تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەس – قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىنىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. پرەزيدەنت 2024 جىلعى 15 ساۋىردە قول قويعان «ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى» زاڭ وسى سالاداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەردىڭ باستاۋى بولدى.بۇگىن، ياعني 16 ماۋسىمدا زاڭنىڭ قابىلدانعانىنا ءبىر جىل تولدى. بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋى مەن ونىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى تەك قۇقىقتىق اكتى عانا ەمەس، قوعامداعى زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەستىڭ جاڭا كەزەڭىن بىلدىرەدى.
زاڭنىڭ قابىلدانۋى: ساياسي ەرىك پەن قوعامدىق قاجەتتىلىك
قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى ۇزاق ۋاقىت بويى شەشىمىن تاپپاي كەلگەن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولدى. بۇعان دەيىن بۇل ماسەلەتەك اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق رەتىندە قاراستىرىلىپ، ناقتى قىلمىستىق جازا قولدانىلمايتىن. تەك 2020 جىلداردان باستاپ قوعامدا بۇل ماسەلەگە دەگەن كوزقاراس وزگەرىپ، ازاماتتىق بەلسەندىلىك كۇشەيدى. قوعام تالابىنا جاۋاپ رەتىندە قابىلدانعان زاڭ – مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى مەن ساياسي ەرىك-جىگەرىنىڭ كورىنىسى رەتىندە قابىلداندى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن قابىلدانعان جاڭا زاڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەستىڭ جۇيەلى ءارى كەشەندى ءتاسىلىن ۇسىنادى. زاڭدا جازانى قاتاڭداتۋ، الدىن الۋ شارالارىن كۇشەيتۋ، جابىرلەنۋشىلەرگە كومەك كورسەتۋ، اگرەسسورلارمەن جۇمىس ىستەۋ سياقتى ماڭىزدى اسپەكتىلەر قامتىلعان. بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋى – مەملەكەت تاراپىنان زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەستەگى ساياسي ەرىك-جىگەردىڭ كورىنىسى ءارى قوعامنىڭ وسى ماسەلەگە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارتۋىنىڭ بەلگىسى.
قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى، «AMANAT» پارتياسىنىڭ حاتشىسى شولپان كارينوۆا جاڭا زاڭنىڭ جەتىستىكتەرى كوپ دەپ ەسەپتەيدى.
«وسىدان ءبىر جىل بۇرىن قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى جاڭا زاڭ قابىلداندى. ول مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ زاڭ مەن ءتارتىپ ۇستەمدىك ەتەتىن قوعام قۇرۋ بويىنشا تاپسىرماسى اياسىندا ناقتى قۇقىق قورعاۋ تەتىگىنە اينالدى. بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋى - ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق جانە ادامگەرشىلىك تاريحىنداعى ماڭىزدى كەزەڭ دەر ەدىم. ول قوعامداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا جۇيەلى تۇردە قارسى تۇرۋعا باعىتتالعان. مەن وسى زاڭ بويىنشا پارلامەنت ماجىلىسىندەگى جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىندا جۇمىس ىستەدىم. جاڭارتىلعان زاڭ نورمالارى ايەلدەر مەن بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى ناقتى ءارى پارمەندى دەڭگەيگە كوتەردى»، – دەيدى ش.كارينوۆا.
زاڭنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى: العاشقى ناتيجەلەر مەن قيىندىقتار
زاڭنىڭ كۇشىنە ەنۋىنەن كەيىن ءبىر جىل ىشىندە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى ارىزدار سانى 20,5%-عا ازايعان. اسا اۋىر تۇرمىستىق قىلمىستار 44%-عا، اۋىر قىلمىستار 29%-عا تومەندەگەن. بۇل كورسەتكىشتەر زاڭنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەدى.
مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ ايتۋىنشا، جازانىڭ كۇشەيتىلۋى مەن الدىن الۋ شارالارىنىڭ جاڭا تاسىلدەرى ءوز جەمىسىن بەرىپ كەلەدى.
«وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى انىقتاۋ كورسەتكىشتەرى ايتارلىقتاي ارتتى. جاڭا ءتاسىلدىڭ، ياعني، رەسمي تۇردە ارىز بەرىلمەسە دە، وڭىرلەردە قۇرىلعان جەدەل توپتاردىڭ، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ، كۋاگەرلەردىڭ بەرگەن دەرەكتەرى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردى ساراپتاۋدىڭ ناتيجەسىندە بيىلعى قاڭتار-مامىر ايلارىندا 19 مىڭنان استام وسىنداي وقيعا انىقتالدى»، - دەيدى ول.
مەكتەپتەرگە QR-كودى بار «111» بايلانىس جەلىسىنىڭ ورناتىلۋى – بالالار قاۋىپسىزدىگى سالاسىنداعى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى. 2025 جىلدىڭ العاشقى بەس ايىندا 86 مىڭ بالا بۇل قىزمەتكە جۇگىنىپ، ولاردىڭ 2 مىڭنان استامى زورلىق، بۋللينگ جانە پسيحولوگيالىق كۇيزەلىس تۋرالى حابارلاعان.
الەمدە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەستىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرى بار. مىسالى، شۆەتسيادا زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەندەرگە پسيحولوگيالىق جانە قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋ جۇيەسى جاقسى دامىعان. گەرمانيادا اگرەسسورلارمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلامالار مەن ترەنينگتەر ۇيىمداستىرىلادى.
قازاقستاندا دا وسى تاجىريبەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، جاڭا تاسىلدەر ەنگىزىلۋدە. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى حالىقارالىق تاجىريبەلەردى زەرتتەپ، اگرەسسورلارمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جاڭا جوبالار ازىرلەۋدە. مىسالى، الماتى قالاسىندا اگرەسسورلاردى وڭالتۋ باعدارلاماسى پيلوتتىق جوبا رەتىندە ىسكە قوسىلدى. بۇل باعدارلاما اگرەسسورلاردىڭ مىنەز-قۇلقىن وزگەرتۋگە باعىتتالعان جانە ونىڭ تيىمدىلىگى زەرتتەلۋدە.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى بويىنشا پوليتسياعا تۇسكەن شاقىرتۋلار سانى جىل سايىن ازايىپ كەلەدى: 2020 جىلى – 179 096 جاعداي تىركەلسە، 2021 جىلى بۇل كورسەتكىش 155 177-گە دەيىن تومەندەگەن. 2022 جىلى – 115 526, ال 2023 جىلى – 99 026 وقيعا تىركەلىپ، جىل سايىن شامامەن 15-30 پايىزعا تومەندەۋ بايقالعان. 2024 جىلدىڭ العاشقى ءتورت ايىنىڭ وزىندە 28 189 جاعداي تىركەلىپ وتىر، بۇل جىل سوڭىنا دەيىنگى بولجامدى ەسكەرسەك، كورسەتكىشتىڭ ءالى دە جوعارى ەكەنىن اڭعارتادى.
سول سياقتى تۇرمىستىق سالاداعى اۋىر قىلمىستار –دەنساۋلىققا اۋىر زيان كەلتىرۋ جانە كىسى ءولتىرۋ بويىنشا دا تومەندەۋ بايقالادى: 2020 جىلى – 1 071 جاعداي تىركەلسە، 2021 جىلى – 1 022, 2022 جىلى – 935, ال 2023
وتباسىن قولداۋ: 34 مىڭ جانۇياعا كومەك كورسەتىلدى
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتەتىن 20 ارنايى ورتالىق جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇل ورتالىقتار وتباسىنداعى قيىن جاعدايلارعا تاپ بولعان ازاماتتارعا پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتۋگە، ولاردىڭ ەموتسيالىق كۇيزەلىسىن جەڭىلدەتۋگە، ومىرلىك قيىندىقتاردى ەڭسەرۋگە كومەكتەسەدى.
ء«بىر جىل ىشىندە بۇل زاڭنىڭ ناتيجەسىندە زارداپ شەككەندەردىڭ قۇقىقتىق كومەككە قول جەتكىزۋى جەڭىلدەدى، داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ سانى ارتتى. سونىمەن قاتار، زورلىق-زومبىلىق جاساعاندارعا قاتىستى جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيتىلىپ، قورعانۋ بۇيرىقتارىنىڭ تيىمدىلىگى ارتتى. بۇل- جابىرلەنۋشىلەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ناقتى قادامى بولدى»، – دەيدى ش.كارينوۆا.
ونىڭ سوزىنشە، داعدارىس ورتالىقتارى مەن سەنىم جەلىلەرى سانى ارتقان. وڭىرلەردە 20-عا جۋىق داعدارىس ورتالىعى اشىلعان. سونداي-اق، ءجابىر كورگەندەرگە مەملەكەتتىك 111 امانات ءنومىرى ارقىلى تاۋلىك بويى كومەك كورسەتۋ جۇيەسى كۇشەيتىلدى.
«ەڭ باستىسى قوعامدا زورلىق-زومبىلىققا توزبەۋشىلىك مادەنيەتى قالىپتاسا باستادى. مەكتەپتەر، كوللەدجدەر، جوعارى وقۋ ورىندارىندا قۇقىقتىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ شارالارى جۇرگىزىلىپ، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى دا بۇل ىسكە بەلسەندى ارالاسىپ وتىر. بالا قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ، ونىڭ ىشىندە جەتىم جانە اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردى ەرەسەكتەردىڭ ورەسكەل رەنجىتۋىنە جول بەرمەۋگە زاڭنىڭ ىقپالى زور بولدى. وتباسىنداعى، جاقىن تۋىستاردىڭ جىنىستىق قولسۇعۋشىلىق فاكتىلەرى انىقتالىپ، سوتتاردىڭ ولار ءۇشىن ەڭ قاتاڭ جاۋاپكەرشىلىك پەن جازا بەكىتۋى قوعامدا بالالاردىڭ ءومىرى مەن ساۋلىعىنا دەگەن جاڭا ۇستانىمنىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشتى»، – دەپ اتاپ ءوتتى كوميسسيا مۇشەسى.
زاڭ اياسىندا وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق قاتارىنا ەنگىزىلدى، ەندى بۇل ارەكەتكە جازاسىز قالۋ مۇمكىندىگى ازايدى. بۇرىن كوپتەگەن ىستەر "وتباسىلىق ءىس" دەپ جابىلىپ كەلگەن بولسا، ەندى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى رەسمي تۇردە ارەكەت ەتۋگە مىندەتتەلدى.
سونىمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ 112 قالا مەن اۋدانىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان وتباسىلاردى قولداۋ ورتالىقتارى – تەك جابىرلەنۋشىلەرگە كومەك كورسەتىپ قانا قويماي، زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان پروفيلاكتيكالىق جۇمىستارمەن دە اينالىسادى. بۇل ورتالىقتاردا بىلىكتى پسيحولوگتار، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر، زاڭگەرلەر مەن مەدياتورلار جۇمىس ىستەيدى. ولار وتباسىنداعى شيەلەنىستەردى شەشۋگە، اتا-انالار مەن بالالار اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىكتى قالىپتاستىرۋعا، سونداي-اق اجىراسۋ نەمەسە زورلىققا جول بەرمەي، جاعدايدى رەتتەۋگە باعىتتالعان ءتۇرلى قىزمەتتەر كورسەتەدى.
2024 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا بۇل ورتالىقتار ارقىلى 34 مىڭ وتباسىعا كەشەندى كومەك كورسەتىلگەن. بۇل كومەك تۇرلەرىنە پسيحولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك قولداۋمەن قاتار، قۇقىقتىق كەڭەس بەرۋ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جۇگىنۋ، تۇرعىن ءۇي نەمەسە جۇمىس ماسەلەلەرى بويىنشا باعىت-باعدار بەرۋ سەكىلدى قىزمەتتەر كىرەدى. بۇل كورسەتكىشتەر مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلىپ جاتقان قولداۋدىڭ كەڭ اۋقىمىن بىلدىرەدى ءارى قوعامداعى سەنىم دەڭگەيىنىڭ دە بىرتىندەپ ارتىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.
قازىرگى كەزدە 2 مىڭ وتباسى اتالعان ورتالىقتاردىڭ تۇراقتى باقىلاۋىندا تۇر جانە ولارعا كومەكتەسۋ جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. بۇل وتباسىلاردا جاعداي تولىق تۇراقتانباعان، نەمەسە ولار كۇردەلى الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق داعدارىستى باستان كەشىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرەدى. مۇنداي وتباسىلارمەن ۇزاق مەرزىمدى جەكە جۇمىس جۇرگىزىلەدى، كەيبىر جاعدايلاردا ۋاقىتشا پانالاۋ، پسيحوتەراپيا، نەمەسە الەۋمەتتىك وڭالتۋ شارالارى قاراستىرىلادى.
شولپان تاڭاتقىزى زاڭدا كوزدەلگەن نورمالار ناقتى ءىس جۇزىندە ورىندالىپ، ايەلدەر مەن بالالار قاۋىپسىز ەكەندىگىن تولىعىمەن سەزىنۋگە ءتيىس دەپ سانايدى.
«وتباسىلىق ابيۋزەرلەرگە كەشىرىم جوق - زورلىق-زومبىلىقتى اقتاۋ ەمەس، توقتاتۋ كەرەك. ءار ايەل، ءار بالا قاۋىپسىز ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى، ال بۇل قۇقىقتى بۇزعان ءاربىر ادام جاۋاپقا تارتىلۋعا ءتيىس. بۇل زاڭ قۇقىقتىق قۇجات قانا بولىپ قويماي، سانانى، قارىم-قاتىناستى، كوزقاراستى وزگەرتەتىن ۇلكەن الەۋمەتتىك تەتىك. ءبىز بۇل باعىتتاعى جۇمىسىمىزدى جالعاستىرۋىمىز كەرەك، سەبەبى قاۋىپسىز قوعام - ادىلەتتى قازاقستاننىڭ نەگىزى. قوعام بولىپ بارلىعىمىز زاڭنىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك»، – دەيدى ول.
ءتۇيىن
وتكەن جىلى قابىلدانعان جاڭا زاڭ – قازاقستانداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەستە جاڭا كەزەڭنىڭ باستاماسى بولدى. ءبىر جىل ىشىندە زاڭنىڭ ناقتى ناتيجەلەر بەرە باستاعانى بايقالدى: قىلمىس كورسەتكىشتەرى ازايدى، الدىن الۋ شارالارى كۇشەيتىلدى، جابىرلەنۋشىلەرگە ارنالعان قولداۋ ورتالىقتارى كەڭەيتىلدى. بۇل تەك زاڭنامالىق وزگەرىس ەمەس، قوعامنىڭ دا زورلىق-زومبىلىققا دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.
ارينە، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تامىرى تەرەڭدە جاتقان الەۋمەتتىك پروبلەما رەتىندە جۇيەلى جانە ۇزاق مەرزىمدى شەشىمدەردى قاجەت ەتەدى.مەملەكەت قابىلداعان شارالار العاشقى ناتيجەلەرىن بەرە باستاعانىمەن، بۇل – كۇرەستىڭ باستاماسى عانا. ەندىگى مىندەت – وسى باعىتتاعى جۇمىستى توقتاتپاي، جۇيەلى جالعاستىرۋ. سوندا عانا زورلىق-زومبىلىقسىز قوعام قۇرۋ مۇمكىن بولادى.
