Bır äiel şetelde tūratyn bır er adammen tanysady. Äleumettık jelıde ūzaq uaqyt boiy söilesedı. Jaǧdai solai boldy. Jai ǧana tanystyq. Olardyŋ ortaq äŋgımesı köp edı: bılımı, äuestıgı, qyzyǧuşylyǧy... Bır künı beineqoŋyrau şaldy. Kezdeseiık dep şeştı. Marina onyŋ elıne qonaqqa keldı. Jıgıtı internetpen ūsynys jasap ta qoiǧan. Kezdestı. Bärı tamaşa. Tek... Tek jıgıttıŋ iısı köŋılden şyqpady. Jo-joq, jaman oilap qalmaŋyz. Onyŋ üstınen jaman iıs şyǧyp tūrǧan joq edı. Ätırı de ädemı. Bärı dūrys. Tek Marinany qūşaqtaǧanda iısı böten. Jat. Marina tük ıstei almady. Teŋız jaǧasyndaǧy tamaşa ömır kütıp tūrǧan Marina bärınen bas tartady. Otbasy qūru üşın öz adamyŋdy tabu qajet dep oilady. Jıgıtıne jasyrmai bar şyndyqty aitty. Keşırım sūrady. Söitıp, elıne qaityp kettı. Sol şeşımı üşın bär sätte ökıngen emes. Ol adam būǧan jat edı.
Būl, bälkım, iıs te emes şyǧar. Osyndai sezım turaly baiaǧynyŋ filosoftary jazyp ketıptı. Būl jannyŋ «iısı», sol adamnyŋ özıne tartatyn qylyǧynyŋ iısı. İıs deimız, sebebı basqaşa tüsındıru qiyn.
HVI ǧasyrdyŋ basynda Agrippa Nettesgeimskii: «Muskus pen jalbyz tūrǧan jerıne öz iısın sıŋıredı, sol sekıldı jaman adamnan jamandyqtyŋ, jaqsy adamnan jaqsylyqtyŋ iısı şyǧyp tūrady» degen eken. Sol jaqsy men jaman «bızdıkı» ne «böten» boluy şart emes. İıske qatysty täjıribeler atam zamannan berı bar. Kei iıske elıtemız, kei iısten tūnşyǧamyz. Özıŋnıŋ iısıŋ bar, böten iıs bar. Aitpaǧym, būl jai iıske qatysty aitylyp tūrǧan joq. Būl äldeqaida kürdelı dünie.
Adammen alǧaş ret kezdeskende jeke-dara iısın sezınemız. Tıptı mūrnymyz bıtıp tūrsa da, ony sezemız. Būl bır erekşe, «energetikalyq jūpar». Ony iıs sezu müşemızben emes, janymyzben, jürektıŋ dır etuımen sezemız. Sol «dara iıstı» eldıŋ bärı sezıne bermeidı. Tek sezımtal jandar sezedı. Äsırese, bala qatty sezedı. Bıraq bala ne sezıngenın tolyqtai tüsındırıp aityp bere almaidy. Keide eresek adamnyŋ özı tüsındırıp bere almaityn sezımder bolady. Ol adamnan «bır türlı iıs» şyǧatynyn aityp kör...
«Saraŋnan körtyşqannyŋ iısı, jek köruşılıkten – ölıktıŋ iısı şyǧady» - dep sipattapty adamdardy 20 ǧasyrdaǧy därıger Strinberg. Körtyşqandy iıskep, sony adammen salystyrdy dep aitu qiyn. Därıger özınıŋ tüpsanasynda sezıngenın sipattaǧan. Adammen alǧaş tanysqanda türlı beineler men assosiasiialar bolady. Keide olar uaqyt öte kele özgerıp ketedı. Ondai da bolady. Äielınıŋ közıne şöp salǧan erınıŋ iısı özgeredı. Iştei bızdı körealmai, ziiakestık jasaǧan adamnyŋ iısı özgeredı. Ajaldan habar alǧan adamnyŋ iısı özgeredı – mūndai fenomendı ǧalymdar qazırgı taŋda anyqtap qoidy. Bızge etene jaqyn, tanys, jaǧymdy iıs joǧalady. Ornyn jaǧymsyz iıs basady. Bır äiel küieuınen formaldegidtıŋ iısı şyǧatynyn aitady. Sonadai jerden müŋkıp tūratyn himiialyq qosylystyŋ iısı. Bıraz uaqyttan soŋ olar aiyrylysady. Bır qyzyǧy, küieuı sol ätırın seuıp, öte taza jürıp, taza tūratyn. Anasynyŋ aitqanynan şyǧa almaityn ädet tauypty. Aradaǧy iıs būzyldy.
Adamdy alǧaş jolyqtyrǧanda iıskep körıŋız. Onyŋ iısıne män berıŋız. Ätırınıŋ emes, özınen şyǧyp tūrǧan, jan düniesınıŋ iısıne män berıŋız. Sol iısten şyqqan äserdı nemen sipattar edıŋız? Bälkım, ol äielden saiajaidaǧy balalyqtyŋ bal künınde qainatatyn tosaptyŋ iısı şyǧyp tūrar. Ekzotikalyq güldıŋ, ne qabylannyŋ iısı şyǧyp tūrǧan şyǧar. Qabylannyŋ iısı qandai ekenın kım bılgen? Bälkım, ol adamnan balqyp tūrǧan temırdıŋ, aşu-yzanyŋ iısı şyǧyp tūrar. Mümkın, kül men şırıktıŋ iısı şyǧar.
Būndaidy är adam özınşe tüsınıp, sezınedı. Eşkımge aityp bere almas äser. İıs degen öte küştı sezım. Ony eşbır ätırmen bürkei almaisyŋ. Bıraq, kei adam söitkısı keledı. Nenı jasyrǧysy keldı dep oilanasyŋ. Būl jasyrynbaqtan tük şyqpaidy. Sebebı, är adamnan özıŋnıŋ, ne bötennıŋ iısın sezınesıŋ. Jaman, ia jaqsynyŋ. Mūndai iıstı sezıngende maŋyzdy aqparatty ūmyt qaldyrma. Kımnıŋ kerek, kımnıŋ böten adam ekenın tanyp ülger. Böten, jat, qauıptı adamnan aulaq jürıp üiren.
Avtor Anna Kirianova
Audarǧan Şynar Äbılda
