ءار جىلعا ءبىر جانۋاردىڭ اتىن بەرىپ وتىرعان قازاق ەر حالىق. «ەر قاناتى – ات، ول سەنىڭ باسىڭا قونعان باق، استىڭداعى التىن تاق دەپ باعالايدى»، بۇل داۋىسى بىرنەشە شاقىرىمعا جەتەتىن اتاقتى ءانشى جۇسىپبەك ەلەبەك اعامىزدىڭ ۇيىندەگى حابيبا جەڭگەمىزدىڭ ايتۋى.
قالا بالالارى جىلقىنى تەك تەلەديدار ەكرانىنان كورەتىن قازىرگى ۋاقىتتا، جاس ۇرپاق تۇگىلى جاسى ۇلكەندەر دە عاسىرلار بويى ادامنىڭ جان جولداسى بولىپ كەلگەن وسى جانۋار تۋرالى نە بىلەدى ەكەن؟ باسقالاردى قايدام، ءوز باسىم قاشان اتقا مىنگەنىم ەمىس-ەمىس ەسىمدە. بالا كەزدە اكەم عالىم ءاسىلحان وسپانۇلىنىڭ اناسى، اجەم التىننىڭ بەلىنەن قۇشاقتاپ تەمىر جولدىڭ بويىمەن بادام ەلدى-مەكەنىنە جاي ءجۇرىپ بارعانىمىز جادىمدا قالىپتى. جىلقى مالى تۋرالى تاعى ءبىر ايشىقتى ەسىمدە قالعانى مۇحتار اۋەزۇلىنىڭ «اباي جولىن» وقىعانداعىم: «ءۇش كۇندىك جولدىڭ بۇگىنگى، سوڭعى كۇنىنە بالا شاكىرت بارىن سالدى. قورىقتان كۇن شىعا اتقا مىنەيىك دەپ اسىققاندى. ...كۇنۇزىن اتتان تۇسپەي، وزگە جۇرگىنشىلەردەن وق بويى الدا وتىرعان. كەي-كەيدە كوكۇيىرىم مەن بۋراتيگەن، تاقىربۇلاق سياقتى قونىس-قۇدىقتاردىڭ تۇس-تۇسىنا كەلگەندە بالا وقشاۋ شىعىپ، استىنداعى جاراۋ قۇلا بەستىسىن اعىزىپ-اعىزىپ تا الادى».
قازاقتىڭ اتقا قۇمار ەكەنىن ناعاشىم جامالحاننىڭ ءومىر بويى تەمىر تۇلپار-ماشينا ايداپ، جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، قوراسىندا كوكپارعا شىعاتىن اتى بولعانىن كورىپ ءوستىم. اتتى جاقسى كورۋ قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەت. ونى شىمكەنتتە دۇنيەگە كەلگەن ۇلىمدى بىردە اۋىلعا اپارعاندا ءبىلدىم. مەكتەپ جاسىنا جەتپەگەن بالا ات ۇستىنە كادىمگىدەي ءمىنىپ كەتە باردى. ول اتقا مىنگەنىنە قۋاندى، ال مەن قايتەر ەكەن دەپ ۋايىمداپ تۇردىم. بەكەر ولاي ويلاپپىن.
سونىمەن، جىلقى مىنەزدەس حالىقتىڭ وكىلدەرى بولىپ تابىلاتىن ءبىراز تانىستارىممەن سويلەسىپ، وسى ءبىر كيەلى پىراق تۋرالى بىلەتىندەرى شامالى ەكەنىن بايقادىم. بۇل ماقالا وسىلاي جازىلدى. ءيا، جىلقى مالى تۋرالى نە بىلەسىز؟
قازاقتىڭ ومىرىندە جىلقى مالى ەڭ باستى ورىن الاتىنى دۇنيەگە نارەستە كەلگەندەگى تىلەكتەردە دە كورىنىس تاپقان. قىز بالا تۋسا «مىڭجىلقى» دەپ بويجەتىپ ۇزاتىلىپ، توي قىزىعى تۋرالى قۋانسا. ۇلبالا تۋرالى «ات بايلار، ات ۇستار» دەپ قۋانعان. ۇلى جازۋشى ءسابيت مۇقانۇلى ءوزىنىڭ ۇلى تۋعانى تۋرالى «ءومىر مەكتەبى» كىتابىندا بىلاي دەپ جازعان: «جاس بالانىڭ داۋسى شار ەتە ءتۇستى... «اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلدى!» دەپ شۋ ەتە قالدى ۇيدەگى قاتىندار. «ۇل!.. ات-ۇستار!..» دەپ ايعايلاپ قالدى بىرەۋلەر». كىشكەنتاي بالالاردى اشاماي ەرگە وتىرعىزۋ قازاقتىڭ تۇرمىس مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى.
كىمگە بولسا دا ات قويعىش قازاق، جىلقى مالىنا دا دۇرىس اتاۋ بەرۋدە الدىنا جان سالماعان حالىق بولار ءسىرا! ءدوڭاسار، كوكبيكەش، تورقاسقا، جەلتيمەس، تاعىسىن تاعىلار. تاريحتا سولاردىڭ قانشاماسى ساقتالىپ قالعانىنا تاۋبە دەۋ كەرەك.
ۇلى عالىم شوقاننىڭ اتاسى ءۋالي حاننىڭ اتى – كوكسىرعاناق، ال باتىر يساتاي تايمانۇلىنىڭ اتى – اقتاباندى ماحامبەت ولەڭىنە قوسقان. سەگىز سەرىنىڭ، مۇحاممەد-حانافيا باھرامۇلىنىڭ اتى – بوزشۇبار. «جەكەيتورى – كەنەسارىنىڭ باتىرى نىساننىڭ اتى. بۇل دەرەكتى نىساننىڭ ءىنىسى ءسارىباي قايىپ اينابەكۇلىنا ايتقان»; «ءىلياستىڭ ء(ى.جانسۇگىرۇلى – ب.و.) كەرقۇلاسى دا الگى ساكەننىڭ (س.سەيفۋللين – ب.و.) كەركوجەگىمەن تۋىستاس، نە ناعاشىسى، نە جيەنى بولار». سوڭعى ەكى مالىمەت جازۋشى ءسايدىل تالجانوۆتىڭ «وتكەن كۇندەر سويلەيدى» كىتابىندا كەلتىرىلگەن.
اتقا ەسىم تاڭداۋ قازاق ءسوز ونەرىنىڭ نەبىر قىزىق جاقتارىنان تابىلادى. كەنەن اتامىزدىڭ كوكشولاعىن كىم بىلمەيدى؟! اقىن اتامىز قىزى تورتكەن اپامىزعا اتى تۋرالى بىلاي اڭگىمەلەپ بەرگەن ەكەن:
- اكەم ءازىرباي ءوزىنىڭ بىرنەشە جىلعى تاپقان-تايانعانىن جيناپ،
- يسا اعا، سىزگە لايىق جانۋار ەكەن، سىزگە مۇلدە باسىمەن سىيلادىم...
بەردالى وسپان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.