سەرىك مالەەۆ. «ادىلەتتى قازاقستانعا» دەگەن سەنىم قالاي جويىلىپ جاتىر؟

204
Adyrna.kz Telegram
https://www.adyrna.kz/storage/uploads/IJL1FBXlzaugPdxFVhIFfEEeRd9LGqfaqASNm4cA.png

شىندىقپەن بەتپە-بەت كەلمەسەم،  بۇل تاقىرىپقا كۇمانمەن قارار ەدىم. بۇل — سىبىس، ينتەرنەتتەگى شاعىم، يا بولماسا بىرەۋدىڭ رەنىشى ەمەس، بۇل — ءوز باسىمنان وتكەن وقيعا.

وقيعا دەپ وتىرعانىم — «قالاساڭ، باسىڭدى تاسقا ۇر، بارلىق قۇجاتتى تۇگەل جيناپ كەل، زاڭ ساقتا. الايدا ساعان ءبارىبىر قول قويىپ بەرمەيمىز» دەپ قازاقستاندىق شەنەۋنىكتىڭ تىكە ايتۋى.

بارلىق ەسكەرتۋلەردىڭ تۇزەتىلگەنى، ءاربىر تالاپتىڭ ورىندالعانى مۇلدەم ماڭىزدى ەمەس. ءتىپتى سەنىڭ ءۇيىڭنىڭ تاۋداعى ساراي ەمەس، جاي عانا قاراپايىم باسپانا ەكەنى دە ماڭىزدى ەمەس. سەن – ءوز ەلىڭنىڭ ازاماتىسىڭ، سالىق تولەيسىڭ، ەشقانداي جەڭىلدىك سۇراپ جاتقان جوقسىڭ، تەك ادىلدىك تالاپ ەتىپ وتىرسىڭ. دەسە دە، بۇل دا ەسەپكە الىنبايدى.

ادىلدىك بارىنە بىردەي ەمەس. پرەزيدەنت ايتاتىن “ادىلەتتى قازاقستان” يدەياسىن قۇرۋ تۋرالى جاقسى باستاما ومىردە بۇرىنعى جۇيەمەن بەتپە-بەت كەلگەندە مازاققا اينالادى. بۇل جۇيە ءتۇرلى ۋادە بەرىپ، جاڭارعانداي بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، بىراق ىشكى قۇرىلىمى سول قالپى. ءالى دە جەمقور، جالقاۋ، كەكشىل.

ءۇمىتتى سوندىرۋگە كىم قۇقىق بەردى؟

قاراپايىم ادام وزگەرىستەرگە سەنىپ، زاڭ جولىمەن جۇرسە، ال جاۋاپ رەتىندە بەتىنە تۇكىرگەندەي قاتىگەزدىك كورسە – بۇل جەردە تەك شەنەۋنىككە دەگەن سەنىم ەمەس، تۇتاستاي مەملەكەتتى ادىلەتتىڭ تەتىگى رەتىندە قابىلداۋ سەنىمى ولەدى. بۇل – جەكە جاعداي ەمەس، بۇل سوڭعى جىلدارى ايتىلىپ كەلە جاتقان بۇكىل رەفورمالىق ريتوريكاعا ۇكىم.

“بەرمەيمىز – بولدى” ۇستانىمىمەن “ادىلەتتى قازاقستان” قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. حالىقتان سەنىم تالاپ ەتىپ، زاڭ اياسىندا راسىمدەلگەن قۇجاتتارىنا تۇكىرۋ ارقىلى ەشتەڭەگە قول جەتكىزە المايسىڭ.

بولاشاقتى وتكەننىڭ شىرىگەن تەتىكتەرىنە سۇيەنىپ قۇرۋ – قاۋىپتى جانە قۇر اۋرەشىلىك.

ەگەر ءبارى وسىلاي جالعاسا بەرسە، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ “ادىلەتتى قازاقستان” تۇجىرىمداماسى ۇلتتىق ارمان ەمەس، ۇلتتىق مىسقىلعا اينالۋى ابدەن مۇمكىن.

مەنىڭ مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەرگە قاتىستى كوڭىل كونشىتپەيتىن پىكىرىمنىڭ نەگىزگى سەبەبى — ادىلەتكە دەگەن ءۇمىتىم كوز الدىمدا كۇيرەپ جاتقان ساتتە ورىن العان جاعداي. وتكەن جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا مەن ارحيتەكتۋرالىق-جوسپارلاۋ تاپسىرماسىن (اجت) الدىم، ال مامىر ايىندا قولىمدا قۇرىلىسقا رۇقساتى بار ۇيگە قوسىمشا قۇرىلىستى باستادىم.

سول ساتتەن باستاپ مەنىڭ قيىندىقتارىم باستالدى. كورشىم تاتيانا كوزىرەۆا مەنىڭ ۇستىمنەن كوشى-قون پوليتسياسى، جەر كوميتەتى، الماتى قالاسىنىڭ قالا قۇرىلىسى باقىلاۋ باسقارماسى، سونداي-اق ارحيتەكتۋرا جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسى سىندى ءتۇرلى ورگاندارعا شاعىم جازا باستادى. باسقا كورشىنىڭ ايتۋىنشا، تاتيانا كوزىرەۆا ارحيتەكتۋرا سالاسىندا ء«وز ادامدارى» بار دەپ اشىق ايتىپ، كەز كەلگەن جولمەن ماقساتىنا قول جەتكىزە الاتىنىن مالىمدەگەن. ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 30 قاراشاداعى № 750 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «قۇرىلىس سالاسىندا قۇرىلىس سالۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە رۇقسات بەرۋ راسىمدەرىنەن ءوتۋ قاعيدالارىنا» سايكەس، مەنىڭ قورشاۋدىڭ جالپى سىزىعىنان ءۇش مەتر قاشىقتىقتا ورنالاسقان قوسىمشا قۇرىلىسىم ونىڭ مۇددەلەرىنە ەشقانداي قاتىسى جوق. بۇل جاعدايدا ماعان كورشىمنىڭ قۇرىلىسقا كەلىسىمى قاجەت ەمەس ەدى. ونىڭ ۇستىنە  قولىمدا ارحيتەكتۋرالىق-جوسپارلاۋ تاپسىرماسى بولدى.

وسى ارالىقتا تاتيانا كوزىرەۆانىڭ جۇيەلى تۇردە جاساعان قۋدالاۋىنىڭ سالدارىنان مەن دە، جۇبايىم دا اۋىر كۇيزەلىسكە ۇشىرادىق. بۇل جاعداي دەنساۋلىعىمىزعا ەلەۋلى زيان كەلتىردى. ءوز باسىم 2024 جىلدىڭ شىلدەسىنەن باستاپ 2025 جىلدىڭ ناۋرىزىنا دەيىن اۋىر سىرقاتپەن اۋىردىم. بۇل تۋرالى مەديتسينالىق مەكەمەلەردەن الىنعان رەسمي انىقتامالار بار.

ال بۇل وقيعاداعى ەڭ سوراقى جايت — تاتيانا كوزىرەۆانىڭ زاڭسىز تۇردە ءبىزدىڭ ۇيىمىزگە باسا-كوكتەپ كىرۋى. ول بەينەكامەراعا ءتۇسىرىپ، ءوز بەتىمەن ءتىنتۋ جۇرگىزىپ، ءۇي تۇرعىندارىن زاڭسىز تۇردە تەرگەي باستادى. بۇل ارەكەتتەردىڭ ەشبىر قۇقىقتىق نەگىزى بولعان جوق. ول ءوزىن كورشى رەتىندە ەمەس، سوعىس تۋرالى فيلمدەردەگى فاشيست باسقىنشىلارىنداي ۇستاپ، كونستيتۋتسيامەن كەپىلدىك بەرىلگەن قۇقىقتارىمىزدى ورەسكەل تۇردە بۇزدى.

تاتيانا كوزىرەۆانىڭ ءبىزدىڭ ۇيگە زاڭسىز كىرگەن كۇنى بۇل جاعداي تۋرالى ەستىگەن جۇبايىم — مالەەۆا شاربات ورازالينوۆنانىڭ كەنەتتەن قان قىسىمى قاتتى كوتەرىلىپ، ينسۋلت الدىنداعى كۇيدە اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. بۇل وقيعا بويىنشا مەديتسينالىق انىقتاما دا بار.

وسىلايشا، تاتيانا كوزىرەۆانىڭ ارەكەتتەرى ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ بىرقاتار باپتارى ورەسكەل تۇردە بۇزىلدى. اتاپ ايتقاندا، 18-باپتىڭ 1-تارماعىنا سايكەس:

“اركىمنىڭ جەكە ومىرىنە، جەكە جانە وتباسىلىق قۇپياسىنا قول سۇعىلماۋىنا، ار-نامىسى مەن قادىر-قاسيەتىنىڭ قورعالۋىنا قۇقىعى بار.”

سونداي-اق 25-باپتىڭ 1-تارماعى تىكەلەي بىلاي دەيدى:

“قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ تۇرعىن ۇيىنە قول سۇعىلمايدى. تۇرعىن ۇيگە باسىپ كىرۋگە، ونى تىنتۋگە جانە قاراۋعا زاڭدا كوزدەلگەن جاعدايلار مەن ءتارتىپ بويىنشا عانا جول بەرىلەدى.”

تاتيانا كوزىرەۆانىڭ زاڭسىز كىرۋى، بەينەجازبا جۇرگىزىپ، ءتىنتۋ مەن تەرگەۋ ارەكەتتەرىن جاساۋى — وسى كونستيتۋتسيالىق نورمالاردى ەلەۋسىز قالدىرىپ، ازاماتتىق قۇقىقتارىمىزدى تاپتاۋ.

اقىرى، 2024 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە الماتى قالاسىنىڭ قالا قۇرىلىسى باقىلاۋ باسقارماسى مەنىڭ جاپسارجاي قۇرىلىسى بويىنشا انىقتالعان بۇزۋشىلىقتاردى جويۋ تۋرالى قاۋلى شىعارادى. ياعني سول كەزدە مەنىڭ موينىما ارحيتەكتۋرالىق-جوسپارلاۋ تاپسىرماسىن قايتا راسىمدەپ، ەسكيزدىك جوبانى دايىنداۋ مىندەتى جۇكتەلدى.

الايدا سول كەزدە مەن تىك ىشەك وبىرى دياگنوزىمەن اۋىرىپ، ارقاداعى ءىرىڭدى ىسىكتى الىپ تاستاۋ بويىنشا كۇردەلى وپەراتسيانى جاڭا عانا وتكەرگەن بولاتىنمىن. دەنساۋلىعىمنىڭ اۋىر جاعدايىنا بايلانىستى جاپسارجايدى زاڭداستىرۋ ىسىنە كىرىسۋگە فيزيكالىق شامام كەلمەدى. تەك قازان ايىنىڭ ورتاسىندا عانا ازداعان جاقسارۋدى سەزىنىپ، قاجەتتى قۇجاتتاردى جيناۋعا كىرىستىم.

قاراشا ايىنىڭ باسىندا مەنىڭ قولىمدا قايتا تۇزەتىلگەن تەحنيكالىق تاپسىرما مەن ءۇيدى قايتا جوسپارلاۋ بويىنشا دايىندالعان ەسكيزدىك جوبا بولدى. وسى قۇجاتتارمەن مەن الماتى قالاسىنىڭ ارحيتەكتۋرا جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنا جۇگىندىم. ءدال وسى ۋاقىتتا الماتى قالاسىنىڭ قالا قۇرىلىسى باقىلاۋ باسقارماسى مەنى سوتقا بەرىپ، جاپسارجايدى زاڭداستىرۋدى تالاپ ەتىپ جاتىر ەدى. ياعني ەندى بۇل ماسەلە سوت تارتىبىمەن قارالۋدا.

الايدا مەن جاپسارجايدى زاڭداستىرا المادىم، سەبەبى الماتى قالاسىنىڭ ارحيتەكتۋرا جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ دەرەكتەر بازاسى جۇمىس ىستەمەي تۇرعان. ماعان بازانىڭ جاڭارتىلىپ جاتقانىن ايتىپ، ونىڭ تەك 2025 جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ ورتاسىندا ىسكە قوسىلۋى مۇمكىن ەكەنىن ءتۇسىندىردى. بىراق مەنىڭ كۇتۋگە مۇمكىندىگىم بولمادى — قۇجاتتاردى جەدەل زاڭداستىرۋ قاجەت بولدى.

ناتيجەسىندە بۇل بازا تەك 2025 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ جيىرمالارىنشى كۇندەرىنەن باستاپ تۇراقتى تۇردە جۇمىس ىستەي باستادى. بىراق بۇل كەشىگۋدىڭ مەنىڭ كىنامنەن بولماعانى انىق ەمەس پە؟

ارينە، سوت ۇزاق ۋاقىت كۇتە المايدى. الماتى قالاسى جەتىسۋ اۋداندىق سوتىنىڭ سۋدياسى تۇرىسوۆ مەنىڭ پايداما شەشىم شىعارمادى. الايدا ول ءبىر جايتتى ەسكەرتتى: ەگەر مەن جاپسارجاي بويىنشا قۇجاتتاردى زاڭداستىرا السام، وندا بۇل ءىس جاڭادان اشىلعان ءمان-جايلار بويىنشا قايتا قارالۋى مۇمكىن.

وسى كەزدە مەن تاتيانا كوزىرەۆانىڭ “ارحيتۋرادا ءوز ادامدارى بار” دەگەن ءسوزى جاي ءسوز ەمەس ەكەنىن انىق تۇسىنە باستادىم. بۇل ماقالا فورماتى شەنەۋنىكتەردىڭ كوزىرەۆانىڭ مۇددەسىنە اشىق تۇردە ويناعانىنىڭ ناقتى دالەلدەرىن تولىققاندى بايانداۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ماسەلەن، الماتى قالاسى قالا قۇرىلىسى باقىلاۋ باسقارماسى مەنىڭ تالابىم بويىنشا كوزىرەۆانىڭ جاپسارجايىنىڭ زاڭدىلىعىن تەكسەرۋدەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. بىراق بۇل تۋرالى مەن ءالى دە ءتيىستى ورگانداردا، ءتيىستى ادامدارعا ايتىپ بەرەمىن.

ال بۇل وقيعا — بار بولعانى نەگىزگى اڭگىمەنىڭ كىرىسپەسى عانا. 2025 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ جيىرمالارى شاماسىندا ارحيتەكتۋرا جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ بازاسى ىسكە قوسىلعان بويدا مەن جاپسارجايىمدى زاڭداستىرۋعا قۇجاتتار تاپسىرامىن. بىراق ءۇش رەت قاتارىنان باس تارتۋ جاۋابىن الامىن. بۇل ەپوپەيا ەكى جارىم ايعا سوزىلدى. ءار جولى ماعان ءتۇرلى ەسكەرتۋلەر جاسالادى. مەن ولاردى جاۋاپكەرشىلىكپەن تۇزەتەمىن. بىراق ناتيجەسى وزگەرمەيدى.

سودان سوڭ، ءتورتىنشى رەت تاپسىراردىڭ الدىندا، بارلىق تالاپ تولىق ورىندالعانىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن، الماتى قالاسى جەتىسۋ اۋدانىنىڭ ساۋلەتشىسى ايدوس دۇيسەمبايدىڭ وزىنە بارامىن. قۇجاتتارىمدى ءوز كوزىنشە قاراپ شىعۋىن وتىنەمىن. سول كەزدە ول مۇلدە ەنە ىستەسەڭ دە، قانداي قۇجات وتكىزسەڭ دە، مەن ءبارىبىر زاڭداستىرمايمىن» دەيدى.

بىراق بىردەن بۇل ءسوزدىڭ تىم شەكتەن شىققانىن ءتۇسىندى مە، ايتەۋىر، ارتىنشا جۇمسارتۋعا تىرىسىپ ء«تۇسىنىڭىزشى، اعا. ەگەر مەن قازىر سىزگە قۇجاتتى زاڭداستىرىپ بەرسەم، تاتيانا كوزىرەۆا انتيكورعا شاعىمدانۋى مۇمكىن. ءسويتىپ مەن جۇمىسىمنان ايىرىلىپ قالامىن»دەپ مالىمدەدى.

مۇندا مەنىڭ مۇلدە تۇسىنبەي قالعان جەرىم بار. بۇل نە ءسوز ءوزى؟ انتيكوردىڭ نە قاتىسى بار? الدە مەن ودان پارا سۇرادىم با؟ ەگەر جۇمىسىڭدى زاڭ اياسىندا، ادال ىستەپ جاتساڭ. سەنەن نە سۇرايدى؟

كەرىسىنشە، وسى سوزىمەن-اق ايدوس دۇيسەمباي مەنىڭ كۇدىگىمدى ودان سايىن كۇشەيتتى. تاتيانا كوزىرەۆانىڭ ارتىندا الماتى قالاسىنىڭ ارحيتەكتۋرا سالاسىندا ىقپالدى ادامدارتۇرعانى شىندىق شىعار. ولار ءوز باعىنىشتىلارىن قىسىم ارقىلى, ءتىپتى كومپرومات جاريالايمىز دەگەن قاۋىپپەن باسقارىپ وتىرعان سياقتى. ويتكەنى ايدوستىڭ شىن مانىندە قورقىپ وتىرعان ادامى تاتيانا ەمەس دەپ ويلايمىن.

مىنە، وسىنداي وقيعا باستان ءوتتى. سوندىقتان كىم نە ايتسا دا، مەنىڭ كوز الدىمدا الماتى قالاسىنىڭ ساۋلەتى يتالياندىق مافيا قاعيداتتارىنا تىعىز ارالاسقان جەكە ورىندىقپەن بايلانىستى. بۇل قۇرىلىمدا بارلىعىنا رۇقسات ەتىلسە، ال بەيتانىس ادامدارعا ەشتەڭە بولمايدى.

وسى جاعدايدان سوڭ "امانات" پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنا جانە الماتى قالاسىنىڭ اكىمى دارحان امانگەلدىۇلى ساتىبالدىعا مەنىڭ جاعدايىمدى ءتۇسىنىپ، ءادىل شەشىم شىعارۋ تۋرالى ءوتىنىش جازدىم. مەن زاڭنان تىس نارسە تالاپ ەتىپ وتىرعان جوقپىن. بار بولعانى – ءتيىستى مەكەمەنىڭ مەنىڭ جاپسارجايىمدى زاڭداستىرىپ بەرۋىن وتىنەمىن.

قۇرمەتپەن،

سەرىك مالەەۆ

پىكىرلەر