جەلىدە كۇيەۋىنىڭ تىرناعىن الىپ، اياعىن جۋعان كەلىنشەكتىڭ ۆيدەوسى قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىردى. جاس ارۋدى ءبىرى جاقتاسا، ءبىرى داتتاپ جاتىر. «ەگەر كۇيەۋىڭىز بار جاعدايىڭىزدى جاساپ وتىرسا، نە سەبەپتى وعان دا سونداي قارىم-قاتىناس جاساماسقا؟»،- دەيدى ءامينا ءتالىپتىڭ ءوزى.
شىعىس ەلدەرىنىڭ ادەت-عۇرپىندا «كۇيەۋدىڭ اياعىن جۋ» سالتى بار. «ول ايەلدىڭ ەرىنە دەگەن سىيلاستىعى مەن جارىنان ءبىر ساتى تومەن تۇراتىنىن بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار، كەلىن قايىن اتاسىنىڭ دا اياعىن جۋعا مىندەتتى»،-دەيدى قىرىم تاتارلارى. ايتا كەتەيىك، بۇل حالىقتىڭ ءداستۇرى بويىنشا ايەل ادام كۇندەلىكتى ەرىنىڭ قولىن ءسۇيىپ، اياعىن جۋى ءتيىس.
دەسە دە، ەۋروپا حالقى ءۇشىن «بىرەۋدىڭ اياعىن جۋ» ادامدى تومەندەتۋ بولىپ سانالادى. ال ءبىزدىڭ قوعام «جارىنىڭ تىرناعىن الىپ، اياعىن جۋعا» قالاي قارايدى؟
ايگۇل ومارقىزى كۇيەۋىنىڭ اياعىن جۋىپ بەرۋدى تەرىس كورمەيتىن ايەلدەردىڭ قاتارىنان.
- «وڭتۇستىكتىڭ كەلىنىمىن. ءيا، كۇندەلىكتى كۇيەۋىمنىڭ اياعىن جۋىپ بەرەمىن، ودان ابىرويىم ارتپاسا، تۇسكەن ەمەس. جارىم وتباسىمىزدى اسىرايمىن دەپ كۇنى-ءتۇنى جۇمىس جاسايدى. كەشكىلىك ۇيگە كەلگەندە بار جاعدايىن جاساپ، سىيلاستىعىمدى بىلدىرەمىن»،-دەيدى بەس بالانىڭ اناسى. سونداي-اق، ايگۇل حانىم قازىرگى ايەلدەر قاۋىمىنىڭ تاكاپپارلىققا سالىنىپ كەتكەنىن اتاپ ءوتتى.
- «ومىردە كۇتپەگەن جاعدايلار بولادى. قۇداي ساقتاسىن، بىراق ەرتەڭ جارىڭىز ناۋقاستانىپ، توسەككە جاتىپ قالۋى دا مۇمكىن. سونداي جاعدايدا ونى تاستاپ كەتپەيسىز عوي. بۇگىندە كۇيەۋىنىڭ اياعىن جۋعا ارلانىپ جۇرگەن كەلىنشەكتەر، ەرتەڭ باستارىڭىزعا وسىنداي سىناق تۇسسە نە ىستەيسىزدەر؟»
ال فەمينيست سايدا نۇرلانوۆا بولاشاق كۇيەۋىنىڭ اياعىن جۋعا كەلىسپەيتىنىن جەتكىزدى.
- « "تىرناعىن الۋ، اياعىن جۋ" دەگەن نە سۇمدىق؟ شىنى كەرەك، ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرمىن. جالپى بۇل ءىستى قىز بالاسىنا جاساتۋ دۇرىس ەمەس. قىز بالاسىن ايالاۋ كەرەك»
دينا بوكەباي:
- «ەگەر كۇيەۋىمنىڭ جاعدايى قيىن بولسا، كومەكتەسۋگە قارسى بولمايمىن. نەگىزى، گيگيەنا - ەر، ايەل دەپ بولۋگە كەلمەيتىن ءار ادامنىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگى. سوندىقتان وتباسىلىق ومىردە دە بۇل جاۋاپكەرشىلىك جوعالىپ كەتپەۋى ءتيىس»
ساۋلە قۋانىش:
- «ەرگە قۇرمەت كورسەتكەن جاقسى عوي. قازىر سول جولداسىمنىڭ قارا تىرناعىنا زارمىن. ونداي̆ باقىت ەندى بۇي̆ىرماس..»
قىز-كەلىنشەكتەردىڭ پىكىرى وسىنداي. ەر ازاماتتار نە دەيدى؟
باقداۋلەت بورانباەۆ:
- اي̆ەلدىڭ كۇي̆ەۋىنىڭ اياعىن جۋىپ بەرۋىندە تۇرعان ەشقانداي سوكەتتىلىك جوق. جالعىز قازاق ۇلتىندا ەمەس، الەم بوي̆ىنشا «كۇي̆ەۋىن جۋىپ كۇتىپ الۋ» سالتى بار. مىسالى، جاپون ۇلتىندا ءداستۇر بولىپ قالىپتاسقان. ال جارىم ماعان وسىنداي̆ ۇسىنىس اي̆تسا، وعان دا قارسى بولماي̆مىن، سەبەبى بەكەر اي̆تپاسا كەرەك. ايەل قاتتى ناۋقاستانىپ قالسا نەمەسە جۇكتى كەزىندە وزىنە ءوزى شاماسى كەلمەسە، ەشكىمگە اي̆تا الماي̆تىن ءوتىنىشىن ەڭ جاقىنى كۇي̆ەۋىنە اي̆تادى. ال كۇندەلىكتى جاعداي̆دا ءوز اياعىن وزگەگە جۋدىرۋدى ۇيات دەپ بىلەمىن.
بەيسەنعالي كوكەي:
- ءار ادام ءوز جىنىستىق ەرەكشەلەرىنە قاراي̆ ءوزى ىستەي̆تىن ءىسىن ءوزى ىستەۋ كەرەك. ال اياق جۋدى اي̆ەل ادامعا مىندەتتەۋ دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەي̆مىن.
ساكەن پەردەش:
- ايەلىم اياعىمدى جۋىپ كورگەن ەمەس، بىراق جۋامىن دەسە قارسى بولماس ەدىم. ال ەركەكتەرگە بۇل ادەت جات. جالپى ايەل بالاسى ەردەن ءبىر ساتى تومەن ەكەنىن ۇمىتپايىق.
«ءار ەلدىڭ سالتى باسقا» دەپ تەككە ايتىلماسا كەرەك. جارىڭىزعا قالاي قۇرمەت كورسەتسەڭىز دە، ءوز ەركىڭىز. باستىسى، سىيلاستىقتارىڭىز ۇزىلمەسىن.
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
