X-XI عع. سالىنعان جۇبان انا كەسەنەسى جاڭاارقا اۋدانى، جەزقازعان-قاراعاندى تەمىرجولىنان سولتۇستىككە قاراي 4 شم جەردە ورنالاسقان.وكىنىشكە وراي، ونى سالعان ادامنىڭ ەسىمى دە، بۇل ،يماراتتى تۇرعىزۋ تاريحىن دا بىلمەيمىز. وسىعان قاراماستان، جۇبان انا كەسەنەسى وسى ايماقتا ورنالاسقان ورتا عاسىرلارداعى ەڭ قىزىقتى ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
كەسەنە ءبىر كامەرالى كۇمبەزدىك قۇرىلىس بولىپ، جوباسى جاعىنان ءتورتبۇرىشتى بولىپ كەلەدى. سىرتقى پەريمەترى بويىنشا كەسەنە ولشەمدەرى 6ح6م، ىرگەتاستىڭ تومەنگى نۇكتەسىنەن كۇمبەزدىڭ جوعارى نۇكتەسىنە دەيىن 6 م قۇرايدى، كەسەنەنىڭ جالپى كولەمى 190م3.
جۇبان انا كەسەنەسىنىڭ ساۋلەتى بىرەگەي بولىپ تابىلادى،وسىلاي ونى قۇرعان شەبەر ابسوليۋتتىك تۇردە ناقتى ينجەنەرلىك ەسەپتەردى تالاپ ەتەتىن كۇردەلى قۇرىلىس امالدارىن پايدالانعان.كۇمبەزدى-ورتالىقتاس، بىركامەرالى قۇرىلىس، ىشىندە جارتى شار تارىزدەس جانە سىرتقى شاتىرلىق كۇمبەزدەرى بار – وسىنداي قۇرىلىس كەسەنەگە ساۋلەتتى ءتۇردى بەرىپ، قۇرىلىستىڭ توزىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتەدى. ىرگەتاسى بيىكتىگى شامامەن 50 سم قۇرايتىن تاس تاقتالارىنان سالىنعان، ىشىنەن الەباسترلى ەرىتىندىسىمەن سىلانعان. كەسەنە سالىنعان كەزىندە ولشەمى 27ح27ح6 سم قۇرايتىن كىرپىش قولدانىلعان، ايتا كەتەتىن جايت، بارلىق كىرپىشتە ءىس جۇزىندە گەومەتريالىق فيگۋراسى مەن بىرىڭعاي ولشەمى بار. بۇل سول كەزدەگى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ءوندىرىسىنىڭ دامىعان مادەنيەتىن دالەلدەيدى.
جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، عيمارات ولشەمدەرى سىرتقى پەريمەترى بويىنشا 6ح6 م قۇرايدى، ىشكىسى بويىنشا 4ح4 م قۇرايدى، جالپى بيىكتىگى 6 م. كۇمبەزى مەن بارابانى كۇيىلگەن كىرپىشتەن سالىنعان. تورتتىكتەن سەگىزدىككە وتەتىن جەرى عيمارات بۇرىشتارىندا دوعالىق جەلكەندەرىن ورناتۋ ارقىلى جاسالعان، ال سەگىزدىكتەن 16-قىرلىسىنا جانە كۇمبەز شەڭبەرىنە دەيىن كىرپىش كونسولدەرى ارقىلى جاسالعان. كۇيىلگەن كىرپىش عيمارات ىشىندە بەس دوعالىق جەلكەندەرىنىڭ دەڭگەيىنەن باستاپ قولدانىلعان. بۇكىل قالاۋ ارنايى بالشىق ەرىتىندىسىنەن جاسالىنعان، ونى دايىنداۋ قۇپياسى جوعالتىلعان، بىراق بۇل وتە مىقتى ماتەريال بولعانى ءسوزسىز، اۋا رايىنىڭ قيىن جاعدايلارىنا قاراماستان سول قالاۋ ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزعا دەيىن جەتىپ، جاقسى ساقتالىنعان. كەسەنەگە كىرۋ ەسىگى ءسۇيىر دوعانىڭ تۇرىندە جاسالعان جانە وڭتۇستىك-شىعىسقا باعىتتالعان. ەسكەرتكىشتىڭ نەگىزگى سالماق تۇسەتىن قۇرىلىمى كۇيىلگەن جانە وڭدەلمەگەن كىرپىشتەن جاسالىنعان،ونىڭ ءۇش قاباتتى جۇيەسى بار.
جۇبان انا كەسەنەسى جايىنداعى العاشقى جازبا دەرەگى 1762 جىلى جاريالانعان پ. ي. رىچكوۆتىڭ «توپورگافيا ورەنبۋرگسكايا» ەڭبەگىندە تابىلعان. ايتا كەتەتىن جايت، پ. ي. رىچكوۆ ورتالىق قازاقستاندا ەشقاشان بولماي، ەسكەرتكىشكە سيپاتتاماسىن بەردى. ونىڭ سيپاتتاماسى ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزعا دەيىن جەتپەگەن دەرەكنامالار بويىنشا بەرىلگەن. تۇنعىش بولىپ جوبانى تۇسىرگەن جانە كەسەنەنى سۋرەت ەتىپ سالعان 1863 ج. ش. ش. ءۋاليحانوۆ بولدى دەگەن مالىمەت بار.
1946ج.كەسەنەنى قاز كسر عىلىمى اكادەمياسىنىڭ ورتالىق-قازاقستاندىق ارحەولوگيالىق ەكسپەديتسياسى ء(ا.ح. مارعۇلان) زەرتتەگەن. 1974ج.قاز كسر مينيسترلىگىنىڭ ەكسپەديتسياسى ەسكەرتكىشتى ولشەپ، سۋرەت فيكساتسياسىن جاساعان (م. ا. مامانباەۆ، م.ك. سەمبين، م.س. نۇرقاباەۆ).
قازىرگى كەزدە جۇبان انا كەسەنەسى مەملەكەتتىك رەسپۋبليكالىق ماڭىزىنداعى تاريح پەن مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى تىزىمىنە قوسىلعان.
“رۋحاني جاڭعىرۋ” باعدارلاماسى اياسىندا
قاراعاندى وبلىستىق مادەنيەت، مۇراعات
جانە قۇجاتتاما باسقارماسى مەن “ادىرنا”
ۇلتتىق پورتالىنىڭ بىرلەسكەن جوباسى
