25 شىلدەدە ەلىمىزدىڭ بىرقاتار وڭىرىندە اكىمدەردىڭ سايلاۋى باستالادى. سايلاۋدىڭ بۇل ءتۇرى ەلدى دەموكراتيالاندىرۋعا باعىتتالعان، حالىقتىڭ ەركىن ەسكەرىپ، تاڭداۋ جاساۋ قۇقىعىن بەرۋدى كوزدەيتىن ماڭىزدى بەتبۇرىس بولادى دەگەن ۇمىتپەن قولعا الىنىپ وتىر، دەپ "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى قازاقپاراتقا سىلتەمە جاسايدى.
ەندى ءبىر اپتادان كەيىن، ناقتىراق ايتساق، 14 شىلدە كۇنى جەرگىلىكتى ۋاقىتپەن ساعات 18.00-دە اۋداندىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، اۋىلداردىڭ، كەنتتەردىڭ، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ 730 اكىمىن سايلاۋعا تۇسەتىن ۇمىتكەرلەر ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن باستايدى. زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر بويىنشا، بۇل شارا 24 شىلدە ساعات 0.00-گە دەيىن جالعاسادى .
پرەزيدەنتتىڭ ساياسي ماسەلەلەر جونىندەگى كومەكشىسى ەرلان قارين بۇل سايلاۋ مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان ساياسي رەفورمالاردىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى پاكەتتەرىنىڭ اياسىندا ىسكە اسىپ جاتقانىن ايتىپ ءجۇر. راسىمەن دە، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «قازاقستان جاڭا ناقتى احۋالدا: ءىس-قيمىل ۋاقىتى» اتتى جولداۋىندا 2021 جىلدان باستاپ اۋىل اكىمدەرىنىڭ تىكەلەي سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن. جەرگىلىكتى باسقارۋ مەن ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى رەفورمالاۋ بىرقاتار ستراتەگيالىق مىندەتتەردى شەشۋگە باعىتتاللىپ وتىر:
-بىرىنشىدەن، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىن سايلاۋدى اشىق مەملەكەتتىك باسقارۋ قاعيداتى رەتىندە ەنگىزۋ جانە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ;
-ەكىنشىدەن، ازاماتتاردىڭ اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋعا جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ماسەلەلەردى شەشۋگە قاتىسۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتۋ;
-ۇشىنشىدەن، اتقارۋشى جانە زاڭنامالىق وكىلەتتىكتەردى تومەنگى دەڭگەيگە كەزەڭ-كەزەڭىمەن بەرۋ;
- تورتىنشىدەن، اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ كەزىندە پارتيالاردىڭ وكىلەتتىكتەرىن كەڭەيتۋ ارقىلى ساياسي باسەكەلەستىكتى دامىتۋ.
ۇكىمەت پرەزيدەنت جولداۋىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جالپىۇلتتىق جوسپاردىڭ 139 جانە 140-تارماقتارى بويىنشا اۋداندىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، اۋىلداردىڭ، كەنتتەردىڭ، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋدى ەنگىزۋ جونىندەگى زاڭ جوبالارىن ازىرلەپ شىقتى.
وسىلايشا 24 مامىردا مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قر كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە سايلاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقالارىنا قول قويدى.
قۇجاتقا پرەزيەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭعا پارلامەنت ءماجىلىسىن سايلاۋ كەزىندە ساياسي پارتيالاردىڭ ءوتۋ شەگىن 7% -دان 5%-عا دەيىن تومەندەتۋ، سونداي-اق بارلىق دەڭگەيدەگى سايلاۋ بيۋللەتەندەرىنىڭ نىساندارىنا «بارىنە قارسىمىن» دەگەن باعان ەنگىزۋ جونىندەگى ەرەجەلەر جاڭادان ەنگىزىلدى. «بارىنە قارسىمىن» دەگەن باعانى بار بيۋللەتەندەر ءبىز ايتىپ وتىرعان اكىمدەردىڭ تىكەلەي سايلاۋىندا العاش رەت قولدانىسقا ەنگەلى وتىر.
رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستان حالقىنىڭ 40%-دان استامى اۋىلدىق ەلدى مەكەننىڭ تۇرعىنى رەتىندە تىركەلگەن. ياعني اۋىلدىق اۋماقتاردى باسقارۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگىن قالىپتاستىرۋ ىسىنە قازاقستان ازاماتتارىنىڭ 40%-دان استامى اتسالىسپاق.
جوعارىدا اتالعان زاڭ بويىنشا اۋىلدىق اۋماقتاردىڭ 2 346 اكىمى بۇدان بىلاي تىكەلەي سايلاۋ ارقىلى انىقتالۋى ءتيىس. بيىل سونىڭ 775-ءى ءوز تاعدىرىن ايقىندايدى.
زاڭ بويىنشا اتالعان ساناتقا جاتاتىن اكىمدەردىڭ سايلاۋىنا كانديدات ۇسىنۋدىڭ مىناداي تارتىپتەرى بار:
- ساياسي پارتيالار ءوز مۇشەلەرى اراسىنان ۇمىتكەر ۇسىنا الادى;
- ءتيىستى سايلاۋ وكرۋگىندە تۇراتىن سايلاۋشىلاردىڭ كەمىندە 1%-ىنىڭ قولىن جيناعان ادام ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋ تارتىبىمەن سايلاۋعا تۇسە الادى;
- ەگەر ۇسىنۋ مەرزىمىنىڭ سوڭىنا ەكىدەن كەم كانديدات ۇسىنىلسا، اۋدان (وبلىستىق ماڭىزى بار قالا) اكىمى ۇمىتكەر ۇسىنا الادى.
سايلاۋ ناۋقانىنىڭ مەرزىمدەرى مەن كەزەڭدەرى بىلايشا بەلگىلەنگەن:
– سايلاۋ ناۋقانىنىڭ جالپى مەرزىمى – 30 كۇن. ال ءىس باسىنداعى اكىمنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى اياقتالعان جاعدايدا سايلاۋ 40 كۇن بۇرىن جاريالانادى جانە جۇمىس ىستەپ تۇرعان اكىمنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىن 10 كۇن بۇرىن ءوتۋى ءتيىس;
– ءىس باسىنداعى اكىمنىڭ وكىلەتتىگى توقتاتىلعان جاعدايدا سايلاۋ اكىمنىڭ وكىلەتتىگى مەرزىمىنەن بۇرىن توقتاتىلعان كۇننەن باستاپ ءبىر اي ىشىندە تاعايىندالادى جانە تاعايىندالعان كۇنىنەن باستاپ 30 كۇن ىشىندە ءوتۋى ءتيىس. كانديداتتاردى ۇسىنۋ سايلاۋ جاريالانعاننان كەيىنگى كەلەسى كۇنى باستالىپ، سايلاۋ كۇنىنەن 15 كۇن بۇرىن اياقتالادى. ياعني، تاعايىنداۋ مەرزىمىنىڭ ۇزاقتىعى 14 كۇنگە جەتۋى مۇمكىن. وسى ۋاقىت ىشىندە كانديدات تىركەۋگە قاجەتتى قۇجاتتاردى جيناۋمەن اينالىسادى. كانديداتتاردى تىركەۋ سايلاۋ كۇنىنەن 10 كۇن بۇرىن اياقتالادى. وسى كەزەڭدە اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسى ۇسىنىلعان قۇجاتتاردىڭ دۇرىستىعىن تەكسەرەدى. سايلاۋ كۇنىنىڭ الدىنداعى سوڭعى ونكۇندىكتە ۇگىت-ناسيحات ءىس-شارالارى جانە سايلاۋدىڭ وزىنە دايىندىق جۇزەگە اسىرىلادى. سايلاۋ وتكىزىلگەننەن كەيىن ءۇش كۇن ىشىندە قورىتىندى شىعارىلادى، جەتى كۇن ىشىندە سايلانعان اكىمدى تىركەۋ جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل رەتتە سايلانعان اكىمنىڭ وكىلەتتىگى ونى ءتيىستى اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسى تىركەگەن كەزدەن باستالادى.
الداعى سايلاۋدى ۇيلەستىرەتىن سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ وكىلەتتىكتەرى دە ناقتىلانعان. سايلاۋدى تاعايىنداۋعا، كانديداتتاردى ۇسىنۋعا جانە تىركەۋگە بايلانىستى نەگىزگى سايلاۋ ءىس-شارالارىن اۋداندىق (قالالىق) اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسيالارى جۇزەگە اسىرادى. داۋىس بەرۋ كۇنىنە بايلانىستى سايلاۋ راسىمدەرىن ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسيالارى ىسكە اسىرادى. وبلىستىق اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسيالارىنا زاڭدىلىقتىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ، سونداي-اق قارجىلىق، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جانە ادىستەمەلىك قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى جۇكتەلگەن. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى سايلاۋ زاڭناماسىنىڭ بىركەلكى قولدانىلۋىن، اۋماقتىق سايلاۋ كوميسيسيالارى قىزمەتىنىڭ «سايلاۋ تۋرالى» زاڭناما تالاپتارىنا سايكەستىگىن باقىلاۋدى، سونداي-اق ناۋقاندى جالپى ادىسنامالىق سۇيەمەلدەۋدى جۇزەگە اسىرادى.
كانديدات تولەيتىن سايلاۋ جارناسىنىڭ مولشەرى قر زاڭناماسىندا بەلگىلەنگەن ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ ءبىر ەسەلەنگەن مولشەرىندە تەڭ – 42 500 تەڭگە.
