9 تامىز كۇنى رەسەي اسكەري تاريحىندا تاعى ءبىر ماسقارا كۇن بولىپ جازىلماق. ارينە، ونى رەسەي جازبايدى. ونى الەم تاريحى جازادى. نەگە؟ سەبەبى رەسەي ءدال وسى كۇنى ءوزىنىڭ ەڭ ءىرى اسكەري اۋەجايىنان ايىرىلدى. ۋاقىتشا وككۋپاتسيالانعان قىرىمداعى نوۆوفەدەروۆكا ماڭىنداعى اسكەري اۋەجايدىڭ كۇلى كوككە ۇشتى. ورتەنىپ كەتتى، جانىپ كەتتى.
رەسەي قورعانىس مينيسترلىگى اۋەجايدىڭ تالقاندالۋىنا قاتىستى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، ەشقانداي دا شابۋىل بولعان جوق دەپ مالىمدەدى. ارينە، سولاي دەيدى، باسقا امالى دا جوق. ەگەر شابۋىل جاسالدى دەسە، وندا رەسەيدىڭ اۋە سوققىسى مەن زىمىران سوققىسانان قورعاۋ جۇيەلەرىنە دەگەن سەنىم كاپيتالى سارقىلا تۇسەر ەدى. 2022 جىلدىڭ 14 ساۋىرىندە رەسەيدىڭ قارا تەڭىزدەگى فلاگمانى سانالعان، قۇنى 900 ملن دوللارعا باعالانعان ماسكەۋ كرەيسەرى سۋعا كەتتى. رەسمي ماسكەۋ «ماسكەۋدىڭ» سۋ تۇبىنە ساپار شەگۋىن قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاماۋ سالدارىنان بولعان اپات دەپ اتادى. الايدا باتىس اسكەري ساراپشىلارى مەن ۋكراينا كرەيسەرگە وڭدىرماي سوققى جاساعانىن ايتتى. بۇل رەسەيدىڭ ءوز ىشىندە دە قىزۋ تاقىرىپتىڭ ءبىرى بولدى. ءۇش دەڭگەيلى قورعانىس جۇيەسى ەنگىزىلگەن «ماسكەۋ» كرەيسەرى قالايشا سۋعا باتتى دەدى 140 ملن رەسەي حالقى. مىنە، وسى ساتتە رەسەيدىڭ اۋە جانە زىمىران قورعانىس جۇيەلەرىنە ءبىر كۇمان كەلدى.
ارتىنشا ۋكرايناعا باتىس HIMARS-تار جەتكىزە باستادى. باتىستىق زىمىران كەشەندەرى رەسەيدىڭ اسكەري قويمالارى مەن شتابتارىن شىرپىشا ورتەدى. «اندا جارىلدى، مىندا جارىلدى» دەگەن اقپارات كۇن سايىن شىقتى، ءالى شىعىپ جاتىر. بۇل تاعى دا رەسەيدىڭ اۋە جانە زىمىران شابۋىلىنا قارسى جۇيەلەردىڭ تيىمدىلىگىنە كۇمان كەلتىردى.
ال قىرىمداعى اسكەري اۋەجايدىڭ جويىلۋى ءتىپتى رەسەيدىڭ قارۋىنا دەگەن سەنىمدى جويدى. الەم ەلدەرى مەن اسكەري ساراپشىلار قاراباق سوعىسىنىڭ وزىندە ارمەنيا قولىنداعى رەسەي قارۋىنىڭ ازەربايجان اسكەرىنە قارسى قاۋقار تانىتا الماۋىنان سەكەمدەنگەن بولاتىن. ول سەكەمدى، ول كۇدىكتى، كۇماندى ۋكراينا سوعىسى ەسەلەي ءتۇستى.
رەسەي بيلىگى قىرىمداعى اۋەجاي قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاماعاننان بولدى دەيدى. بۇل نەتكەن ەبەدەيسىز اسكەر، نەتكەن قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ۇمىتاتىن ساربازدار؟! ماسكەۋ ايتقانداي، اۋەجايدا ءورت بولىپ، وقدارىلەر جارىلسا، نەگە ونى جىلدام اۋىزدىقتاماعان. اسكەري اۋەجايدا ءورت ءسوندىرۋ قۇرىلعىلارى بولماعان با؟ ارينە بولعان. ءورت بولسا تەز ءوشىرىپ ۇلگەرەر ەدى، سوندىقتان بۇل ءورت ەمەس، زىمىران سوققىسىنا كوبىرەك ۇقسايدى.
جەرگىلىكتى تۇرعىندار بىردەن 12 ءدۇمپۋدى ەستىگەنىن ايتادى. 12 ءدۇمپۋ، بالكي، ول 12 زىمىران بولار... ساراپشىلار رەسەيدىڭ رەسمي مالىمدەمەسىن ەسەپكە الۋدىڭ قاجەتى شامالى دەسەدى. الەمنىڭ تىسقاققان اسكەري مايتالماندارى ەكى نۇسقانى قاراستىرۋدا. ءبىرى ديۆەرسيا، ءبىرى زىمىران سوققىسى. قىرىمدى رەسەي ۋكرايناعا شابۋىل جاساۋداعى باستى پلاتسدارمنىڭ بىرىنە اينالدىردى، سوندىقتان وتە جوعارى دەڭگەيدە قورعالاتىن نىسانعا ديۆەرسانتتاردىڭ كىرۋى قيىن، كىرگەن كۇننىڭ وزىندە جويقىن جارىلىس جاساۋ مۇمكىندىگى از. سوندىقتان ول نۇسقانى سىزىپ تاستاۋعا بولادى دەيدى.
جالعىز نۇسقا قالادى. ول زىمىرانمەن سوققى جاساۋ. الايدا قانداي زىمىران قولدانىلۋى مۇمكىن؟ باتىس 300 شاقىرىمعا جەتەتىن زىمىرانداردى بەرگەنىن رەسمي حابارلاعان ەمەس. جاعاجاي كۇزەتىن نىعايتۋ ماقساتىندا «گارپۋن» زىمىراندارىن بەردى. مىنە، وسى زىمىراننىڭ «گارپۋن بلوك ءىى» اتتى ءتۇرىن قولدانۋ مۇمكىندىگى بارىن ايتادى. تاعى ءبىر نۇسقا رەتىندە ۋكراينانىڭ ءتول ءونىمى سانالاتىن «ساپسان»، «گروم» نەمەسە «ولحا» زىمىران كەشەندەرى ىسكە كىرىسۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار. بۇل زىمىران كەشەندەرى جاسالىپ جاتىر دەگەن اقپارات 2016 جىلى شىقتى، اسكەري شەرۋدە دە كورسەتىلدى. ولاردىڭ نىسانانى جويۋ قاشىقتىعى 200-500 شاقىرىم دەگەن اقپارات بار. الايدا پوليگوندا نە ۇرىس جاعدايىندا سىنالعان ۆيدەوسى، فوتوسى جاريالانعان ەمەس. سوندىقتان بۇل زىمىران كەشەندەرى قانشالىقتى قۋاتتى ءارى ءتيىمدى، ولاردىڭ سانى قانشا دەگەن سۇراقتاردىڭ باسى اشىق تۇر.
نە بولسا دا قىرىمداعى ءىرى اسكەري اۋەجايدىڭ كوزى جويىلدى. اۋەجايدى جوندەۋگە ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىت كەتەدى، ال ونداعى 9 ۇشاق پەن تىكۇشاق تولىق جارامسىز كۇيگە ءتۇستى. وسى ارقىلى ۋكراينا ءوزىنىڭ اسكەري وپەراتسيا وتكىزۋ اياسىنىڭ الدەقايدا كەڭ ەكەنىن كورسەتتى. «قىرىمعا ءبىر وق تۇسسە، كيەۆتە اقىرزامان بولادى» دەگەن مەدۆەدەۆتىڭ سوزىنەن ەش سەسكەنبەيتىنىن ناقتى دالەلدەدى. الەم ەلدەرى بولسا، رەسەيدىڭ قورعانىس جۇيەسىنە دەگەن سەنىمدى تولىق سارقىلعان سياقتى. ءبىر دۇنيە انىق: رەسەي قارۋىن ساتىپ الۋشىلار سانى ازايادى. ەسەلەپ ازايادى...
اسحات قاسەنعالي،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
