رەسەيدىڭ ۋكرايناعا سوعىس باستاعانىنا مىنە ءبىر جارىم ايدان استام ۋاقىت بولدى. الەمدىك رەيتينگتە ەكىنشى ورىندا تۇرعان رەسەي ەكى كۇندە ۋكراينا استاناسى كيەۆتى الامىن دەپ قانشا كۇشەنسە دە، جوسپارى ىسكە اسپاي، ءبىر ايدان كەيىن كيەۆ وبلىسىنان شەگىنىپ كەتتى. جاي كەتپەدى، بۋچا مەن گوستومەلدە قىرعىن سالىپ، يرپەن مەن بوروديانكادا ويران سالىپ كەتتى. باتىستىق اقپارات قۇرالدارى شۋ ەتە قالدى. سەبەبى بەيبىت تۇرعىندى قىرىپ، قولىن بايلاپ، جەلكەدەن اتىپ، مۇردەنى تانكپەن تاپتاۋ سىندى ادام ايتقىسىز قىلمىستى ءححى عاسىردا دايش تەررورلىق توپتارى عانا جاساعان شىعار. مىنە، تەك سودىرلار جاسايتىن ايۋاندىقتى رەسەي اسكەرى دە جاسادى دەگەن كۇدىك بار. باتىس بۇلتارتپاس ايعاقتاردى العا تارتامىز دەيدى. حالىقارالىق ۇيىمدار ءوز ساراپشىلارىن جىبەردى، ال باسىلىمدار ءتۇرلى ماقالالاردى قارشا بوراتىپ جاتىر. كيەۆتى الماعان سوڭ، "پسيحولوگيالىق جارا سالايىن" دەدى مە، ماسكەۋ اسكەري قىلمىسقا نە ءۇشىن بارعانى بەلگىسىز. مۇمكىن، وسى ارقىلى "وزگە قالالاردىڭ قارسىلىعىن سىندىرۋ تاكتيكاسى" دا بولعان شىعار.
ەكى ەلدىڭ اسكەرگە بولگەن بيۋدجەتىن قاراستىرايىق. ويتكەنى، سوعىستا تەك قارۋ ەمەس، قوسالقى قۇرام دا ماڭىزدى عوي. مىسالى اسكەر قالاي تاماقتانادى، اسكەردىڭ ۇرىس دالاسىنداعى تاماقتانۋ مازىرىنە نە كىرەدى، ۇرىس دالاسىندا قازا تاپسا، وندا ونىڭ وتباسىنا قانشا قارجى بولىنەدى؟ مىنە، بۇل سۇراقتار وتە ماڭىزدى. سەبەبى بۇل جاۋىنگەردىڭ رۋحى مەن مورالدىق قۇندىلىقتارىنا دا اسەر ەتەتىن ماڭىزدى جايتتار بولىپ سانالادى.
2021 جىلى SIPRI زەرتتەۋلەرى الەمدىك اسكەري بيۋدجەتتى ەسەپتەپ شىقتى. رەسەي قورعانىس سالاسىنا ءبىر جىلدا 61,7 ملرد دوللار قارجى بولسە، ۋكراينا 5.9 ملرد دوللار بولگەن. بۇل 2020 جىلمەن سالىستىرعاندا كوپ. ال 2022 جىلدىڭ قارساڭىندا ۋكراينا اسكەري سالاعا كوبىرەك قارجى ءبولىپ، جىل باسىنا دەيىن 10 ملرد دوللار جۇمساعان. بۇل رەكوردتىق كورسەتكىش بولىپ تابىلادى. رەسەي اسكەرىنىڭ بيۋدجەتى ۋكراينا اسكەرىنەن التى ەسە كوپ بولسا دا، بۇل دەرجاۆالار اراسىنداعى باسەكەلەستىكتە از بولىپ سانالادى. مىسالى اقش وتكەن جىلى 778 ملرد دوللار قارجى بولگەن بولاتىن. ەگەر اسكەري قارسىلاس سانالاتىن ماسكەۋ مەن ۆاشينگتوننىڭ قارجىسىن ەسەپتەيتىن بولساق، رەسەيدىڭ ءبىر جىلدا بولەتىن قارجىسىنىڭ تەڭ جارتىسى ۆاشينگتون ساربازدارىن تاماقتاندىرۋعا جۇمسايتىن قارجىمەن تەڭ بولادى.
تاماق دەمەكشى، ۋكرايناعا باسىپ كىرگەن رەسەي اسكەرىنىڭ سوعىستىڭ باسىندا تىم دايىندىقسىز كەلگەنى اڭعارىلىپ قالدى. كرەمل كيەۆتى تەز باسىپ الارىنا سونشالىقتى سەنىمدى بولسا كەرەك، ءبىر قاپ كارتوبىن كوتەرىپ كەلۋدىڭ ورنىنا، شەرۋدە جۇرەتىن اسكەري فورمانى ارقالاپ كەلىپتى. ارينە، قىرىم ستسەناريى كيەۆتە ىسكە اسپادى. ءبىر قۇشاق راۋشان گۇلدىڭ ورنىنا، ۋكراينا حالقى قالامپىر گۇلىن تابىستادى دەسەك تە بولادى. ءسويتىپ، بىرنەشە باعىتتا رەسەي شابۋىلى توقتاتىلىپ، رەسەي اسكەرى ىشەرگە اس، كولىگىن جۇرگىزەرگە جانارماي تاپپادى. رەسەي اسكەرى "ۋكراينا قاتتى قارسىلىق بىلدىرمەيدى" دەگەن بارلاۋشىلارىنىڭ جالعان اقپاراتىنا سەنگەنى سونشالىق، ءۇش كۇندىك تاماقپەن شابۋىلعا شىققانى ايتىلۋدا. سوندىقتان باسىپ العان ايماقتاردا جاپپاي توناۋ ىسكە استى. ال ۇرىس دالاسىندا قازا تاپقان رەسەي ساربازدارىنىڭ تاماقتارىنىڭ جارامدىلىق مەرزىمى 2015 جىلى ءوتىپ كەتكەنى جايلى دا اقپاراتتار بار.
رەسمي ماسكەۋ 1351 ساربازىمىز وققا ۇشتى دەيدى. بۇل اقپاراتتى ۋكراينا دا، باتىس تا جوققا شىعارادى. ناتو رەسەيدىڭ 12 مىڭ ساربازى وققا ۇشقانىن ايتادى. اقپاراتتى سوعىستا بارىنشا جاسىرىپ، ءوز شىعىنىن ازايتىپ، قارسىلاس شىعىنىن كوبەيتىپ كورسەتۋ ەجەلدەن بار ءتاسىل عوي. سوندىقتان شىندىق "شامامەن ورتاسىندا" دەپ باعامدايىق. ۋكراينا ءار ساربازدىڭ قۇنىن جوعارى باعالايتىنىن ءسوز جۇزىندە عانا ەمەس، ءىس جۇزىندە دە دالەلدەۋدە.
ۋكراينانىڭ پرەمەرى دەنيس شمىگال ءار اسكەري قىزمەتكەرگە اي سايىن 100 مىڭ گريۆنا، ال قازا تاپقانداردىڭ وتباسىنا ءبىر مارتە 15 ملن گريۆنا تولەيتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. ءبىر گريۆنانىڭ 15 تەڭگەگە تەڭ ەكەنىن ەسكەرسەك، قازا تاپقان ءار اسكەري 225 ملن تەڭگە الادى دەگەن ءسوز. بۇل وتە قوماقتى قارجى، ونى تولەۋدى كەي باتىستىق ەلدەر ءوز مىندەتىنە الدى دەگەن دە اقپارات بار. ال رەسەي ءار قازا تاپقان ساربازعا 7.4 ملن رۋبل تولەمەك، ءبىزدىڭ اقشاعا شاققاندا بۇل 40 ملن دەگەن ءسوز. سالىستىرمالى تۇردە الىپ قاراساق، رەسەي اسكەرىنىڭ قۇنى ۋكراينا ساربازىنان بەس ەسە ارزان.
الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى اقپاراتتار تاراۋدا. ونىڭ ىشىندە قادىروۆ جاساعىنا قاتىستى دا اقپاراتتار بار. قادىروۆ ءوز ساربازدارىنا اي سايىن 900 مىڭ تەڭگە كولەمىندە قارجى تولەيتىنىن، ال قارسىلاستىڭ اسكەري قولباسشىسىن تۇتقىنعا السا نە كوزىن جويسا 500 مىڭ دوللار تولەيتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. قولباسشى رەتىندە ول "ازوۆ" پولكىنىڭ باسشىلارىن، ۋكراينا ءۇشىن سوعىسىپ جاتقان شەشەن جاساقتارىنىڭ باسشىلارىن مەڭزەگەن ەدى. الايدا ول اقپاراتتى ناقتى تەكسەرۋ دە مۇمكىن ەمەس.
اسحات قاسەنعالي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
