Сергей Лавров тағы да Орталық Азия «топырағына» «тайып» құлады. Егер осыдан бірнеше күн бұрын ол Қазақстан «жолында» құлап, «Коммерсант» газетіне берген сұхбатында Қазақстан президенті Тоқаевпен пікір таластырып, көрші елде қатты резонанс тудырған болса, кеше Лавров Өзбекстанға жасаған сапары кезінде тағы да шырқ бұзғандай болды.
Министр қаза тапқан жауынгерлерге арналған Самарқандағы «Азалы ана» мемориалына барған. Сонда Лавров ескерткіштегі екі тілде, өзбек және ағылшын тілінде жазылған жазуға қарап «Мен бірде-бір орысша жазу көрмей тұрмын», - деп экскурсоводқа ескерту жасаған. Ол Самарқанның туристік қала екенін айтіп ақталған.
Ресейден барған жоғары мәртебелі қонақтың қатаң ескертпесі назардан тыс қалмады. Сол күні Өзбекстан Журналистика және бұқаралық коммуникациялар университетінің ректоры Шерзодхон Қудратқожа өзінің Telegram-каналында бұған жауап берді...
«Шетелден келген басқа елдің сыртқы істер министрінің бізді сынағаны дұрыс емес, біз олардың отары емеспіз ғой!» - деді ол.
Ол сондай-ақ, егер мұндай мәселелер көтерілетін болса, Ташкенттің Ресейде Өзбекстан азаматтары кездесетін проблемаларға, атап айтқанда, еңбек мигранттарының құқықтарының бұзылуына назар аударуға құқығы бар екенін айтты.
"Неге біздің мигранттар Ресейде жиі кемсітіледі? Неліктен олардың құқықтары мемлекеттік қызметкерлер немесе полиция тарапынан бұзылып жатса, ешбір шенеунік үн қатпайды?" - деді ректор.
Бұл оқиға өзбек әлеуметтік желілерінде кең резонанс тудырды. Оның ішінде ректордың тарихи фактілерді қайта қарауға талпынғанын айтқан орыс тілді блогерлер де ерекше көзге түсті. Атап айтқанда, ректорға «әртүрлі ұлттардың жауынгерлері соғысқан жұмысшы-шаруа Қызыл Армиясында орыс тілінде бұйрық берілгені» ескертілді.
Алайда Өзбекстан өмірінің барлық саласында мемлекеттік (өзбек) тілдің қолданылуын қорғаудағы қатал ұстанымымен танымал Шерзод Қудратқожаның (2000-жылдардың ортасында ол премьер-министр кезінде Өзбекстанның қазіргі президенті Шавкат Мирзиеевтің баспасөз хатшысы болған) жауабы өз елінің басты символын тағы бір мәрте көрсетуге әрекет ретінде қабылданды.
Қудратқожаны Өзбекстандағы билеуші элитаның арасында осы бағыттағы көшбасшы деп санауға болады. Өткен жылы ол өзінің сұхбаттарының бірінде Карл Маркстің: «Тұрғылықты елдің тілін білмейтін және басқа (шетел) тілде сөйлесуді талап ететін адамдар - оккупанттар немесе ақымақтар», - деп келтірген кезде шулы даудың кейіпкеріне айналды. Сонда ректорды «русофобия» үшін айыптағандар болған.
Бірақ шын мәнісінде оның өзбек ұлтшылдығының көрінісі ретінде қабылдауға болатын радикализмі - 1990 жылдардың басындағы Ресей басшылығының саясатына ресми Ташкенттің көптен бері келе жатқан наразылығының көрінісі ғана. Сонда экономикалық реформаларды жүргізген Мәскеу Өзбекстанды «жаңа типті» рубль аймағына енгізуден бас тартты.
Сол жылдары маған Ташкентке бірнеше рет барып, сол кездегі Өзбекстан президенті Ислам Каримов пен Ресейдің жоғары лауазымды шенеуніктері арасындағы эмоционалды «төбелестердің» куәсі болуыма тура келген. Дәл сол кезде Ташкент бұрынғы мегаполис кеңестік шет аймақтарды өзімен бірге «бақытты капиталистік болашаққа» жеткібейлі және Ресейден дербес, тәуелсіз өз елін құру қажет деген қорытындыға келді. Сол себепті Каримов Ресей-Өзбекстан қос азаматтығын енгізуден үзілді-кесілді бас тартқан. Дәл сол жылдары өзбек элитасы Ресейдің ықпалынан алшақтап, өзін қоршаған әлемге бүгін көпвекторлы деп аталатын өз жолын іздеуге тырысты.
Сонымен, Самарқандқа министр Лавровтың моральдық көзқарасына оралсақ, ол олармен ширек ғасырға, тіпті одан да көп уақытқа кешігіп қалды деп айта аламыз... Бәлкім, ол посткеңестік Мәскеу мен Орталық Азия астаналары арасындағы қарым-қатынас тарихының материалдық бөлігін жақсырақ зерттеуі керек еді.
Ресей сыртқы істер министрлігі басшысының кешегі Самарқандтағы баспасөз мәслихатындағы риторикасы аймақта дәл солай кеш әрекет, тіпті нәтижесіз деп қабылдануда. Лавров Батыс елдерін, әсіресе Еуропа Одағын шекара, статистика және кеден сияқты салалардағы жобаларды қаржыландыру арқылы «идеологиялық элементтер» арқылы Орталық Азияда бақылау орнатуға тырысты деп айыптады.
