Илон Маск — біздің заманымыздың ең бай өнертапқыштарының бірі. Жақында оның байлығы 300 миллиард доллардан асты. Ол Техастағы Tesla гигазауытының іске қосылуына бір күн қалғанда TED Talks каналына берген сұхбатында Марсқа алғашқы коммерциялық рейс ұшатын күн алыс емес екенін жеткізді.
Tesla — танымал, акциялары көптеген инвесторлар үшін табыс әкелген жылдам дамып келе жатқан технологиялық компания. Бір сөзбен айтқанда, ұл — болашақтың индустриясын жасайтын компания. Tesla 2014 жылы 60 000 автокөлік, ал 2020 жылы 500 000 автокөлік шығарды. Жақында Берлинде, Остинде гигафабрика ашылды. Компанияның акциялары соңғы 5 жылда 1533%-ға өсті, бір акция үшін шамамен 60 доллардан 1000 долларға дейін өсті. Кейбір сарапшылар (оның ішінде белгілі Кэти Вуд де бар) алдағы бірнеше жылда бір акцияның бағасы 3000-5000 АҚШ доллары деңгейінде болады деп болжады.
Илон Маск сондай-ақ басқа да серпінді жобаларды әзірлеуде. Онда стратегиялық көзқарас пен әлемді жақсартуға деген үлкен ұмтылыс бар. Тіпті, оның көзқарасына өзі көпшілік алдында жиі айтатын ерекшелігі (Аспергер синдромы) әсер еткен болуы да мүмкін. Бұл оған қарапайым сананың шегінен шығуға мүмкіндік береді. Ол алдына өте өршіл, нақты мақсат қояды, біздің көпшілігімізге бұл алыс болашақ туралы фантастикалық фильмдегі фразалар сияқты естіледі.
Илон Масктың феномені қандай? Өнертапқыш, арманшыл немесе талантты кәсіпкер Илонның TED Talks-ке берген сұхбатында айтқан ұсыныстары (мәлімдемелері) қаншалықты қызықты және шынайы?
Мәселен, ештеңеге қарамастан, Илон Маск планетамыздың жарқын болашағына сенімді. Ол «Өмір тек бір мәселені шешуден тұрмайды» деген қағиданы басшылыққа алады.
Оның сұхбаттағы мына сөзі менің әлі есімде: «Экология ғалымдарының көпшілігі парниктік газ шығарындыларын азайтпаса, жердің жойылатынына және 2050 жылға қарай экологиялық апат сөзсіз болатынына сенімді».
Илон Маск, әрине, ақырзаманның жақтаушысы емес. Ол адамзаттың дұрыс жолда екеніне сенеді. Ол үшін бүгін мен ертеңді де ойлау керек.
Ол экологиялық мәселені қалай шешуді ұсынады? Тұрақты энергетикалық болашақтың үш элементі бар: біріншісі – жасыл энергия (ең алдымен жел мен күн), екіншісі – осы энергияны сақтай алатын батареялар, үшіншісі – электрлік көліктер.
Бұл конфигурация көліктің барлық дерлік түрлерінде жұмыс істей алады, көмірқышқыл газының шығарындыларын айтарлықтай азайтады және парниктік әсері де азаяды. Әрине, шектеуші фактор бар, ол — батареяларды өндіру. Қуаттылық қажеттілігінің шамадан тыс мөлшері шамамен 300 тераватт сағатты құрайды. Илон Маск Tesla бұл көлемнің 10%-ына дейін жасай алады деп санайды. Жалпы, Маск адамзаттың климаттың өзгеруі мәселесін шешуге қабілетті екеніне күмән келтірмейді.
Илон Масктың жасанды интеллект туралы пікірі де қызықты. Егер Маск Tesla-ның 5 жыл ішінде автомобильдер өндірісінің өсуін дәл болжаған болса, өздігінен жүретін автомобильді жасау уақытын соншалықты дәл айта алмады, іске асыру мерзімі бір жылдан екінші жылға ауыстырылды. Илон мұны нақты жасанды интеллект жасаудың қиындығымен түсіндіреді. Көлікті басқару процесіне адамның қандай мүшелері белсенді қатысады? Ең алдымен көру, есту арқылы сыртқы ақпаратты қабылдайтын ми. Машинаны миымыз сияқты ақпаратты тез қабылдауға және өңдеуге қалай үйретуге болады? Тапсырма оңай емес, бірақ Илон Маск үшін мақсат неғұрлым шындыққа жанаспайтын және күрделі болса, оған жету соншалықты қызықты. Ал бұл жұмыс қазірдің өзінде жүріп жатыр, бағалау критерийі қандай болуы мүмкін? Өзін-өзі басқаратын автокөліктің жіберген қателерінің саны рөлдегі қарапайым жүргізушінің жіберген қателіктерінен аз болуы керек.
Нақты ортада жұмыс істейтін ЖИ құру процесі әрбір түсірілген суретті тану әрекетінен басталды. Бірақ бұл процедурамен түсірілген әрбір фотосуретте қашан да белгісіздік, бұлыңғырлық болады. Илонның командасы көзқарастарын өзгертті. Түсірілген бір суретке шолу жақсарды, ол 360 градусқа жуық болды. Оған сосын уақыт факторын қосты. Бұл бағдарламалық қамтамасыз ету тұрғысынан оңай емес. Тағы бір сұрақ: тітіркендіргішке (бейнелерге) жауап беру, оны байланыстыру адам миында қалай жұмыс істейді? Үшінші мәселе — ақпаратты өңдеудің операциялық процесін қамтамасыз ету үшін сізге жадының айтарлықтай көлемі қажет.
Илонның айтуынша, автодрайвтың бета нұсқасын шамамен 100 000 адам пайдаланады.
Автоматты түрде басқарылатын Tesla — бұл шын мәнінде жоғары жылдамдықпен қозғалатын, ынталандыруға бара-бар жауап беруге қабілетті үлкен робот.
Бүгінде роботқа не жетіспейді? Шындықтың интеллектісі.
Сұхбат алушы сұрақ қояды: «Егер сіздің үйіңіздің 3D архитектурасын шынымен түсінетін робот жасалса және сіздің үйіңіздегі әрбір нысан осы нысандардың барлығын тани алатын болса, бұл таңғаларлық дүние емес пе?». Иә, олар тазалық жұмыстарын жасай алады, кешкі ас әзірлейді, қарттарға күтім жасайды.
Илон Маск уақыт өте келе роботтарға реттеуші орган қажет болатынын атап өтті.
Ол 2050 жылы көптеген отбасыларда роботтар болады деп есептейді, дәл қазір көпшілігіміздің үйімізде робот шаңсорғыштар, робот шөп шабу машиналары бар.
Роботтардың алғашқы үлгілері не істей алады? Олар адам өмірі мен денсаулығына қауіпті жұмыстарды, адамның өмір сүруіне қиын жағдайларда жұмыс істей алады.
Осы жерде тағы бір сұрақ туындайды. Егер робот жылына 30 000-40 000 доллар тұратын жұмысшыны біржолғы 25 000 долларға ауыстыра алатын болса, онда адамзат бұл туралы алаңдауы керек пе?
Илон роботтардың пайда болуынан қорқудың қажеті жоқ деп санайды, ЖИ бар роботтар молшылықты арттыруға көмектеседі, ол бұған сенімді: бірақ болашақта жинақталған ЖИ адамның бақылауынан шығып кетуі мүмкін деген де қауіп бар.
Сұхбат басқа жобаны талқылауға көшеді, ол — нейролинк. Илонның айтуынша, адам — қазірдің өзінде белгілі бір дәрежеде киборг, яғни, компьютерлер біздің жалғасымыз, себебі біз өлгеннен кейін біздің цифрлық елесіміз ғана қалады: адам кетеді, бірақ оның электрондық пошталары, желілердегі жазбалары, хаттары қалады. Илон компьютерлер арасындағы ақпарат алмасу (терабайттар) адамға қарағанда (байт, пернетақтадағы теру жылдамдығы) әлдеқайда жоғары екенін атап өтеді.
Бұл жоба қазір қай кезеңде? Әзірге бұл жұмыс бастапқы кезеңде ғана. Адамның миына өте кішкентай сымдар (имплантаттар) енгізіледі. Бұл жүйке жүйесінің, мидың және омыртқаның зақымдалуын емдейді. Мұндай зақым ұзақ уақыт бойы, мүмкін ондаған жылдар бойы емделеді. Биыл алғашқы имплантация үшін FDA өткізуге рұқсат алуға құжаттар жіберілді. Бұл жерде, әрине, ЖИ пен адам миының симбиозына мүмкіндік беретін жоғары өнімді нейрондық интерфейс туралы айту әлі ертелеу. Болашақта цифрлық және биологиялық интеллект конвергенциясы да болуы мүмкін.
Егер ЖИ Жерді жаулап алатын болса, бізде Б жоспары болуы керек. Әңгіме Илон Масктың ғарыштық бағдарламасына арналады. Ал Starship туралы бірінші сұрақ: бұл зымыранның маңыздылығы, бірегейлігі неде?
Илон Falkon тек бірінші кезеңді және күшейткішті қайта пайдалануды қамтамасыз ететінін түсіндіреді (бұл оның жалпы құнының шамамен 60-70% құрайды). Starship-тің міндеті - зымыранның барлық элементтерін толығымен қалпына келтіру және дереу ұшуға мүмкіндік жасау. Starship зымыранының жасалуы ұшу шығындарын айтарлықтай азайтуға мүмкіндік берді. Бұл — күн жүйесінде және ең алдымен Марсқа ұшудың ауқымды бағдарламасын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін, болашаққаа жасалған үлкен қадам.
Илон Маск Starship Марстағы элементтерді Жерге кері ұшу үшін пайдалануға болатынын атап өтті: оттегін Марста бар метан мен судан алуға болады. Отын да Марста оңай өндіріледі. Зымырандардың кері қону механизмі, Жер немесе Марс атмосферасының тығыз қабаттарына ену кезінде жылудан қорғау механизмі әзірленді.
Илон Starship күн жүйесінде саяхаттау үшін қолайлы көлік деп санайды, бірақ ол басқа жұлдыздық жүйелерге арналмаған. Марста қала құру үшін мыңға жуық жұлдыздық кеме қажет. 2030 жылдан бастап екі жыл сайын Марс бағытына мыңға жуық кеме (әрқайсысында 100-ге дейін немесе одан да көп адам) жіберілетін болады.
Маск Марсқа ұшқысы келетіндер аз болады деп есептейді, оған қоса белгілі бір қаржылық мүмкіндіктер де қажет. Илонның айтуынша, ұшуды барлық адамға қолжетімді етуге тырысу керек. Илон бастапқыда Марс қолайсыз, тар, тіпті қауіпті болуы мүмкін.
Илонға «Марстағы қала кімдікі болады? НАСА? Spacex?» — деп сұрақ қойылады. Ол бұған: «Бұл — Марс тұрғындарының қаласы» — деп жауап береді.
Марстағы адамдардың өркениеті қандай болуы керек? Марс адамдары болу нені білдіреді? Илон Марс тұрғындары бір-бірімен жиі соғыспайтынына сенеді. Онда тікелей демократия көбірек болады.
Илон адамзат үшін бірнеше планетада өмір сүру, көп планеталық өркениет болу неліктен маңызды екенін түсіндіреді. Адамзат жер бетінде әртүрлі себептермен өмір сүруін тоқтатуы мүмкін: соғыстар, пандемия (қазір өзекті болып көрінеді) және т.б. Бұл миссия басқа планеталардағы адамзат нәсілінің жалғасы және сақталуы бола алады.
Жүргізуші Илоннан Марстағы қалалардың саны туралы сұрайды: «Неге миллион?» Қала өз бетімен дами алатындай болуы керек. Бұл маңызды, себебі ол қандай да бір себептермен Жермен байланысын үзуі мүмкін. Сондай-ақ тағы бір мақсаты, Юпитердің алыстағы серігі Еуропа: ықтимал нысана — кальмар өркениеті. Илон осылай деп әзілдейді.
Илонның байлығы туралы сұрақ: 300 миллиард доллар — бұл қалайша? Илон Тесла өскен сайын дұрыс шешім қабылдаудың маңыздылығы артады, жарты сағаттық талқылау 100 миллион оң нәтижеге әкелуі мүмкін деп жауап береді. Өзінің шығындарына келетін болсақ: оның үйі жоқ, яхтасы жоқ, демалысқа шықпайды, оның тек жеке ұшағы бар, ол тиімді жұмыс істеу үшін қажет, жұмысқа көбірек уақыт бөлуге мүмкіндік береді.
Қайырымдылық туралы сұрақ. Илон оның барлық компаниялары қайырымдылықпен айналысатынын айтады, ол адамдарға сүйіспеншілікпен қарайды, ол жеті баланың әкесі және туу деңгейінің төмендеуі адамзат үшін үлкен проблема деп санайды. Ол негізгі проблемалар ретінде келесі мәселелерді қарастырады: жердегі халық санының азаюы, климаттың өзгеруі мәселелері, адамзат өркениетінің монопланеталық сипаты.
Илон Маск адам өмірін қорғау, жақсарту және адам санасының шекарасын кеңейту үшін алдына үлкен мақсаттарды қоя отырып, жаңа әлемді жасамақ! Соғыссыз және қираусыз әлем, жасампаздық пен даму әлемі. Ол әлемді бүгін, ертеңгі жарқын болашақ үшін өзгертіп жатыр.
Абай Алпамысов,
экономика ғылымдарының кандидаты
«Адырна» ұлттық порталы
