9 tamyz künı Resei äskeri tarihynda taǧy bır masqara kün bolyp jazylmaq. Ärine, ony Resei jazbaidy. Ony älem tarihy jazady. Nege? Sebebı Resei däl osy künı özınıŋ eŋ ırı äskeri äuejaiynan aiyryldy. Uaqytşa okkupasiialanǧan Qyrymdaǧy Novofederovka maŋyndaǧy äskeri äuejaidyŋ külı kökke ūşty. Örtenıp kettı, janyp kettı. Resei qorǧanys ministrlıgı äuejaidyŋ talqandaluyna qatysty resmi mälımdeme jasap, eşqandai da şabuyl bolǧan joq dep mälımdedı. Ärine, solai deidı, basqa amaly da joq. Eger şabuyl jasaldy dese, onda Reseidıŋ äue soqqysy men zymyran soqqysanan qorǧau jüielerıne degen senım kapitaly sarqyla tüser edı. 2022 jyldyŋ 14 säuırınde Reseidıŋ Qara teŋızdegı flagmany sanalǧan, qūny 900 mln dollarǧa baǧalanǧan Mäskeu kreiserı suǧa kettı. Resmi Mäskeu «Mäskeudıŋ» su tübıne sapar şeguın qauıpsızdık erejelerın saqtamau saldarynan bolǧan apat dep atady. Alaida Batys äskeri sarapşylary men Ukraina kreiserge oŋdyrmai soqqy jasaǧanyn aitty. Būl Reseidıŋ öz ışınde de qyzu taqyryptyŋ bırı boldy. Üş deŋgeilı qorǧanys jüiesı engızılgen «Mäskeu» kreiserı qalaişa suǧa batty dedı 140 mln Resei halqy. Mıne, osy sätte Reseidıŋ äue jäne zymyran qorǧanys jüielerıne bır kümän keldı. Artynşa Ukrainaǧa Batys HIMARS-tar jetkıze bastady. Batystyq zymyran keşenderı Reseidıŋ äskeri qoimalary men ştabtaryn şyrpyşa örtedı. «Anda jaryldy, mynda jaryldy» degen aqparat kün saiyn şyqty, älı şyǧyp jatyr. Būl taǧy da Reseidıŋ äue jäne zymyran şabuylyna qarsy jüielerdıŋ tiımdılıgıne kümän keltırdı. Al Qyrymdaǧy äskeri äuejaidyŋ joiyluy tıptı Reseidıŋ qaruyna degen senımdı joidy. Älem elderı men äskeri sarapşylar Qarabaq soǧysynyŋ özınde Armeniia qolyndaǧy Resei qaruynyŋ Äzerbaijan äskerıne qarsy qauqar tanyta almauynan sekemdengen bolatyn. Ol sekemdı, ol küdıktı, kümändı Ukraina soǧysy eselei tüstı. Resei bilıgı Qyrymdaǧy äuejai qauıpsızdık erejelerın saqtamaǧannan boldy deidı. Būl netken ebedeisız äsker, netken qauıpsızdık erejesın ūmytatyn sarbazdar?! Mäskeu aitqandai, äuejaida ört bolyp, oqdärıler jarylsa, nege ony jyldam auyzdyqtamaǧan. Äskeri äuejaida ört söndıru qūrylǧylary bolmaǧan ba? Ärine bolǧan. Ört bolsa tez öşırıp ülgerer edı, sondyqtan būl ört emes, zymyran soqqysyna köbırek ūqsaidy. Jergılıktı tūrǧyndar bırden 12 dümpudı estıgenın aitady. 12 dümpu, bälki, ol 12 zymyran bolar... Sarapşylar Reseidıŋ resmi mälımdemesın esepke aludyŋ qajetı şamaly desedı. Älemnıŋ tısqaqqan äskeri maitalmandary ekı nūsqany qarastyruda. Bırı diversiia, bırı zymyran soqqysy. Qyrymdy Resei Ukrainaǧa şabuyl jasaudaǧy basty plasdarmnyŋ bırıne ainaldyrdy, sondyqtan öte joǧary deŋgeide qorǧalatyn nysanǧa diversanttardyŋ kıruı qiyn, kırgen künnıŋ özınde joiqyn jarylys jasau mümkındıgı az. Sondyqtan ol nūsqany syzyp tastauǧa bolady deidı. Jalǧyz nūsqa qalady. Ol zymyranmen soqqy jasau. Alaida qandai zymyran qoldanyluy mümkın? Batys 300 şaqyrymǧa jetetın zymyrandardy bergenın resmi habarlaǧan emes. Jaǧajai küzetın nyǧaitu maqsatynda «Garpun» zymyrandaryn berdı. Mıne, osy zymyrannyŋ «Garpun blok II» atty türın qoldanu mümkındıgı baryn aitady. Taǧy bır nūsqa retınde Ukrainanyŋ töl önımı sanalatyn «Sapsan», «Grom» nemese «Olha» zymyran keşenderı ıske kırısuı mümkın degen boljam bar. Būl zymyran keşenderı jasalyp jatyr degen aqparat 2016 jyly şyqty, äskeri şerude de körsetıldı. Olardyŋ nysanany joiu qaşyqtyǧy 200-500 şaqyrym degen aqparat bar. Alaida poligonda ne ūrys jaǧdaiynda synalǧan videosy, fotosy jariialanǧan emes. Sondyqtan būl zymyran keşenderı qanşalyqty quatty ärı tiımdı, olardyŋ sany qanşa degen sūraqtardyŋ basy aşyq tūr. Ne bolsa da Qyrymdaǧy ırı äskeri äuejaidyŋ közı joiyldy. Äuejaidy jöndeuge bır jylǧa juyq uaqyt ketedı, al ondaǧy 9 ūşaq pen tıkūşaq tolyq jaramsyz küige tüstı. Osy arqyly Ukraina özınıŋ äskeri operasiia ötkızu aiasynyŋ äldeqaida keŋ ekenın körsettı. «Qyrymǧa bır oq tüsse, Kievte aqyrzaman bolady» degen Medvedevtıŋ sözınen eş seskenbeitının naqty däleldedı. Älem elderı bolsa, Reseidıŋ qorǧanys jüiesıne degen senımdı tolyq sarqylǧan siiaqty. Bır dünie anyq: Resei qaruyn satyp aluşylar sany azaiady. Eselep azaiady...
Ashat QASENǦALİ, “Adyrna” ūlttyq portaly
