قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتى ەرەكشە سەرپىن الىپ كەلەدى. زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ قارقىندى دامۋى، تسيفرلىق مەديانىڭ قولجەتىمدىلىگى بالالارعا ءوزىن تانىتۋ، ويىن جەتكىزۋ، قابىلەتىن دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك تۋعىزدى. بۇگىندە بالا تەك كورەرمەن نەمەسە تىڭداۋشى ەمەس، ءوز ويىن بەينەلەۋشى، بەينەروليك ءتۇسىرۋشى، يلليۋستراتسيا جاساۋشى بەلسەندى تۇلعاعا اينالىپ وتىر.
دەگەنمەن بۇل ۇدەرىستىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. جاڭا مەديا الاڭى — مۇمكىندىكتەرمەن قاتار، قاۋىپ-قاتەرگە دە تولى كەڭىستىك. سوندىقتان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ مەن ولاردىڭ مەديا قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ – قازىرگى قوعامنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى.
بالالار كونتەنتى دامىپ جاتىر ما؟
سوڭعى جىلدارى بالالار كونتەنتى ايتارلىقتاي جاندانىپ كەلەدى. قازاقستاندا انيماتسيا سالاسىندا، بالالارعا ارنالعان تەلە جانە ينتەرنەت جوبالارىندا جاڭا باستامالار كوبەيدى. قازاق تىلىندە تۇسىرىلگەن مۋلتفيلمدەر مەن YouTube ارنالارىنىڭ سانى ءوسىپ، مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا ارنالعان ونلاين ساباقتار، ويىن-ساۋىق پەن ءبىلىم بەرەتىن بەينەروليكتەر پايدا بولدى.
مىسالى، وتاندىق انيماتسيا ستۋديالارى ۇلتتىق كەيىپكەرلەرگە نەگىزدەلگەن مۋلتفيلمدەر شىعارىپ، بالالاردىڭ تانىمدىق جانە رۋحاني دامۋىنا ۇلەس قوسۋدا. سونداي-اق TikTok, Instagram سياقتى پلاتفورمالاردا دا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان پايدالى كونتەنتتى كوبەيتۋگە باعىتتالعان جوبالار ىسكە قوسىلىپ جاتىر.
دەگەنمەن، بۇل سالادا ساپا ماسەلەسى ءالى دە وزەكتى. قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ كولەمى ارتقانىمەن، مازمۇنىنىڭ ءبىر بولىگى تەك ويىن-ساۋىق باعىتىندا قالىپ وتىر. بالالارعا ارنالعان اقپاراتتىق، تاربيەلىك جانە عىلىمي-كوپشىلىك مازمۇنداعى جوبالار جەتكىلىكسىز. بۇل – شىعارماشىلىق سالانى ءارى قاراي دامىتۋ قاجەت ەكەنىن كورسەتەدى.
تسيفرلىق كەڭىستىكتەگى قاۋىپتەر
بالالاردىڭ ينتەرنەتكە ەرتە جاستان ارالاسۋى ولاردىڭ اقپاراتتىق الەمدە تاۋەلسىز قيمىلداۋىنا جول اشادى. بىراق بۇل ەركىندىك كەيدە قاۋىپتى دە بولۋى مۇمكىن. زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، قازاقستانداعى بالالاردىڭ شامامەن جارتىسىنا جۋىعى ينتەرنەتتى 6–7 جاسىنان پايدالانا باستايدى. ال بۇل كەزەڭ — تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنداعى ەڭ نازىك شاق.
ينتەرنەت كەڭىستىگىندە زورلىق-زومبىلىق، اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلىق، جالعان اقپارات، قۇمار ويىندار مەن بەيادەپ كونتەنت كوپتەپ كەزدەسەدى. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ونداي اقپاراتتىڭ زيانىن اڭعارماي، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا اسەرگە تەز بەرىلەدى. بۇعان قوسا، كيبەربۋللينگ، جەكە مالىمەتتەردىڭ تارالۋى، جالعان اككاۋنتتار ارقىلى الداۋ سياقتى ماسەلەلەر جيىلەپ وتىر.
بالالارعا ارنالعان كونتەنتتىڭ كەيبىر تۇرلەرى كورىنگەنىمەن جاعىمدى بولىپ كورىنەدى، الايدا استارىندا تۇتىنۋشىلىق نەمەسە شەتەلدىك مادەني اسەرلەر بار. وسىنداي اقپاراتتار ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان الىستاتىپ، شىنايى شىعارماشىلىقتىڭ ورنىن بوس ويىن-ساۋىقپەن الماستىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن.
بالالاردىڭ شىعارماشىلىعىن قولداۋ — ولاردىڭ بولاشاق الەۋەتىنە سالىنعان ينۆەستيتسيا. بۇگىنگى بالا سۋرەت سالىپ، بەينەروليك ءتۇسىرىپ نەمەسە اۋەن جازىپ وتىرسا، ەرتەڭ ول كرەاتيۆتى ويلايتىن، جاڭا يدەيا ۇسىناتىن ازاماتقا اينالادى.
سول سەبەپتى ەلىمىزدە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋعا ارنالعان ورتالىقتار مەن ستۋديالاردىڭ جۇمىسى وتە ماڭىزدى. قازىردىڭ وزىندە وڭىرلەردە شىعارماشىلىق ۇيىرمەلەر، مەديا مەكتەپتەر، بالالار فەستيۆالدەرى كوبەيۋدە. بۇل — وڭ قادام. بىراق ولاردىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ، اۋىلدىق جەرلەرگە جەتكىزۋ جانە كاسىبي ماماندارمەن قامتاماسىز ەتۋ — ءالى دە وزەكتى ماسەلە.
قاۋىپسىزدىك پەن ساپانى قامتاماسىز ەتۋ جولدارى قانداي؟
1. مەملەكەتتىك قولداۋ مەن باقىلاۋ. بالالارعا ارنالعان كونتەنتتى ءوندىرۋدى جانە تاراتۋدى جۇيەلى تۇردە قاداعالاۋ قاجەت. ءار جوبا تاربيەلىك، ەتيكالىق جانە مادەني تالاپتارعا ساي بولۋى ءتيىس.
2. اتا-انالاردىڭ قاتىسۋى. بالانىڭ ينتەرنەتتەگى ءىس-ارەكەتىن شەكتەۋ ەمەس، باقىلاپ، ءتۇسىندىرۋ ماڭىزدى. اتا-انالار بالامەن بىرگە كونتەنت تاڭداۋعا، تالقىلاۋعا جانە پىكىر الماسۋعا ۇيرەنۋى كەرەك.
3. مەكتەپ باعدارلاماسىنا تسيفرلىق ساۋاتتىلىق ەنگىزۋ. بالالار ءوز قۇقىقتارىن، جەكە مالىمەتتەرىن قورعاۋ ەرەجەلەرىن، ينتەرنەتتەگى قاۋىپسىز مىنەز-قۇلىقتى ۇيرەنۋى ءتيىس.
4. بالالار شىعارماشىلىعىنا جاعداي جاساۋ. ءار بالادا تالانت بار. مەملەكەت پەن قوعام سول قابىلەتتى اشۋعا مۇمكىندىك بەرسە، ينتەرنەتتەگى قاۋىپتى كونتەنتكە تاۋەلدىلىك ازايادى.
قازاق بالالارىنا ارنالعان ساپالى، ۇلتتىق بولمىستى ساقتايتىن، تاربيەلىك ماڭىزى جوعارى كونتەنت جاساۋ — ستراتەگيالىق مىندەت. بالالار مەدياسى — تەك ويىن-ساۋىق ەمەس، ۇلتتىڭ رۋحاني ايناسى. سوندىقتان شىعارماشىلىقتى، ءبىلىمدى جانە قاۋىپسىزدىكتى ۇشتاستىرعان جاڭا مەديا داۋىرىنە بەت بۇرۋ قاجەت.
بۇگىنگى بالالار — ەرتەڭگى جۋرناليستەر، سۋرەتشىلەر، مۋزىكانتتار، رەجيسسەرلەر. ولاردىڭ ارمانى مەن ويى ارقىلى ەلدىڭ مادەني كەلبەتى قالىپتاسادى. ال سول ارماننىڭ شىنايى ءارى قاۋىپسىز بولۋى — قوعام مەن مەملەكەتتىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى.
