Şyndyqpen betpe-bet kelmesem, būl taqyrypqa kümänmen qarar edım. Būl — sybys, internettegı şaǧym, ia bolmasa bıreudıŋ renışı emes, būl — öz basymnan ötken oqiǧa.
Oqiǧa dep otyrǧanym — «Qalasaŋ, basyŋdy tasqa ūr, barlyq qūjatty tügel jinap kel, zaŋ saqta. Alaida saǧan bärıbır qol qoiyp bermeimız» dep qazaqstandyq şeneunıktıŋ tıke aituy.
Barlyq eskertulerdıŋ tüzetılgenı, ärbır talaptyŋ oryndalǧany müldem maŋyzdy emes. Tıptı senıŋ üiıŋnıŋ taudaǧy sarai emes, jai ǧana qarapaiym baspana ekenı de maŋyzdy emes. Sen – öz elıŋnıŋ azamatysyŋ, salyq töleisıŋ, eşqandai jeŋıldık sūrap jatqan joqsyŋ, tek ädıldık talap etıp otyrsyŋ. Dese de, būl da esepke alynbaidy.
Ädıldık bärıne bırdei emes. Prezident aitatyn “Ädılettı Qazaqstan” ideiasyn qūru turaly jaqsy bastama ömırde būrynǧy jüiemen betpe-bet kelgende mazaqqa ainalady. Būl jüie türlı uäde berıp, jaŋarǧandai bolyp körınuı mümkın, bıraq ışkı qūrylymy sol qalpy. Älı de jemqor, jalqau, kekşıl.
Ümıttı söndıruge kım qūqyq berdı?
Qarapaiym adam özgerısterge senıp, zaŋ jolymen jürse, al jauap retınde betıne tükırgendei qatygezdık körse – būl jerde tek şeneunıkke degen senım emes, tūtastai memlekettı ädılettıŋ tetıgı retınde qabyldau senımı öledı. Būl – jeke jaǧdai emes, būl soŋǧy jyldary aitylyp kele jatqan bükıl reformalyq ritorikaǧa ükım.
“Bermeimız – boldy” ūstanymymen “Ädılettı Qazaqstan” qūru mümkın emes. Halyqtan senım talap etıp, zaŋ aiasynda räsımdelgen qūjattaryna tükıru arqyly eşteŋege qol jetkıze almaisyŋ.
Bolaşaqty ötkennıŋ şırıgen tetıkterıne süienıp qūru – qauıptı jäne qūr äureşılık.
Eger bärı osylai jalǧasa berse, Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ “Ädılettı Qazaqstan” tūjyrymdamasy ūlttyq arman emes, ūlttyq mysqylǧa ainaluy äbden mümkın.
Menıŋ memlekettık şeneunıkterge qatysty köŋıl könşıtpeitın pıkırımnıŋ negızgı sebebı — ädıletke degen ümıtım köz aldymda küirep jatqan sätte oryn alǧan jaǧdai. Ötken jyldyŋ säuır aiynda men arhitekturalyq-josparlau tapsyrmasyn (AJT) aldym, al mamyr aiynda qolymda qūrylysqa rūqsaty bar üige qosymşa qūrylysty bastadym.
Sol sätten bastap menıŋ qiyndyqtarym bastaldy. Körşım Tatiana Kozyreva menıŋ üstımnen köşı-qon polisiiasy, jer komitetı, Almaty qalasynyŋ Qala qūrylysy baqylau basqarmasy, sondai-aq Arhitektura jäne qala qūrylysy basqarmasy syndy türlı organdarǧa şaǧym jaza bastady. Basqa körşınıŋ aituynşa, Tatiana Kozyreva arhitektura salasynda «öz adamdary» bar dep aşyq aityp, kez kelgen jolmen maqsatyna qol jetkıze alatynyn mälımdegen. Ūlttyq ekonomika ministrınıŋ 2015 jylǧy 30 qaraşadaǧy № 750 būiryǧymen bekıtılgen «qūrylys salasynda qūrylys saludy ūiymdastyru jäne rūqsat beru räsımderınen ötu qaǧidalaryna» säikes, menıŋ qorşaudyŋ jalpy syzyǧynan üş metr qaşyqtyqta ornalasqan qosymşa qūrylysym onyŋ müddelerıne eşqandai qatysy joq. Būl jaǧdaida maǧan körşımnıŋ qūrylysqa kelısımı qajet emes edı. Onyŋ üstıne qolymda arhitekturalyq-josparlau tapsyrmasy boldy.
Osy aralyqta Tatiana Kozyrevanyŋ jüielı türde jasaǧan qudalauynyŋ saldarynan men de, jūbaiym da auyr küizelıske ūşyradyq. Būl jaǧdai densaulyǧymyzǧa eleulı ziian keltırdı. Öz basym 2024 jyldyŋ şıldesınen bastap 2025 jyldyŋ nauryzyna deiın auyr syrqatpen auyrdym. Būl turaly medisinalyq mekemelerden alynǧan resmi anyqtamalar bar.
Al būl oqiǧadaǧy eŋ soraqy jait — Tatiana Kozyrevanyŋ zaŋsyz türde bızdıŋ üiımızge basa-köktep kıruı. Ol beinekameraǧa tüsırıp, öz betımen tıntu jürgızıp, üi tūrǧyndaryn zaŋsyz türde tergei bastady. Būl äreketterdıŋ eşbır qūqyqtyq negızı bolǧan joq. Ol özın körşı retınde emes, soǧys turaly filmderdegı faşist basqynşylaryndai ūstap, Konstitusiiamen kepıldık berılgen qūqyqtarymyzdy öreskel türde būzdy.
Tatiana Kozyrevanyŋ bızdıŋ üige zaŋsyz kırgen künı būl jaǧdai turaly estıgen jūbaiym — Maleeva Şarbat Orazalinovnanyŋ kenetten qan qysymy qatty köterılıp, insult aldyndaǧy küide auruhanaǧa jetkızıldı. Būl oqiǧa boiynşa medisinalyq anyqtama da bar.
Osylaişa, Tatiana Kozyrevanyŋ äreketterı arqyly Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ bırqatar baptary öreskel türde būzyldy. Atap aitqanda, 18-baptyŋ 1-tarmaǧyna säikes:
“Ärkımnıŋ jeke ömırıne, jeke jäne otbasylyq qūpiiasyna qol sūǧylmauyna, ar-namysy men qadır-qasietınıŋ qorǧaluyna qūqyǧy bar.”
Sondai-aq 25-baptyŋ 1-tarmaǧy tıkelei bylai deidı:
“Qazaqstan Respublikasy azamattarynyŋ tūrǧyn üiıne qol sūǧylmaidy. Tūrǧyn üige basyp kıruge, ony tıntuge jäne qarauǧa zaŋda közdelgen jaǧdailar men tärtıp boiynşa ǧana jol berıledı.”
Tatiana Kozyrevanyŋ zaŋsyz kıruı, beinejazba jürgızıp, tıntu men tergeu äreketterın jasauy — osy konstitusiialyq normalardy eleusız qaldyryp, azamattyq qūqyqtarymyzdy taptau.
Aqyry, 2024 jyldyŋ qyrküiegınde Almaty qalasynyŋ Qala qūrylysy baqylau basqarmasy menıŋ japsarjai qūrylysy boiynşa anyqtalǧan būzuşylyqtardy joiu turaly qauly şyǧarady. Iаǧni sol kezde menıŋ moinyma arhitekturalyq-josparlau tapsyrmasyn qaita räsımdep, eskizdık jobany daiyndau mındetı jükteldı.
Alaida sol kezde men tık ışek obyry diagnozymen auyryp, arqadaǧy ırıŋdı ısıktı alyp tastau boiynşa kürdelı operasiiany jaŋa ǧana ötkergen bolatynmyn. Densaulyǧymnyŋ auyr jaǧdaiyna bailanysty japsarjaidy zaŋdastyru ısıne kırısuge fizikalyq şamam kelmedı. Tek qazan aiynyŋ ortasynda ǧana azdaǧan jaqsarudy sezınıp, qajettı qūjattardy jinauǧa kırıstım.
Qaraşa aiynyŋ basynda menıŋ qolymda qaita tüzetılgen tehnikalyq tapsyrma men üidı qaita josparlau boiynşa daiyndalǧan eskizdık joba boldy. Osy qūjattarmen men Almaty qalasynyŋ Arhitektura jäne qala qūrylysy basqarmasyna jügındım. Däl osy uaqytta Almaty qalasynyŋ Qala qūrylysy baqylau basqarmasy menı sotqa berıp, japsarjaidy zaŋdastyrudy talap etıp jatyr edı. Iаǧni endı būl mäsele sot tärtıbımen qaraluda.
Alaida men japsarjaidy zaŋdastyra almadym, sebebı Almaty qalasynyŋ Arhitektura jäne qala qūrylysy basqarmasynyŋ derekter bazasy jūmys ıstemei tūrǧan. Maǧan bazanyŋ jaŋartylyp jatqanyn aityp, onyŋ tek 2025 jyldyŋ qaŋtar aiynyŋ ortasynda ıske qosyluy mümkın ekenın tüsındırdı. Bıraq menıŋ kütuge mümkındıgım bolmady — qūjattardy jedel zaŋdastyru qajet boldy.
Nätijesınde būl baza tek 2025 jyldyŋ nauryz aiynyŋ jiyrmalarynşy künderınen bastap tūraqty türde jūmys ıstei bastady. Bıraq būl keşıgudıŋ menıŋ kınämnen bolmaǧany anyq emes pe?
Ärine, sot ūzaq uaqyt küte almaidy. Almaty qalasy Jetısu audandyq sotynyŋ sudiasy Tūrysov menıŋ paidama şeşım şyǧarmady. Alaida ol bır jaitty eskerttı: eger men japsarjai boiynşa qūjattardy zaŋdastyra alsam, onda būl ıs jaŋadan aşylǧan män-jailar boiynşa qaita qaraluy mümkın.
Osy kezde men Tatiana Kozyrevanyŋ “arhiturada öz adamdary bar” degen sözı jai söz emes ekenın anyq tüsıne bastadym. Būl maqala formaty şeneunıkterdıŋ Kozyrevanyŋ müddesıne aşyq türde oinaǧanynyŋ naqty dälelderın tolyqqandy baiandauǧa mümkındık bermeidı. Mäselen, Almaty qalasy Qala qūrylysy baqylau basqarmasy menıŋ talabym boiynşa Kozyrevanyŋ japsarjaiynyŋ zaŋdylyǧyn tekseruden üzıldı-kesıldı bas tartty. Bıraq būl turaly men älı de tiıstı organdarda, tiıstı adamdarǧa aityp beremın.
Al būl oqiǧa — bar bolǧany negızgı äŋgımenıŋ kırıspesı ǧana. 2025 jyldyŋ nauryz aiynyŋ jiyrmalary şamasynda Arhitektura jäne qala qūrylysy basqarmasynyŋ bazasy ıske qosylǧan boida men japsarjaiymdy zaŋdastyruǧa qūjattar tapsyramyn. Bıraq üş ret qatarynan bas tartu jauabyn alamyn. Būl epopeia ekı jarym aiǧa sozyldy. Är joly maǧan türlı eskertuler jasalady. Men olardy jauapkerşılıkpen tüzetemın. Bıraq nätijesı özgermeidı.
Sodan soŋ, törtınşı ret tapsyrardyŋ aldynda, barlyq talap tolyq oryndalǧanyna köz jetkızu üşın, Almaty qalasy Jetısu audanynyŋ säuletşısı Aidos Düisembaidyŋ özıne baramyn. Qūjattarymdy öz közınşe qarap şyǧuyn ötınemın. Sol kezde ol mülde eNe ısteseŋ de, qandai qūjat ötkızseŋ de, men bärıbır zaŋdastyrmaimyn» deidı.
Bıraq bırden būl sözdıŋ tym şekten şyqqanyn tüsındı me, äiteuır, artynşa jūmsartuǧa tyrysyp «Tüsınıŋızşı, aǧa. Eger men qazır sızge qūjatty zaŋdastyryp bersem, Tatiana Kozyreva Antikorǧa şaǧymdanuy mümkın. Söitıp men jūmysymnan aiyrylyp qalamyn»dep mälımdedı.
Mūnda menıŋ mülde tüsınbei qalǧan jerım bar. Būl ne söz özı? Antikordyŋ ne qatysy bar? Älde men odan para sūradym ba? Eger jūmysyŋdy zaŋ aiasynda, adal ıstep jatsaŋ. senen ne sūraidy?
Kerısınşe, osy sözımen-aq Aidos Düisembai menıŋ küdıgımdı odan saiyn küşeittı. Tatiana Kozyrevanyŋ artynda Almaty qalasynyŋ arhitektura salasynda yqpaldy adamdartūrǧany şyndyq şyǧar. Olar öz baǧynyştylaryn qysym arqyly, tıptı kompromat jariialaimyz degen qauıppen basqaryp otyrǧan siiaqty. Öitkenı Aidostyŋ şyn mänınde qorqyp otyrǧan adamy Tatiana emes dep oilaimyn.
Mıne, osyndai oqiǧa bastan öttı. Sondyqtan kım ne aitsa da, menıŋ köz aldymda Almaty qalasynyŋ säuletı italiandyq mafiia qaǧidattaryna tyǧyz aralasqan jeke oryndyqpen bailanysty. Būl qūrylymda barlyǧyna rūqsat etılse, al beitanys adamdarǧa eşteŋe bolmaidy.
Osy jaǧdaidan soŋ "Amanat" partiiasynyŋ basşylyǧyna jäne Almaty qalasynyŋ äkımı Darhan Amangeldıūly Satybaldyǧa menıŋ jaǧdaiymdy tüsınıp, ädıl şeşım şyǧaru turaly ötınış jazdym. Men zaŋnan tys närse talap etıp otyrǧan joqpyn. Bar bolǧany – tiıstı mekemenıŋ menıŋ japsarjaiymdy zaŋdastyryp beruın ötınemın.
Qūrmetpen,
Serık Maleev
