9 tamyz kúni Reseı áskerı tarıhynda taǵy bir masqara kún bolyp jazylmaq. Árıne, ony Reseı jazbaıdy. Ony álem tarıhy jazady. Nege? Sebebi Reseı dál osy kúni óziniń eń iri áskerı áýejaıynan aıyryldy. Ýaqytsha okkýpaııalanǵan Qyrymdaǵy Novofederovka mańyndaǵy áskerı áýejaıdyń kúli kókke ushty. Órtenip ketti, janyp ketti.
Reseı qorǵanys mınıstrligi áýejaıdyń talqandalýyna qatysty resmı málimdeme jasap, eshqandaı da shabýyl bolǵan joq dep málimdedi. Árıne, solaı deıdi, basqa amaly da joq. Eger shabýyl jasaldy dese, onda Reseıdiń áýe soqqysy men zymyran soqqysanan qorǵaý júıelerine degen senim kapıtaly sarqyla túser edi. 2022 jyldyń 14 sáýirinde Reseıdiń Qara teńizdegi flagmany sanalǵan, quny 900 mln dollarǵa baǵalanǵan Máskeý kreıseri sýǵa ketti. Resmı Máskeý «Máskeýdiń» sý túbine sapar shegýin qaýipsizdik erejelerin saqtamaý saldarynan bolǵan apat dep atady. Alaıda Batys áskerı sarapshylary men Ýkraına kreıserge ońdyrmaı soqqy jasaǵanyn aıtty. Bul Reseıdiń óz ishinde de qyzý taqyryptyń biri boldy. Úsh deńgeıli qorǵanys júıesi engizilgen «Máskeý» kreıseri qalaısha sýǵa batty dedi 140 mln Reseı halqy. Mine, osy sátte Reseıdiń áýe jáne zymyran qorǵanys júıelerine bir kúmán keldi.
Artynsha Ýkraınaǵa Batys HIMARS-tar jetkize bastady. Batystyq zymyran keshenderi Reseıdiń áskerı qoımalary men shtabtaryn shyrpysha órtedi. «Anda jaryldy, mynda jaryldy» degen aqparat kún saıyn shyqty, áli shyǵyp jatyr. Bul taǵy da Reseıdiń áýe jáne zymyran shabýylyna qarsy júıelerdiń tıimdiligine kúmán keltirdi.
Al Qyrymdaǵy áskerı áýejaıdyń joıylýy tipti Reseıdiń qarýyna degen senimdi joıdy. Álem elderi men áskerı sarapshylar Qarabaq soǵysynyń ózinde Armenııa qolyndaǵy Reseı qarýynyń Ázerbaıjan áskerine qarsy qaýqar tanyta almaýynan sekemdengen bolatyn. Ol sekemdi, ol kúdikti, kúmándi Ýkraına soǵysy eseleı tústi.
Reseı bıligi Qyrymdaǵy áýejaı qaýipsizdik erejelerin saqtamaǵannan boldy deıdi. Bul netken ebedeısiz ásker, netken qaýipsizdik erejesin umytatyn sarbazdar?! Máskeý aıtqandaı, áýejaıda órt bolyp, oqdáriler jarylsa, nege ony jyldam aýyzdyqtamaǵan. Áskerı áýejaıda órt sóndirý qurylǵylary bolmaǵan ba? Árıne bolǵan. Órt bolsa tez óshirip úlgerer edi, sondyqtan bul órt emes, zymyran soqqysyna kóbirek uqsaıdy.
Jergilikti turǵyndar birden 12 dúmpýdi estigenin aıtady. 12 dúmpý, bálkı, ol 12 zymyran bolar... Sarapshylar Reseıdiń resmı málimdemesin esepke alýdyń qajeti shamaly desedi. Álemniń tisqaqqan áskerı maıtalmandary eki nusqany qarastyrýda. Biri dıversııa, biri zymyran soqqysy. Qyrymdy Reseı Ýkraınaǵa shabýyl jasaýdaǵy basty pladarmnyń birine aınaldyrdy, sondyqtan óte joǵary deńgeıde qorǵalatyn nysanǵa dıversanttardyń kirýi qıyn, kirgen kúnniń ózinde joıqyn jarylys jasaý múmkindigi az. Sondyqtan ol nusqany syzyp tastaýǵa bolady deıdi.
Jalǵyz nusqa qalady. Ol zymyranmen soqqy jasaý. Alaıda qandaı zymyran qoldanylýy múmkin? Batys 300 shaqyrymǵa jetetin zymyrandardy bergenin resmı habarlaǵan emes. Jaǵajaı kúzetin nyǵaıtý maqsatynda «Garpýn» zymyrandaryn berdi. Mine, osy zymyrannyń «Garpýn blok II» atty túrin qoldaný múmkindigi baryn aıtady. Taǵy bir nusqa retinde Ýkraınanyń tól ónimi sanalatyn «Sapsan», «Grom» nemese «Olha» zymyran keshenderi iske kirisýi múmkin degen boljam bar. Bul zymyran keshenderi jasalyp jatyr degen aqparat 2016 jyly shyqty, áskerı sherýde de kórsetildi. Olardyń nysanany joıý qashyqtyǵy 200-500 shaqyrym degen aqparat bar. Alaıda polıgonda ne urys jaǵdaıynda synalǵan vıdeosy, fotosy jarııalanǵan emes. Sondyqtan bul zymyran keshenderi qanshalyqty qýatty ári tıimdi, olardyń sany qansha degen suraqtardyń basy ashyq tur.
Ne bolsa da Qyrymdaǵy iri áskerı áýejaıdyń kózi joıyldy. Áýejaıdy jóndeýge bir jylǵa jýyq ýaqyt ketedi, al ondaǵy 9 ushaq pen tikushaq tolyq jaramsyz kúıge tústi. Osy arqyly Ýkraına óziniń áskerı operaııa ótkizý aıasynyń áldeqaıda keń ekenin kórsetti. «Qyrymǵa bir oq tússe, Kıevte aqyrzaman bolady» degen Medvedevtiń sózinen esh seskenbeıtinin naqty dáleldedi. Álem elderi bolsa, Reseıdiń qorǵanys júıesine degen senimdi tolyq sarqylǵan sııaqty. Bir dúnıe anyq: Reseı qarýyn satyp alýshylar sany azaıady. Eselep azaıady...
Ashat QASENǴALI,
“Adyrna” ulttyq portaly
