انىق اسىق – اۋليە!
كەرەمەتكە سول يە.
جانى قۇربان جارىنا،
كەرەكسىز وعان دۇنيە.
شاكارىم
سوڭعى كەزدەرى نامازدان باسقا ەش نارسەگە زاۋقى سوقپاي، مەشىتتەگى شارۋالارىن دا نايىپ يمامعا تاپسىرىپ قويىپ، ۇيىندە جاتقان ءسابيت يمامنىڭ ءبىر ساتكە كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، ەكىنتى نامازى قازا بولا جازداپتى. اسىعىس-ۇسىگىس تاقياسى مەن ءماسىسىن كيىپ، دارەت الاتىن جەز قۇمانىن الايىن دەپ بارسا، باۋمەن بەكىتىلگەن قاقپاعى ءبىر بۇيىرىنە سالبىراپ، يمەك مويىنى ودان سايىن ءيميىپ، بوس كۇيىندە تۇر ەكەن. تەرەڭ ءبىر كۇرسىندى دە، گازدىڭ ۇستىندە تۇرعان شاۋگىمنەن قۇمانىنا سۋ قۇيىپ الدى. «ءبيبىم دارەت سۋدى دا ۇمىتا باستاپتى» دەپ ويلادى ىشىنەن.
اسىعا باسىپ اۋلاعا شىققان سوڭ، ءبىر تىزەرلەي وتىرا قالىپ: «ءا`ۋزۋ بيللاھي ميناش-شايتانير-راجيم. ءبيسميللاھير-راحماني-راحيم» دەپ، سۇننەت نيەتىن جاسادى دا، قولىنا قۇماننان سۋ قۇيىپ، ءۇش رەت اۋزىن شايدى، ءۇش رەت وڭ قولىمەن مۇرنىنا سۋ تارتىپ، سول قولىمەن ءسىڭبىرىندى. بەتىن، قۇلاق تۇسى مەن القىمىن سۋلى قولىمەن سيپاپ ءوتىپ، قولىن جۋدى. شىناشاقپەن بىرگە ءۇش ساۋساعىن بىرىكتىرىپ، سول ءۇش ساۋساعىمەن ماڭدايىنان جەلكەسىنە دەيىن سيپاپ ءوتتى. سۇق ساۋساعىمەن قۇلاعىن تازالاپ، ەكى قولدىڭ سىرتىمەن موينىن جۋعان بولدى. ءماسىح تارتۋدىڭ وسى شارتتارىن ورىنداپ بولعان سوڭ، ساقتيان ءماسىسىنىڭ باس جاعىن سۋلى قولىمەن سيپالاپ وتىرىپ: «و، اللا! و، جاراتۋشى يەم!» دەپ كۇڭىرەنە كۇرسىنگەنى وزىنە دە وعاش بوپ كورىنىپ، ورنىنان تەز تۇرىپ كەتتى.
ۇيگە كىرىپ، ءوز بولمەسىنە قاراي ءوتىپ بارا جاتقاندا زەينەپ ءبيبىسىنىڭ ەسىگى اشىق تۇرعانىن بايقاپ، ىرقىنان تىس سولاي قاراي بۇرىلدى. زەينەپ ۇلكەن اينانىڭ الدىندا بويانىپ تۇر ەكەن. ۇستىندەگى ۇزىن قارا كويلەگى دەنەسىمەن دەنە بولىپ، ونسىز دا سۇلۋ ءمۇسىنىن تىپتەن ايگىلەپ، تىپتەن اسىرەلەپ تۇرعانداي.
– ءبىر جاققا بارا جاتىرسىز با؟ – دەدى يمام بيبىسىنە دەگەن رەنىشىن بىلدىرگىسى كەلمەي، باسەڭ داۋىسپەن.
ايناعا تابىنىپ، قاسىن سۇرمەلەپ تۇرعان سۇلۋ كەلىنشەك سەلت ەتە ءتۇسىپ، جالت قارادى. وتتاي جانعان قارا كوزدەرىندە ۇرەيگە دە، تاڭدانىسقا دا ۇقسامايتىن الدەبىر جات ۇشقىن بار سياقتى.
– الگى قۇربىما... تاعى دا اۋىرىپ قالىپتى. «تەز كەل» دەپ شاقىرىپ جاتىر، – دەدى زەينەپ، ايناعا قايتا بۇرىلىپ.
– ءا-ءا... اتى كىم ەدى؟.. ءيا، ءباتيما... ونىڭ سىزدەن باسقا جاقىن ادامدارى جوق پا؟
– سىزگە ايتتىم ەمەس پە – اۋىلدان كوشىپ كەلگەندەرىنە ءبىر-اق اي... بالالارى جاس قوي. مۇندا تانىستارى دا جوق.
نامازىنا اسىعىپ تۇرعان يمام: – ءبىر جاققا بارار بولساڭىز، ماعان الدىن الا ەسكەرتۋدى ۇمىتپىڭىز، – دەپ بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
يمام ناماز وقىپ بولعاننان كەيىن دە و دۇنيەلىك ارۋاقتاردى، بۇ دۇنيەلىك جاقىن ادامدارىن دۇعالارىنا قوسىپ ۇزاق وتىردى. ءوزىنىڭ جاقسى كورىپ، جانى جاراتىپ العان ءبيبىسىنىڭ پەيىل-پيعىلىنا شايتاني ويلار ارالاسپاي، تەك قانا اق پەرىشتەلەردىڭ دارگەيىندە ءجۇرۋىن ءبىر اللادان تىلەپ، ءوتىندى. بۇرىن مۇندايى جوق ەدى، كەيىنگى كۇندەرى عانا وزىنەن-ءوزى ءوستىپ جالبارىنۋدى شىعارىپتى. قۇبىلاعا قاراتىلعان، باس جاعىنا كۇمبەز بەينەسى كەستەلەنگەن اق شاڭقان جاينامازدىڭ بەتىنە موليە قاراعان ەكى كوزىنەن مۇڭ توگىلىپ، جىبىر-جىبىر ەتكەن ەرىندەرى وزىنە عانا كورىنەتىن پەرىشتەلەرگە الدەبىر قۇپيا سىرلاردى جەتكىزىپ جاتقانداي.
كەنەتتەن ەسىكتىڭ سىقىرلاپ اشىلعانىن ەستىپ، ارتىنا جالت قاراپ ەدى، قولىن قۋسىرىپ، يىلىڭكىرەپ تۇرعان ءبيبىسىن كوردى.
– ءسىز ءالى كەتكەن جوقسىز با؟ – دەدى جاينامازىن جيناپ جاتىپ.
– ءسىزدىڭ رۇقساتىڭىزدى ءوز اۋزىڭىزدان ەستيىن دەپ كۇتىپ وتىردىم، ءپىرادار، – دەگەن ايەلىنىڭ ۇنىنەن جاساندىلىق سەزىنگەندەي بولعان يمامنىڭ كوزى ونىڭ ۇستىندەگى حيدجابقا ءتۇسىپ:
– كيىمىڭىزدى اۋىستىرا قويىپسىز عوي، – دەپ، مۇرتىن سيپاپ، جىميىپ كۇلگەندەي بولدى.
– جاڭاعى قارا كويلەكتى ءباتيماش سىيلاپ ەدى. كيىپ، كورىپ تۇرعانىم عوي، – دەدى زەينەپ ساۋساقتارىن سالالاي ءتۇسىپ. ساۋساقتارىنداعى تاسى ءارتۇرلى قىمبات جۇزىكتەرى تەرەزەدەن تۇسكەن كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، جارق-جۇرق ەتەدى. كەلىنشەكتىڭ قارا حيدجاب قالقاسىنان كورىنگەن اپپاق ءجۇزى دە بۇلتتان شىققان ايداي بوپ نۇرلانىپ تۇر ەكەن. جۇبايىنىڭ وسىنشالىق سۇلۋلىعىنا جاڭا كورگەندەي تاڭدانىپ قالعان ءسابيت يمام بويىن تەز جيناي قويىپ:
– بار. بار، ءبيبىم. مەنەن رۇقسات، – دەدى.
يمام ءوز زايىبىنىڭ اتىن اتاماي، «ءبيبى»، «ءبيبىم» دەپ قانا اتايتىن. ونىڭ سەبەبى – ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ەكەۋى دە قوجا تۇقىمىنان بولعاندىقتان، اقسۇيەكتىك ءۇردىستى بەكەم ۇستاۋعا سەرتتەسكەن ەدى. زەينەپ تە وسى بوساعانى اتتاماي تۇرىپ-اق ءسابيت يمامعا «ءپىرادار» دەگەن ات قويىپ العان. بۇلاردىڭ ءوزارا سىيلاسىمدىلىقتارى مەن جاراسىمدىلىقتارىن كورگەن ءدىنباسىلار مەن اكىمقارالاردىڭ وزدەرى دە ۇلكەن قۇرمەتتەرىن كورسەتىپ تۇرۋشى ەدى.
زەينەپ شىعا سالىسىمەن، تەمىر تورلى قاقپاسىن بەكىتىپ الۋ ءۇشىن سىرتقا شىعىپ ەدى، ءبيبىسى الدەقانداي ءبىر جەڭىل كولىككە ءمىنىپ جاتىر ەكەن. ۇزىن شاشى جەلكەسىن جاپقان بەيتانىس جىگىت كولىكتىڭ الدىڭعى ەسىگىن اشىپ تۇر.
«وسى جالبىر شاشتىسى كىمى بولدى ەكەن؟» دەپ كۇبىرلەگەن يمامنىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ، قانى قايناي باستاعانداي. ول قاقپانى بەكىتۋدى دە ۇمىتىپ، كەرى قاراي ءىلبىدى. ۇيىنە كىرگەن سوڭ دا كوڭىلى بايىز تاپپاي، ەكى قولىن ارتىنا ۇستاپ، ەرسىلى-قارسىلى سەندەلۋمەن بولدى. ءسال كەمدىگى بار وڭ جاق اياعى سىرقىراي باستاعان سوڭ، ءوز توسەگىنىڭ اياق جاعىنا شوقيىپ وتىردى دا، ءبىر كەزدە ورنىنان تەز تۇرىپ، اس ۇيگە باردى. كوفە قايناتىپ ىشەيىن دەپ وقتالىپ تۇرىپ، ونىسىنان دا ايني قالدى. اقىرى، قوناق بولمەسىنە بارىپ، شكاف ۇستىندە تۇرعان فوتو البومدى قولىنا الدى دا، كرەسلوعا نىعارلانا جايعاستى. بۇل البومدا ۇيلەنگەن كەزدەرى مەن جۇبايلىق ومىرلەرىنىڭ العاشقى ايلارىنداعى سۋرەتتەر جيناقتالعان.
ءسابيت يمام البومنىڭ ءبىرىنشى پاراعىنا ورنالاستىرىلعان زەينەپ ەكەۋىنىڭ ۇيلەنەر الدىندا تۇسكەن سۋرەتتەرىنە ۇزاق قاراپ وتىرىپ، ءبىر ساتكە بولسا دا پەيىشتىڭ سەگىز ءجانناتىنىڭ نىعمەتىنە بولەنگەندەي بولعان سول شاقتارىن تەرەڭ تەبىرەنىسپەن ەسىنە الىپ وتىردى. وتىز جاسقا كەلگەنگە دەيىن ءوزىنىڭ جەتكىنشەك كەزىنەن قۇشتار بولعان ءدىن ىلىمىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى باسقا جاققا مويىن بۇرعىزباي، اللانىڭ اق جولىمەن عانا ءجۇرۋدى مۇرات تۇتقاننان با – ەشبىر قىزدى سۇيمەك تۇگىلى قىزىعۋشىلىعى دا بولماپتى. مۇنىڭ ءدىن جولىنا تۇسۋىنە باستى سەبەپكەر بولعان اكرام قوجانىڭ بۇعان ايتىپ بەرگەن ءبىر اڭگىمەسى ەدى. سەگىزىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىندە اجەسى بۇعان: «ءاي، ءسابيتجان، قاسيەتتى رامازان ايىندا مەشىتكە بارىپ ءپىتىر ساداقا بەرۋ – ءاربىر مۇسىلماننىڭ پارىزى. مىنە، جىگىت بوپ قالدىڭ. سەن مەشىتكە بارىپ، اتا-باباڭنىڭ رۋحىنا باعىشتاپ قۇران وقىت. يمام اكرام قوجانىڭ وزىنە بار. مەنەن سالەم ايت. ول – مەنىڭ جاقىن تۋىسىم. سەنىڭ ناعاشى اعاڭ» – دەپ، قولىنا اقشا ۇستاتتى. سودان سوڭ شۇپەرەككە تۇيىلگەن كۇمىس تەڭگەلەردىڭ ءبىر ۋىسىن مۇنىڭ قالتاسىنا سالىپ: «مىنا سولكەبايلاردى مەشىت الدىندا وتىرعان كارىپ-كاسىرلەرگە تاراتارسىڭ» دەدى. سول ءبىر ساتتە ءوزىنىڭ كەۋدەسىندەگى بالا جۇرەگىنىڭ ءلۇپ-ءلۇپ ەتىپ، عاجايىپ تا راحات سەزىمگە شومىلعانىن وسى كۇنگە دەيىن ۇمىتپايدى. قالاشىقتاعى جالعىز مۇنارالى شاعىن مەشىتكە ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، جۇگىرىپ بارعانى دا ءالى ەسىندە. مەشىتكە جەتىپ بارسا، ەسىك كوزىندەگى باسپالداق پەن ۇزىنىنان قويىلعان ەكى ورىندىقتا اجەسى ايتقان كارىپ-كاسىرلەر قاپتاپ وتىر ەكەن. «ءبىزدىڭ جەردە دە قايىرشىلار كوپ تە؟» دەگەن ءبىر جاعىمسىز وي ساناسىندا جارق ەتە ءتۇستى دە، ءمۇساپىر ادامدارعا دەگەن اياۋشىلىق سەزىمى الگى جامان ويىن دەرەۋ جويىپ جىبەرگەندەي بولدى. قالتاسىنداعى كۇمىس تەڭگەلەرىن وتىرعانداردىڭ بارىنە ۇلەستىرىپ، ولاردىڭ باتا-تىلەكتەرىن قابىل العاننان كەيىن، قوس قولتىعىنا قانات بىتكەندەي بولىپ، مەشىتتىڭ ىشىنە قاراي ۇمتىلدى.
يمام اكرام قوجانى سۇراستىرىپ، تەز-اق تاپتى. ول ءوز جۇمىس ورنىندا ەكەن. بالانىڭ ارنايى ىزدەپ كەلىپ، قۇران وقىتقىزىپ، ءپىتىر ساداقاسىن تاپسىرعانىنا ءدان ريزا بولعان اق ساقالدى كىسىنىڭ سابيتكە اق باتاسىن العاش بەرگەنى دە – سول جولى.
اكرام قوجا مۇنى بالاسىنباي، قۇدىرەتى شەكسىز جاراتۋشى اللا تۋرالى، ونىڭ جەردەگى ەلشىسى مۇحاممەد پايعامبار جانە ونىڭ ءتورت شاديارى – ابۋباكىر، ومار، وسپان، ءالي تۋرالى تۇسىنىكتى تۇردە اڭگىمەلەپ وتىردى. سودان سوڭ دۇنيەدەن ءجۇز جيىرما ءتورت مىڭ پايعامبار وتكەنىن، ون سەگىز مىڭ عالام بار ەكەنىنە توقتالدى.
بالا ءسابيت قوجانىڭ سوزدەرىن بالبىراي تىڭداپ، بەينەلەپ ايتۋعا ءتىل جەتپەستەي نۇرلى ءبىر الەمگە ەنىپ كەتكەندەي بولىپ، ەلىگۋ مەن سەزىنۋدىڭ قۇزىرىنان شىعا الماي قالىپ ەدى، سوندا. جەتكىنشەكتىڭ وتە ىنتالى بالا ەكەنىن بىلە قويعان قوجا: «ەگەر ءدىن ءىلىمىن مەڭگەرگىڭ كەلسە، وسى ۋاقىتتان باستاپ تالپىنا بەرۋىڭ ءلازىم» دەپ ەدى، ءسابيت: «ءسىز مەنى وقىتاسىز با؟» دەدى. «وقىتام! – دەدى يمام، – ەرتەڭ وسى ۋاقىتتا كەل. مەن سەن ءۇشىن ساباقتىڭ كەستەسى مەن ۋاقىتىن بەلگىلەپ قويامىن».
اكرام قوجا ەڭ الدىمەن ناماز وقۋدى ۇيرەتتى. ودان سوڭ «مۇعالىم ءساني» وقۋلىعىمەن تانىستىرىپ، اراب ارىپتەرىن وقىپ، جازۋعا داعدىلاندىردى. «مۇعالىم ءساني» ءدىن وقۋىنىڭ الىپپەسى ىسپەتتەس ەكەن. قازاقشاسى – «ەكىنشى ۇستاز». سودان سوڭ اراب سوزدەرىن جاتتاپ الۋ ءۇشىن – «ءمابدال قيراعاتى»، گرامماتيكاسىن مەڭگەرۋ ءۇشىن «سارف» پەن «ناحۋدى» وقىتتى.
ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن كەزدە ءدىني وقۋدىڭ كىرىسپەسىمەن تانىسىپ ۇلگەرگەن سوڭ ءابۋ-حانافي مەدرەسەسىنە ءتۇسۋ ەش قيىندىققا سوققان جوق. مەدرەسەنى ۇزدىك ءبىتىرىپ، نۇر – مۇباراك ەگيپەت – يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەن كەزىندە دە ىزدەنىپ، ءبىلىم الۋدان ءبىر تانباپتى. يمامدىق دارەجەگە تەز كوتەرىلىپ كەتۋىنە دە سول بىلىمپازدىعى مەن تازا دىندارلىعى سەبەپ بولعان شىعار.
ءيا، وسى زەينەپپەن دە مەشىت يمامى بولىپ ورنالاسا سالىسىمەن تانىستى عوي.
ءبىر كۇنى ەرتەڭگىلىك ۋاقىتتا سىمباتتى دا سۇلۋ ءبىر قىز مۇنىڭ جۇمىس ورنىنا كەلىپ، ءيىلىپ سالەم سالدى. ونىڭ كىرىپ كەلگەندەگى نۇر سيپاتىنا تاڭ قالىپ وتىرعان يمامدى ءيىلىپ سالەم سالعانى ءتىپتى قىزىقتىرىپ: «كەلىڭىز! كەلىڭىز!» دەپ، ورنىنان تۇرىپ كەتكەنىن ءوزى دە سەزبەي قالعان. تۋمىسىنان مۇنداي ۇشقالاقتىقتى جەك كورە تۇرا، بۇلاي ىستەگەنىنە قىسىلىپ تا تۇردى.
قىزدىڭ ارنايى كەلگەن شارۋاسى – جاقىندا قايتىس بولعان اناسىنىڭ رۋحىنا ارناپ قىرقىنا دەيىن قۇران اۋدارتپاق ەكەن. قىرقى بولعان كۇنى حاتىم تۇسىرمەك. وسى قاسيەتتى راسىمدەردى ورىنداۋعا مەشىت يمامىن لايىق دەپ تاۋىپتى.
ءوز ءوتىنىشىن ايتىپ بولعان سوڭ سۇلۋ قىز اناسىنىڭ وتە جاقسى ادام بولعاندىعىن، بەس ۋاقىت نامازىن ۇزبەي وقىعانىن اڭگىمەلەي وتىرىپ، قايتا-قايتا كوزىنە جاس الۋمەن بولدى. ءسوز اراسىندا وزدەرىنىڭ وڭتۇستىك جاقتان شىققان دۋانا قوجالار ەكەندىگىن دە ايتىپ ءوتتى. قۇران اۋدارعانى ءۇشىن ءبىر جىلقى اتايتىندارىن ءبىلدىرىپ ەدى، يمام شوشىپ كەتكەندەي بولىپ: «وندايدى ايتپاڭىز، ءبىز تەك مەشىت تاعايىنداعان اقىسىن عانا الامىز» دەپ، شىر-پىر بولدى.
قۇران اۋدارىپ، حاتىم تۇسىرۋگە ۋاعدالاسقان سوڭ ءوزىنىڭ اتى-ءجونى مەن مارقۇم اناسى تۋرالى مالىمەتتەر جازىلعان جانە مەكەن-جايى كورسەتىلگەن قاعازدى يمامعا ۇسىنىپ، اناسىنىڭ قىرقىنا دەيىن ءاربىر جۇما سايىن تاڭەرتەڭگىلىكتە ۇيىنە كەلىپ، قۇران وقىپ تۇرۋىن ءوتىندى. يمام كەلىسكەنىن ءبىلدىرىپ، باسىن شۇلعي بەرۋدى عانا ءبىلدى. حاس سۇلۋدىڭ جاس جۋعان جانارىنان انا اجالىنىڭ قاسىرەتىنەن دە باسقا، تەرەڭدە جاتقان ءبىر قويۋ مۇڭنىڭ كولەڭكەسى بايقالاتىنداي. سۇلۋدىڭ قىز ەكەنىن دە، كەلىنشەك ەكەنىن دە بىلە الماي وتىرعان سوڭ، وڭ قولىنىڭ ساۋساقتارىنا باجايلاي قاراپ ەدى، نەكە ساقيناسى جوق ەكەن.
– وتباسىلىق جاعدايىڭىزدى بىلگىم كەلىپ وتىر،– دەدى ءبىر كەزدە. ءوز ءوڭىنىڭ قىزارىڭقىراپ كەتكەنىن سەزىپ، ماڭدايىن ۋقالادى.
– مەنىڭ اتىم – زەينەپ. تۇرمىس قۇرماعام، جاسىم – جيىرما بەستە.
زەينەپ ورنىنان تۇرىپ، قولىن ۇسىندى.
ءسابيت يمام دا ورنىنان تۇرىپ، سۇلۋدىڭ قولىن الدى.
– مەنىڭ اتىم – ءسابيت. بويداقپىن. جاسىم – وتىزدا، – دەدى سونسوڭ. قول الىسىپ تۇرىپ، ەكەۋى بىردەي كۇلىپ جىبەردى.
– ۇلكەن اعام ەكى جىل بۇرىن قايتىس بولعان. ارتىندا ايەلى مەن ەكى ۇلى قالدى. مەن سول جەسىر جەڭگەممەن بىرگە تۇرامىن. جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ ءجۇرىپ، ءبىر جاعىدايعا بايلانىستى ءۇشىنشى كۋرستا تاستاپ كەتتىم.
– قانداي جاعداي؟ – دەپ يمام شوشىپ كەتكەندەي بولدى.
– ەندى... نە دەيىن؟.. جاستىق دەگەندەي.
يمام بۇل اڭگىمەنى ءارى قاراي قاۋزامايىن دەپ، جۇما كۇنى تاڭەرتەڭ زەينەپتىڭ ۇيىندە بولاتىنىن ايتىپ، جىلى قوشتاسىپ، شىعارىپ سالدى.
زەينەپتىڭ شەشەسىنىڭ قىرقى وتكەنگە دەيىن ءار جۇما سايىن ەرتە بارىپ قۇران وقىپ تۇردى. ۋاعدا بۇزباۋ ءار ءدىن ادامىنىڭ پارىزى ەكەندىگى بەلگىلى عوي. سولاي بولسا دا، جۇمادان جۇماعا دەيىنگى كۇندەرى مەن تۇندەرى تىم ۇزارىپ، ۋاقىت وتپەيتىندەي، تاڭ اتپايتىنداي، كۇن باتپايتىنداي سەزىلىپ، زەينەپ ارۋدىڭ اي ديدارىن ءبىر كورۋگە اسىعاتىن دا تۇراتىن. مۇنى كورگەن سايىن زەينەپ ارۋدىڭ دا بوتا كوزدەرى جۇلدىزداي جارقىراپ، ارشىعان جۇمىرتقاداي اپپاق وڭىنەن تاڭنىڭ ارايىنداي جۇپ-جۇقا قىزعىلت ساۋلە شاشىرايتىن.
ءيا، سونىمەن... قۇران دا اۋدارىلدى، مارقۇمنىڭ قىرقىندا حاتىم دا ءتۇسىرىلدى. بىراق، ءسابيت يمام مەن زەينەپ سۇلۋدىڭ كەزدەسۋلەرى مۇنىمەن دوعارىلىپ قالعان جوق. بۇل كەزدەسۋلەردىڭ سوڭى شىن سۇيىسكەن ماححاباتقا ۇلاسىپ، زەينەپتىڭ اناسىنىڭ جىلدىعى وتكەننەن كەيىن قوس عاشىق ۇيلەنىپ تىندى.
سودان بەرى – ءۇش جىل. ءۇش جىلدا ءبىر-بىرىنە ءۇش رەت بولسا دا ءبىر اۋىز سۋىق ءسوز ايتىپ كورمەپتى. وتتاي جانعان ىستىق سەزىمنىڭ جان راحاتىنا بولەيتىن جىلۋى دا كۇندىز-ءتۇنى سالقىنداپ كورگەن ەمەس. تەك قانا كەيىنگى كەزدەرى «ءبىر پەرزەنت كورسەك» دەگەن مۇرات-ماقساتتارى جەتكىزبەس ارمانعا ۇلاسىپ، كوز كورمەس، كوڭىل جەتپەس ءبىر قيىرعا ۇزاپ بارا جاتقانداي. ونىڭ ۇستىنە كەلىنشەگىنىڭ كەيىنگى كەزدەردەگى تۇنجىراڭقى ءجۇزى مەن مۇڭ ۇيالاعانداي بولعان كوزدەرى دە بۇعان قۇپيا الدەبىر سىرلاردى جاسىرىپ تۇرعانداي بولىپ كورىنەدى. يمام بۇل سىردىڭ ءتۇيىنىن بالا سۇيە الماي جۇرگەندەرىنە اكەپ تىرەگىسى كەلەدى. ءتىپتى، انىق سودان ەكەندىگىنە شاك كەلتىرۋدەن دە قورقادى. ءسويتىپ جۇرگەندە... نەمەرە اعاسىنىڭ وسىندا تۇرىپ وقىپ جاتقان ستۋدەنت قىزى قۇلاعىنا كىسى شوشيتىن سىبىس جەتكىزدى. وسى ونشاقتى كۇننەن بەرى يمام مەشىتكە كەتكەن سوڭ ءبىر سۇڭعاق بويلى، شاشى ۇزىن جىگىت زەينەپتى ەسىك الدىنان ماشينەسىنە مىنگىزىپ، الىپ كەتىپ ءجۇر ەكەن. وقۋعا ەندى تۇسكەن ون جەتى جاسار قىزدى بالا دەپ ويلاي ما – «مەن دۇكەن ارالاپ كەلەم. كوكەڭە ايتپا» دەپ وتىنەدى ەكەن. سافۋرا دەگەن سول قارىنداسى دا سوزگە ۇيىرلەۋ قىز بولسا كەرەك، كورگەن-بىلگەنى ىشىنە سىيماي، ءبارىن جەتكىزگەنشە اسىعىپ تۇراتىنداي. جەڭگەسىنە بەرگەن ۋادەسىندە شارۋاسى جوق. بىراق، بۇلاي دەپ سوگۋگە دە بولمايدى – جاقىن اعاسىنىڭ ايەلى جەڭىل جۇرىسكە سالىنىپ جۇرسە، ناعىز ساپپاس بولماسا، كىم شىداپ تۇرا الادى؟!
زەينەپ بۇل قىزدى تىم قاتتى ەركەلەتىپ، «ساۋلەم» دەپ اتايدى. ەشبىر ىسكە ارالاستىرمايدى، ءبارىن ءوزى تىندىرادى. ىلعي: «جاقسى وقى. جاقسى وقىساڭ، جامان بولمايسىڭ» دەپ وتىرعانى. ءبيبىسى مەن قارىنداسىنىڭ مۇنداي تاتۋ سىيلاستىقتارىنا ىشتەي ءماز بوپ جۇرەتىن يمام ستۋدەنت قىزدان الگى ءسوزدى ەستىگەندە، توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي بولعانى راس. ايەلى تۋرالى جاعىمسىز جاڭالىقتى ەستىرتىپ تۇرعان قارىنداسىنىڭ جۇزىنە قاراسا، قىبى قانىپ، جايراڭداپ تۇرعان سياقتى. سول ساتتە ونى جەك كورىپ كەتكەنى سونشالىق – تەرىس اينالىپ، بۇرىلىپ كەتتى. بولمەسىنە كىرىپ الىپ، الۋان ءتۇرلى وي كەشتى. ەڭ ءبىرىنشى ەسىنە تۇسكەنى – «كۇيەۋىنىڭ رۇقساتىنسىز ۇيدەن شىعىپ كەتكەن ايەلگە پەرىشتەلەر قايتىپ ورالعانشا لاعنەت ايتادى» دەگەن پايعامباردىڭ ءسوزى. يسلام ءدىنى ايەلدى قىزعانا ءبىلۋ كەرەك ەكەنىن دە قولدايدى. ايەلىن ەشقاشان بىرەۋدەن قىزعانبايتىندار «دايۋس» دەپ اتالىپ، و دۇنيەگە بارعاندا جۇماققا جولاي دا المايدى ەكەن. الايدا، بۇل – «ايەلىڭدى كىم كورىنگەننەن قىزعانا بەر» دەگەن ءسوز ەمەس قوي.
يسلام دىنىندە ايەلى الدىنداعى كۇيەۋىنىڭ مىندەتتەرى دە قولمەن قويعانداي انىق كورسەتىلگەن. ايەلگە قاي ۋاقىتتا دا قامقور بولۋ، كيىنۋ مەن ءىشىنۋ جاعىنان ەشقاشان تارلىق كورمەۋ ءۇشىن جەتەرلىكتەي ناپاقا ءتۇسىرىپ وتىرۋ، جانى مەن ءتانىن بىردەي قاناعاتتاندىرىپ، بالا ءسۇيۋ، ونى تاربيەلەۋ – ەركەكتىڭ ەڭ باستى پارىزدارى. ال، بۇل بولسا، بالا سۇيۋدەن باسقا ايەلىنىڭ الدىنداعى وسى مىندەتتەرى مەن پارىزدارىنىڭ ءبارىن ورىنداپ كەلەدى.
يمام ءوزىن-ءوزى جەگىدەي جەي بەرگەنشە، كەيىنگى كەزدەگى وزگەرىستەرى تۋرالى بيبىسىنەن سىر تارتىپ كورۋگە بەل بايلادى. كەشكى ءشاي ۇستىندە ءبيبىسىنىڭ سوڭعى كەزدە ءبىرتۇرلى بولىپ جۇرگەنىنىڭ سەبەپتەرىن سۇراعانسىپ وتىرىپ:
– اندا-ساندا كوشەگە شىعىپ، بوي سەرگىتىپ، كوڭىل كوتەرىپ جۇرگەن بولارسىز؟ – دەپ جىپ-جىلى ءجۇزىن ودان سايىن جۇمسارتىپ، مەيىرىمدى كوزدەرىن كۇلىمدەتىپ، ونىڭ بەتىنە بارلاي قارادى.
زەينەپ بۇل توسىن ساۋالعا ءسال ابىرجىپ قالعانداي بولدى دا، بويىن تەز-اق جيىپ الدى.
– اندا-ساندا دۇكەنگە شىعىپ قايتام عوي. ءىشىم پىسا تىنداي نە بوپتى؟! ءۇيدىڭ شارۋاسى دا جەتەدى، – دەدى.
يمام ايەلىنىڭ بۇل جاۋابىنا قاناعاتتانىپ قالعانداي بولدى. «باسە، مەنىڭ بيبىمنەن ناشار قىلىق شىقپاۋعا ءتيىس» دەپ، ىشىنەن ءبىر اللاعا مىڭ دا ءبىر ءتاۋبا كەلتىردى. سول ءتۇنى تىنىش ۇيىقتادى.
امال قانشا، بۇل جايلانعانىن قۇداي كوپسىنگەن ەكەن، ەكى-ءۇش كۇننەن كەيىن-اق ازانشىنىڭ اۋزىنان تاعى ءبىر مۇزداي سۋىق ءسوز ەستىدى.
ازانشى مەن ايەلى بالالارعا كيىم الايىق دەپ «بالالار الەمىنە» بارىپتى. سوندا ءجۇرىپ كۇتپەگەن جەردەن زەينەپتى كورىپتى. قىسقا عانا سالەمدەسىپ، ءبيبىنىڭ قاسىنان وتە شىققان ەكەن، سونىسىنا وسى كۇنگە دەيىن وكىنىپ جۇرگەن كورىنەدى. جانىندا ۇزىن بويلى ءبىر جىگىت ءجۇر ەكەن.
ازانشى يمامنان: «ول كىم؟ ءسىزدىڭ تۋىسىڭىز با، الدە، ءبيبىنىڭ جاقىن ادامى ما؟» دەپ سۇرادى. «ءا، ءبىر باۋىرى بار ەدى، سول شىعار» دەي سالدى يمام. «ءبيبىم «بالالار الەمى» دۇكەنىنەن نە ىزدەپ ءجۇر؟» دەپ ويلادى دا، تاياۋدا وسىندا كوشىپ كەلگەن ءباتيما قۇربىسىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، سونىڭ بالالارىنا كيىم الىپ جۇرگەن عوي دەپ جورامالدادى. ءوستىپ كوڭىلىن ءبىر دەمدەپ العانداي بولعانمەن، الگى جالبىر شاش ۇزىن جىگىت ەسىنە تۇسە قالىپ، جان دۇنيەسى تاعى بۇزىلىپ، جۇرەگى شانشي باستادى.
مىنە، سودان بەرى يمامدا كۇلكى دە، ۇيقى دا جوق.
يمامنىڭ كوز الدىنا زەينەپكە ەسىك اشىپ، كولىككە مىنگىزىپ تۇرعان ۇزىن جىگىت تاعى دا ەلەستەپ الا جونەلدى. ەكى قۇلاعى بىردەي شۋلاپ، تىم الىستان الدەبىر ۇزدىكسىز ىزىڭ ەستىلىپ تۇرعانداي. كۇن دە كەشكىرىپ قالىپتى. البومدى الدىنا جايىپ قويىپ قانشا ۋاقىت وتىرعان؟
يمام ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ۇستەلدىڭ ءۇستىن جۇدىرىعىمەن ءبىر ۇردى. «بۇل ماسەلەنىڭ باسىن بۇگىن كەشكە-اق اشىپ تاستايمىن!» دەدى قاتتى داۋىستاپ. كورشى بولمەدەگى ستۋدەنت قىز مۇنىڭ داۋىسىن ەستىپ، جەتىپ كەلىپتى. يمام وعان وقتى كوزىن قاداپ تۇرىپ، «كەت! كەت!» دەگەندى ءبىلدىرىپ، قولىن سىلتەپ-سىلتەپ جىبەردى.
بۇل كەزدە قۇنداقتاۋلى بوپە كوتەرگەن زەينەپ باستاعان ءباتيما مەن ونىڭ ءىنىسى سۇڭعاق بويلى قارا جىگىت – بەيسەن ەسىكتەن كىرىپ كەلە جاتقان بولاتىن.
***
ەكىنتى الەتىندە يمامنىڭ ۇيىنەن اتتانىپ كەتكەن زەينەپ پەن بەيسەن ايەلدەر بوساندىراتىن تۋىتحانانىڭ اۋلاسىنا كىرگەندە، ءباتيما بۇلاردى اسىعا كۇتىپ تۇر ەكەن. قولىندا – ءبىر قۇشاق گۇل.
– الگى بالاسىن بىزگە بەرەتىن قانشىق اينىپ قالماسا بولدى. جۇرىڭدەر! – دەپ، العا ءتۇسىپ زاۋلاي جونەلدى. سوزىلمالى سىرقاتتان ابدەن جۇدەگەن كەلىنشەكتىڭ ءجۇرىسى دە شيراپ، ءجۇزى دە جايناپ كەتىپتى.
– سەندەرگە ايتتىم عوي، – دەدى ءباتيما توقتاي قالىپ، – مەن – انا بالا تاپقان قىزدىڭ جەڭگەسىمىن، سەندەر – ناعاشىسىڭدار. قازىر ونى كورە سالاسىمەن، قۇشاقتارىڭدى جايىپ، قارسى جۇرەتىن بولىڭدار. «كۇلاشتاي! كۇلاشجان!» دەپ.
بۇلار ىشكە كىرگەن سوڭ كوپ ۋاقىت وتپەي-اق قۇنداقتاۋلى بالا كوتەرگەن كۇلاش تا كورىندى. ەكى جاعىندا – ەكى مەدبيكە. قىزدىڭ بوپ-بوز ءجۇزى مەن جاسقا تولى جاۋتاڭداعان كوزدەرىن كورىپ، زەينەپتىڭ جۇرەگى شىمىرلاپ، ارقا-باسى مۇزداپ كەتكەندەي، ەندى بولماسا جىلاپ جىبەرەردەي. «كۇلاش!.. كۇلاش!.. اينالايىن!» دەپ، قىزدى قۇشاقتاي الىپ، سۇيە بەرگەنىن ءوزى دە سەزبەي قالدى. قىز دا ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. «مەنى كىنالاي كورمەڭىزدەر! بۇدان باسقا امالىم قالمادى!» دەپ وكسىگەن كەزىندە، ءباتيما نارەستەنى ءوز قولىنا الىپ: – ءاي، قىز، قۋانىپ تۇرىپ كىسى جىلاي ما ەكەن؟! – دەپ، قولىنداعى گۇلدى زەينەپكە ۇستاتىپ، مەدبيكەلەردى يەگىمەن نۇسقادى.
زەينەپ گۇلدى موسقالداۋ مەدبيكەگە ۇسىندى دا، سومكەسىنەن اقشا شىعارىپ، «بوپەنىڭ كورىمدىگى» دەپ، ەكەۋىنىڭ دە قولىنا قىستىردى. كۇلمىڭدەپ تۇرعان مەدبيكەلەر ءماز بولىپ، «ساۋ بولىڭىزدار! قۋانىشتارىڭىز قۇتتى بولسىن!» دەپ، جوندەرىمەن جونەلدى.
ءباتيما زەينەپتى ىنىسىنەن وڭاشاعا اپارىپ، قۇلاعىنا: – ستۋدەنت كەزىڭدە ىشىڭە بىتكەن بالاڭدى الدىرىپ تاستاپ، وقۋدان كەتىپ قالىپ ەدىڭ. ەندى، مىنە، سول بالاڭ وزىڭە قايتىپ ورالدى. باۋى بەرىك بولسىن! – دەپ شاقالاقتى زەينەپكە ۇستاتتى. تۋعانىنا بەس-اق كۇن بولعان نارەستە ەكى كوزىن تارس جۇمىپ، الاڭسىز ۇيقىنىڭ راحاتىن كورىپ جاتىر. قۇتتى ءبىر اناسىنىڭ ەمشەگىن ىزدەگەندەي، ەرىندەرىن تامساپ-تامساپ قويادى.
بوپەسىنە ەمىرەنە قاراعان زەينەپتىڭ شاتتىققا تولى نۇرلى كوزدەرىنەن تارام-تارام جاس سىرعاناۋدا. ول وسى ءبىر قۋانىش پەن باقىت جاسىن سۇرتكىسى دە كەلمەدى. ءسابيىن يىسكەلەگەن سايىن ونىڭ ورانىپ جاتقان اق كورپەسىنە وزىنەن-ءوزى ءسۇرتىلىپ جاتقان جاس قوي، ويتكەنى! ەندى قۇداي قايعى مەن قاسىرەتتەن جىلاتپاسا ەكەن! بالا كوتەرە المايتىنىن ءبىلىپ، باز كەشىپ جۇرگەنىندە ءبىر اللانىڭ ءوزى اكەپ بەرگەن قۇلىنشاعى عوي، بۇل!
بۇلار كولىككە ءمىنىپ، ءجۇرىپ كەتكەننەن كەيىن بەيسەننىڭ قاتارىندا، الدىدا وتىرعان جاس قىز جىلاۋىن توقتاتسا دا، ءورت كەۋدەسىنىڭ وكسىگىن باسا الماي وتىرىپ: – ەلىمە كەتەمىن! الىستا قالعان اتا-اناما بارامىن! – دەدى.
– ەندى جىلاما، قارىنداسىم! سەن مۇنى اللانىڭ ءبىر سىناعى دەپ ويلا. ءبىر سىننان سۇرىنسەڭ، ەكىنشى كەدەرگىدەن قارعىپ وتەسىڭ. ءومىردىڭ ساباعى دەگەن – وسى! ءالى جاپ-جاسسىڭ! بار قۋانىش، بار قىزىعىڭ الدىڭدا! ەندى قاتەلەسپەيسىڭ! – دەدى بەيسەن جاس قىزدىڭ يىعىنان ەركەلەتە قاعىپ.
ءىنىسىنىڭ بۇل سوزىنە ريزا بولىپ قالعان ءباتيما سىقىلىقتاي كۇلىپ: – «اعاسى باردىڭ باعاسى بار» دەگەن وسى-اۋ! اعاڭ دۇرىس ايتادى، قارعام، – دەدى.
– ءباتيما، – دەدى زەينەپ اقىرىن داۋىستاپ، – ساعان مىنا كۇلپاشتى تاۋىپ بەرگەن الگى ايەلمەن مەنى تانىستىرساڭشى. وعان سىيلىق جاساۋىم كەرەك قوي.
ءباتيمانىڭ ەكى كوزى ادىرايىپ، شاراسىنان شىعىپ كەتە جازدادى.
– وندايدى دوعار، قىز! – دەدى زەينەپكە شاتىناي قاراپ، – ول – سەنى، سەن ونى بىلمەۋىڭ كەرەك. بۇل ىستەگەنىمىزدى بىلەتىن – وسى وتىرعان تورتەۋمىز. بەسىنشى بولىپ ءپىرادار عانا ەستيتىن بولادى. ودان وسى كۇنگە دەيىن جاسىرىپ كەلدىك قوي.
بۇلار كۇلاشتىڭ قالاۋىمەن ءبىر مەيمانحانانىڭ تۇسىنا كەلىپ توقتادى. ول ارتتا وتىرعاندارعا ەڭسەرىلە بۇرىلىپ: – سىزدەر بالانى ماعان بەرىپ، سىرتقا شىعا تۇرىڭىزدارشى. ەڭ سوڭعى رەت مەيىرىن قاندىرىپ ەمىزىپ الايىن، – دەدى.
ەكى ايەلمەن بەيسەن سىرتقا شىققان سوڭ، كوڭىلدەرى بۇزىلىپ، ءبىر-بىرىنە جاس شۇپىلدەگەن كوزدەرىمەن قاراپ تۇردى. جۇرەكتەرى ءدۇرس-ءدۇرس سوعادى. ءبارى ءۇنسىز.
ءبىر قاۋىم ۋاقىت وتكەن كەزدە كولىكتەن شىققان كۇلاش بۇلاردىڭ قاسىنا كەلىپ، بالانى ەندىگى اناسى زەينەپكە ۇسىندى.
– ءسال تۇرا تۇر، اينالايىن، – دەدى زەينەپ، – مەنىڭ ساعان جاسايتىن سىيلىعىم بار ەدى. مىنا ريديكيۋلدىڭ ىشىندە ازىرشە ساعان كەرەكتىڭ ءبارى بار. ەلىڭە، جەرىڭە، الىستاعى اتا-اناڭا جەتكەنشە قينالمايسىڭ، تارىقپايسىڭ. ەندى كورىسەمىز بە، جوق پا؟! بار تىلەگىم – امان بول، باقىتتى بول! – دەپ، شىنجىر باۋى التىندالعان كىشكەنتاي سومكەشەنى كۇلاشقا ۇستاتتى.
كۇلاش بەتىن باسىپ جىلاعان كۇيى مەيمانحاناعا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
***
بولعان ءىستىڭ ءمان-جايىنا ابدەن قانىپ العان سوڭ، نە قۋانارىن، نە مۇڭايارىن بىلمەگەن ادامداي، بەت-اۋزى قۇبىلا كۇلمەندەگەن يمام قىزىلشاقا ۇلىن قولىنا الىپ، كرەسلوسىنا وتىرا كەتتى. ءسابيدىڭ بەت-جۇزىنە تويماي قاراي بەرەدى. ءيىسى دە جۇماقتىڭ جۇپارىنان كەم ەمەس شىعار. ايەلدەر داستارحان دايارلاپ، تاماق ىستەپ جاتىر. بەيسەن ەكى قولىن ەكى جاعىنا جايىپ جىبەرىپ، ديۆاندا وتىر ەدى، كەنەت، الدەنەدەن شوشىپ كەتكەندەي، ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ: – يمام، ناماز ۋاقىتى ءوتىپ بارادى عوي! – دەدى، – تەزىرەك دارەت الايىق! جاماعات بولىپ، نامازىمىزدى وقيىق!
يمام بوپەسىن زەينەپكە بەرىپ، باسىنا سالدە ورنىنا كيەتىن داستار بورىگىن، ۇستىنە شىم جىبەكتەن تىگىلگەن ءوڭىرى مەن ەتەگى كەستەلى اق شاپانىن كيىپ، بەينە ءبىر مەشىتتىڭ مىنبەرىندە ايت نامازىن وقۋعا بارا جاتقانداي كيىنىپ الدى. ناماز وقيتىن بولمەسىنە بەتتەپ بارا جاتتى دا، كەنەتتەن ارتىنا شالت بۇرىلدى.
– مەن قاسيەتتى نامازدىڭ الدىندا بالاما ات قويامىن! – دەپ، ءسابيدى زەينەپتەن الدى دا، قوس الاقانىنا اۋەكتەپ كوتەردى. الدىمەن ءۇش رەت ازان شاقىرىپ، سونسوڭ قىسقالاۋ ءبىر دۇعانى وقىدى دا: – سەنىڭ اتىڭ – ءيمانجۇسىپ! سەنىڭ اتىڭ – ءيمانجۇسىپ! سەنىڭ اتىڭ – ءيمانجۇسىپ! – دەپ بالانىڭ قۇلاعىنا ايقايلادى.
ەڭ كەرەمەت ەسىمدەردىڭ ءبىرىن يەلەنگەن كىشكەنتاي شاقالاق يمام اكەسىنىڭ قولىنان ارۋ اناسىنىڭ قولىنا كوشتى. جىلتىراتىپ كوزىن اشتى. ءوز ءۇيىنىڭ شاڭىراعىنا قاراپ جاتىر.
يمام نامازىن اياقتاعان سوڭ، ساجداعا تەلمىرىپ وتىرىپ، جاراتۋشى يەدەن ايەلىنە كۇماندانعانى ءۇشىن ءۇش رەت كەشىرىم سۇرادى. ءوزىنىڭ كوزى وتتاي جانادى. ءجۇزى شوقتاي جاينايدى. مۇنىڭ سەبەبى – وزىنە ءسابي سىيلاعان اللا تاعالانىڭ شاپاعاتى ما ەكەن، الدە، جۇرەگىنە قايتا ورالعان زەينەپكە دەگەن ماحابباتى ما ەكەن؟ مۇمكىن، ونى ءوزى دە بىلمەيتىن شىعار
