرعان جوق ەدى. ءاتىرى دە ادەمى. ءبارى دۇرىس. تەك مارينانى قۇشاقتاعاندا ءيىسى بوتەن. جات. مارينا تۇك ىستەي المادى. تەڭىز جاعاسىنداعى تاماشا ءومىر كۇتىپ تۇرعان مارينا بارىنەن باس تارتادى. وتباسى قۇرۋ ءۇشىن ءوز ادامىڭدى تابۋ قاجەت دەپ ويلادى. جىگىتىنە جاسىرماي بار شىندىقتى ايتتى. كەشىرىم سۇرادى. ءسويتىپ، ەلىنە قايتىپ كەتتى. سول شەشىمى ءۇشىن ءبار ساتتە وكىنگەن ەمەس. ول ادام بۇعان جات ەدى.
بۇل، بالكىم، ءيىس تە ەمەس شىعار. وسىنداي سەزىم تۋرالى باياعىنىڭ فيلوسوفتارى جازىپ كەتىپتى. بۇل جاننىڭ «ءيىسى»، سول ادامنىڭ وزىنە تارتاتىن قىلىعىنىڭ ءيىسى. ءيىس دەيمىز، سەبەبى باسقاشا ءتۇسىندىرۋ قيىن.
حVI عاسىردىڭ باسىندا اگريپپا نەتتەسگەيمسكي: «مۋسكۋس پەن جالبىز تۇرعان جەرىنە ءوز ءيىسىن سىڭىرەدى، سول سەكىلدى جامان ادامنان جاماندىقتىڭ، جاقسى ادامنان جاقسىلىقتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرادى» دەگەن ەكەن. سول جاقسى مەن جامان «بىزدىكى» نە «بوتەن» بولۋى شارت ەمەس. يىسكە قاتىستى تاجىريبەلەر اتام زاماننان بەرى بار. كەي يىسكە ەلىتەمىز، كەي يىستەن تۇنشىعامىز. ءوزىڭنىڭ ءيىسىڭ بار، بوتەن ءيىس بار. ايتپاعىم، بۇل جاي يىسكە قاتىستى ايتىلىپ تۇرعان جوق. بۇل الدەقايدا كۇردەلى دۇنيە.
اداممەن العاش رەت كەزدەسكەندە جەكە-دارا ءيىسىن سەزىنەمىز. ءتىپتى مۇرنىمىز ءبىتىپ تۇرسا دا، ونى سەزەمىز. بۇل ءبىر ەرەكشە، «ەنەرگەتيكالىق جۇپار». ونى ءيىس سەزۋ مۇشەمىزبەن ەمەس، جانىمىزبەن، جۇرەكتىڭ ءدىر ەتۋىمەن سەزەمىز. سول «دارا ءيىستى» ەلدىڭ ءبارى سەزىنە بەرمەيدى. تەك سەزىمتال جاندار سەزەدى. اسىرەسە، بالا قاتتى سەزەدى. بىراق بالا نە سەزىنگەنىن تولىقتاي ءتۇسىندىرىپ ايتىپ بەرە المايدى. كەيدە ەرەسەك ادامنىڭ ءوزى ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن سەزىمدەر بولادى. ول ادامنان «ءبىر ءتۇرلى ءيىس» شىعاتىنىن ايتىپ كور...
«ساراڭنان كورتىشقاننىڭ ءيىسى، جەك كورۋشىلىكتەن – ولىكتىڭ ءيىسى شىعادى» - دەپ سيپاتتاپتى ادامداردى 20 عاسىرداعى دارىگەر سترينبەرگ. كورتىشقاندى يىسكەپ، سونى اداممەن سالىستىردى دەپ ايتۋ قيىن. دارىگەر ءوزىنىڭ ءتۇپساناسىندا سەزىنگەنىن سيپاتتاعان. اداممەن العاش تانىسقاندا ءتۇرلى بەينەلەر مەن اسسوتسياتسيالار بولادى. كەيدە ولار ۋاقىت وتە كەلە وزگەرىپ كەتەدى. ونداي دا بولادى. ايەلىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالعان ەرىنىڭ ءيىسى وزگەرەدى. ىشتەي ءبىزدى كورەالماي، زياكەستىك جاساعان ادامنىڭ ءيىسى وزگەرەدى. اجالدان حابار العان ادامنىڭ ءيىسى وزگەرەدى – مۇنداي فەنومەندى عالىمدار قازىرگى تاڭدا انىقتاپ قويدى. بىزگە ەتەنە جاقىن، تانىس، جاعىمدى ءيىس جوعالادى. ورنىن جاعىمسىز ءيىس باسادى. ءبىر ايەل كۇيەۋىنەن فورمالدەگيدتىڭ ءيىسى شىعاتىنىن ايتادى. سوناداي جەردەن مۇڭكىپ تۇراتىن حيميالىق قوسىلىستىڭ ءيىسى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ولار ايىرىلىسادى. ءبىر قىزىعى، كۇيەۋى سول ءاتىرىن سەۋىپ، وتە تازا ءجۇرىپ، تازا تۇراتىن. اناسىنىڭ ايتقانىنان شىعا المايتىن ادەت تاۋىپتى. اراداعى ءيىس بۇزىلدى.
ادامدى العاش جولىقتىرعاندا يىسكەپ كورىڭىز. ونىڭ يىسىنە ءمان بەرىڭىز. ءاتىرىنىڭ ەمەس، وزىنەن شىعىپ تۇرعان، جان دۇنيەسىنىڭ يىسىنە ءمان بەرىڭىز. سول يىستەن شىققان اسەردى نەمەن سيپاتتار ەدىڭىز؟ بالكىم، ول ايەلدەن ساياجايداعى بالالىقتىڭ بال كۇنىندە قايناتاتىن توساپتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرار. ەكزوتيكالىق گۇلدىڭ، نە قابىلاننىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرعان شىعار. قابىلاننىڭ ءيىسى قانداي ەكەنىن كىم بىلگەن؟ بالكىم، ول ادامنان بالقىپ تۇرعان تەمىردىڭ، اشۋ-ىزانىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرار. مۇمكىن، كۇل مەن شىرىكتىڭ ءيىسى شىعار.
بۇندايدى ءار ادام وزىنشە ءتۇسىنىپ، سەزىنەدى. ەشكىمگە ايتىپ بەرە الماس اسەر. ءيىس دەگەن وتە كۇشتى سەزىم. ونى ەشبىر اتىرمەن بۇركەي المايسىڭ. بىراق، كەي ادام سويتكىسى كەلەدى. نەنى جاسىرعىسى كەلدى دەپ ويلاناسىڭ. بۇل جاسىرىنباقتان تۇك شىقپايدى. سەبەبى، ءار ادامنان ءوزىڭنىڭ، نە بوتەننىڭ ءيىسىن سەزىنەسىڭ. جامان، يا جاقسىنىڭ. مۇنداي ءيىستى سەزىنگەندە ماڭىزدى اقپاراتتى ۇمىت قالدىرما. كىمنىڭ كەرەك، كىمنىڭ بوتەن ادام ەكەنىن تانىپ ۇلگەر. بوتەن، جات، قاۋىپتى ادامنان اۋلاق ءجۇرىپ ۇيرەن.
اۆتور اننا كيريانوۆا
اۋدارعان شىنار ءابىلدا
