كەشە الماتى قالاسى، تۇركىسىب اۋدانىنداعى №1 بالالار كىتاپحاناسىندا «ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ كىشى وشاقتارى» اتاۋىمەن دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. وندا اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، ەركىن ەرمۇحانوۆ تىل جۇمىسىنا الىنعان قازاق شارۋالارى جونىندەگى دەرەكتەرىمەن ءبولىستى.
الماتى قالاسى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى وتكىزگەن بۇل جولعى شاراعا مەكتەپ وقۋشىلارى قاتىستى. ولار تاريحشىعا كوپتەگەن سۇراقتار قويىپ، دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ مازمۇندى وتۋىنە اتسالىستى. وقۋشىلاردىڭ ماڭىزدى دەگەن سۇراقتارى مەن ولارعا بەرىلگەن جاۋاپتاردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
اينۇر راحىمباەۆا، وقۋشى:
- پاتشالىق رەسەي قازاقتاردى كوبىنە سوعىس وشاعىنا ەمەس، تىل جۇمىسىنا تارتتى دەدىڭىز، ولارعا قارا جۇمىس ىستەگەنى ءۇشىن اقى تولەندى مە؟
ەركىن ەرمۇقانوۆ:
-تىل جۇمىسىنا الىنعان قانداستارىمىز رەسەيدىڭ ءتۇرلى اۋداندارىنداعى قارا جۇمىستارعا تارتىلدى. قارا جۇمىسقا ادام الۋ تۋرالى نۇسقاۋدا مايدانعا الىنعان ءار جۇمىسكەردىڭ قىستىق-جازدىق تولىق كيىم، اس ساۋىتى، سايمانى بولۋ كەرەك ەكەنى ايتىلعان.
نۇسقاۋ بويىنشا جۇمىسقا الىناتىن ادامدار ارقايسىسى ءوز بولىستارىنىڭ اتىمەن اتالىپ ونعا، جۇزگە، مىڭعا ءبولىندى. ولارعا ون باسى، ءجۇز باسى، مىڭ باسى سايلاندى. جۇمىسكەرلەردىڭ جانىندا مولدالارى، مىرزالارى، ءتىلماشتارى، نانشىلارى، ەتشىلەرى، شاشتارازشىلارى بەلگىلەندى. مۇنان كەيىن نۇسقاۋدا جۇمىسكەردى جىبەرۋ، ازىق بەرۋ ءتارتىبى، جۇمىسكەرلەردىڭ باستىقتارىنىڭ شەنىنە قاراي بەلگىسى كورسەتىلدى. جۇمىسكەرلەرگە بەلگىلەنگەن اقى – كۇنىنە ءبىر سوم بولدى. بۇل اقىنى جۇمىسىنا قاراي كوبەيتۋگە بولادى. ءجۇز باسىلارعا 2 سوم، مىڭ باسىلار مەن تىلماشتارعا 3 سوم، مولدالارعا 2 سوم. تاماقتارى قازىنادان تەگىن بەرىلدى.
ەڭلىك سىزدىقوۆا، وقۋشى:
- تىل جۇمىسىنا بارعان جۇمىسكەرلەردىڭ اقىسىن جارىتپاعان ەكەن، مەنى ولاردىڭ ءارى قارايعى ءومىرى قىزىقتىرا باستادى. قىسقى كيىم-كەشەكتەرىن دە وزدەرى الىپ بارىپتى، ەڭ بولماسا جايلى جەردى قونىس ەتتى مەكەن؟
ەركىن ەرمۇقانوۆ:
- تىل جۇمىسىنا العاشقى كەلىپ ورنالاسقانداردىڭ ۇيلەرى جىلى، قۇرعاق، تۇرۋعا جايلى بولعان. ال سوڭعى، كەشىرەك كەلگەندەردىكى كۇزگى جاۋىن سۋىقتا سالىنعاننان كەيىن سالىنعاندىقتان دىمقىل بولعان. سوڭعى كەلگەندەردىڭ بارىنە بىردەي ءۇي جەتپەگەندىكتەن، ولاردىڭ ءبىرازى ۇيلەردىڭ شاتىرلارىنا ورنالاستىرىلعان. قالعاندارى شاتىر ۇيلەرگە قونىستاندىرىلدى. شاتىرلار سۋ وتپەيتىن كەنەپتەن جاسالدى. ول 100-150 كىسىلىك، بۇلاردىڭ ءىشى دە جەر ۇيدەن سۋىق، دىمقىل بولعان. ۇلت جاناشىرى ءا.بوكەيحانوۆ تىل جۇمىسىنا الىنعانداردىڭ باسى قاسىندا بولۋعا، ولاردىڭ وتارشىل اكىمشىلىك وكىلدەرىنەن قىسىم كورمەي، ەلگە امان-ساۋ ورالۋلارى ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە جان-جاقتاعى كوزى اشىق ازاماتتاردى شاقىردى.
ەركەبۇلان بەكقاليۇلى، ستۋدەنت:
- بەيمالىم ولكە، بەيتانىس جاعدايعا تاپ بولعان قانداستارىمىزدىڭ بارعان جەرىنە بىردەن بەيىمدەلىپ كەتۋى قيىن بولعان شىعار، ەلگە جازعان حاتتارى بار ما؟
ەركىن ەرمۇقانوۆ:
- تىل جۇمىسىنداعىلاردىڭ ەلگە جازعان بىرنەشە حاتتارى بار . سولاردىڭ ءبىرى ومبى ۋەزىنەن تىل جۇمىسىنا بارعان ادامنىڭ حاتىمەن تانىستىرىپ وتەيىن. «ومبى ۋەزىنەن بىرگە شىققان 1207 جىگىت ەدىك، بۇل كۇندە ءبارىمىز دە امانبىز، مايدانعا جاقىن جەردە جۇمىس قىلىپ جاتىرمىز. ەل-جۇرت، اتا-انا، قۇربى-قۇرداسقا كوپ سالەم. بۇل كۇندە بىرگە شىققان 1207 جىگىتتى ءبولىپ جىبەردى، وسى اراسى بىزگە اۋىر بولدى، جات جەردە تۋىسقاننان ارتىق بولىپ ەدىك. تاماعىمىز جامان ەمەس، سوندا دا قازاق بالاسى ۇيرەنبەگەن تاماقتى تاماقسىنا ما، قازاق تاماعىن ساعىنامىز... راسىن ايتقاندا 700 جىگىتتىڭ كوبى اۋرۋ، بۇلاردىڭ ناشارلارىن اۋرۋحاناعا اكەتتى. جۇمىسقا جاراماعاندارىن ەلگە قايتارماق» دەپ اياقتالادى.
شارا سوڭىندا كىتاپحانا مەڭگەرۋشىسى ساندۋعاش سوۆەتحانقىزى كىتاپتار كورمەسىمەن تانىستىردى.
جاسۇلان ناۋرىءزالى
"ادىرنا"
