«مەن باكۋگە ەرەكشە ميسسيامەن كەلدىم - ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ باكۋدە جۋرناليستەرگە. باكۋدەگى كەلىسسوزدەردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تاراپتار 20-عا جۋىق قۇجاتقا، ونىڭ ىشىندە ءازىربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى 2022-2026 جىلدارعا ارنالعان ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ كەشەندى باعدارلاماسىنا، سونداي-اق ەلدەر اراسىنداعى ستراتەگيالىق قارىم-قاتىناستار مەن وداقتاستىقتى نىعايتۋ تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويعانىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان پرەزيدەنتى ءوز ميسسياسىن ورىندادى.
قول قويىلعان قۇجاتتار ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى ساپالى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى. الەمدەگى جاڭا گەوساياسي جاعدايدى نەگىزىنەن قالىپتاستىرعان ۋكراينا توڭىرەگىندەگى جاعداي ءازىربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ ماڭىزدىلىعى مەن الەۋەتىن ارتتىراتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. مىنە، وسى تۇرعىدا قازاقستان باسشىسىنىڭ ءازىربايجان استاناسىنا ساپارى مەن ونىڭ پرەزيدەنت يلحام اليەۆپەن كەلىسسوزدەرى قابىلدانىپ، باعالانۋى كەرەك.
بەلگىلى بولعانداي، ەلدەرىمىز اراسىنداعى ارىپتەستىك قاتىناستاردىڭ قالىپتاسۋى وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىنىڭ ورتاسىندا ورىن العان. سودان بەرى ءازىربايجان مەن قازاقستان اراسىندا ەكىجاقتى فورماتتا دا، حالىقارالىق ۇيىمدار اياسىندا دا تىعىز ىنتىماقتاستىق ورنادى. باكۋ مەن نۇر-سۇلتان اراسىندا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى اياسىندا دا وداقتاستىق بايلانىستار بار. سونىمەن قاتار، قازاقستان ۇقشۇ-عا مۇشە بولا وتىرىپ، وسى اسكەري-ساياسي بلوكقا كىرمەيتىن ءازىربايجاننىڭ مۇددەسىن ارقاشان جاقتاپ كەلدى.
ءوز ايماقتارىنداعى جەتەكشى ەلدەر بولا وتىرىپ، تاۋەلسىز ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتى دايەكتى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ءازىربايجان مەن قازاقستان جاڭا گەوساياسي جاعدايدا ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پەن وداقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ۇجىمدىق باتىس رەسەيگە قارسى سانكتسيالار ەنگىزگەننەن كەيىن ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن قازاقستان مەن ءازىربايجان اۋماقتارى ارقىلى وتەتىن ترانسكاسپي كولىك ءدالىزىنىڭ ماڭىزى كۇرت ارتتى. حالىقارالىق كولىك كومپانيالارى رەسەي اۋماعى ارقىلى جۇك تاسىمالداۋدان باس تارتىپ، ترانسكاسپي دالىزىنە باسىمدىق بەرگەندىكتەن، بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى وسى كولىك ارتەرياسى ارقىلى جۇك تاسىمالى ايتارلىقتاي ءوستى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان «قارا التىننىڭ» باسىم بولىگىن ەۋروپاعا ەكسپورتتايتىن نوۆوروسسيسك پورتىنىڭ تەرمينالدارىنىڭ جۇمىسىنداعى بىرنەشە رەت اقاۋلار سالدارىنان ءوز مۇنايىن ەكسپورتتاۋدىڭ بالاما جولدارىن ىزدەۋگە ءماجبۇر بولدى. پرەزيدەنت توقاەۆ قازاقستان ۇكىمەتىنە بالامالى باعىتتاردى انىقتاۋدى جانە كەلىپ تۇسكەن جاڭالىقتارعا قاراعاندا، ءبىر نۇسقا – مۇنايدى باكۋ-تبيليسي-دجەيحان جانە باكۋ-سۋپسا مۇناي قۇبىرلارى ارقىلى تاسىمالداۋدى تاپسىردى.
قازاقستاندىق تاراپتىڭ ايتۋىنشا، ەكى ەلدىڭ مۇناي كومپانيالارى جۇرگىزىپ جاتقان جاڭا مۇناي تاسىمالداۋ باعىتتارى بويىنشا كەلىسسوزدەر ءالى ناتيجە بەرمەگەن. دەگەنمەن، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءازىربايجان باعىتى قازاقستاندىق مۇنايدى ەۋروپالىق نارىقتارعا جەتكىزۋدى ءارتاراپتاندىرۋدىڭ ەڭ شىنايى بالاماسى بولىپ تابىلادى. وسىلايشا، جاقىن ارادا مۇنداي كەلىسىمگە قول جەتكىزۋگە بولادى دەپ كۇتۋگە بولادى.
ايتا كەتەرلىگى، جوعارى دەڭگەيدە وتكەن قازاقستان-ازەربايجان كەلىسسوزدەرىندە مۇناي تاسىمالداۋ تاقىرىبى كوتەرىلگەن جوق. بىراق ءباسپاسوز مالىمدەمەسىندە پرەزيدەنت يلحام اليەۆ ەكى ەل اراسىنداعى كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا قاتىستى «ۇلكەن جوسپارلاردى» اتاپ ءوتتى.
«ارينە، كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ بويىنشا ۇلكەن جوسپارلار بار»، - دەپ اتاپ ءوتتى پرەزيدەنت اليەۆ. – قازاقستاندا دا، ءازىربايجاندا دا مۇنداي ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋ شارالارى دەر كەزىندە قولعا الىندى. قازىر ءبىز ەلدەرىمىز اراسىنداعى جۇك اعىنىن بايلانىستىرۋ جانە ونىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ، سونداي-اق ترانزيتتىك الەۋەتتى ارتتىرۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. بۇل باعىتتا قۇزىرلى ورگاندار بەلسەندى تۇردە ىنتىماقتاسۋدا. مەنىڭ ويىمشا، ترانسكاسپي ءدالىزىنىڭ بولاشاعى وتە زور جانە بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋدا، ارينە، ءازىربايجان مەن قازاقستان ماڭىزدى ءرول اتقارادى».
ەكى ەلدىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋ تاقىرىبىن قازاقستان پرەزيدەنتى دە كوتەردى.
«ازەربايجان قازاقستاندى كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ تۇرعىسىنان ەرەكشە قىزىقتىرادى»، - دەدى توقاەۆ. – ارينە، بۇل جەردە ارتىقشىلىق ازىربايجانعا تيەسىلى. مۇندا جاقسى پەرسپەكتيۆالار بار. ۇكىمەت پەن ءتيىستى قۇرىلىمدارعا كولىك-لوگيستيكالىق بايلانىستاردى دامىتۋ باعىتىندا سىزدەردىڭ وكىلدەرىڭىزبەن تىعىز جۇمىس ىستەۋدى تاپسىرامىن».
قازاقستان مەن ءازىربايجان باسشىلارى دا ءوزارا ساۋدا كولەمىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن راستادى. وتكەن جىلى ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 330 ميلليون دوللاردان اسسا، 2022 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ونى 500 ميلليون دوللارعا جەتكىزۋ جوسپارلانۋدا. جالپى، سوڭعى جىلدارى ەكىجاقتى تاۋار اينالىمىنىڭ كولەمى ءۇش ەسەگە ارتتى. سونىمەن بىرگە، ەكى مەملەكەت باسشىسى ساۋدا كولەمىن ودان ءارى ارتتىرۋ ءۇشىن ەلەۋلى الەۋەتتىڭ بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«مەنىڭ ويىمشا، جاقىن ارادا ءبىز ەلدەرىمىز اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن ءبىر ميلليارد دوللارعا دەيىن ۇلعايتا الامىز»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
كەلىسسوزدەر اياقتالعاننان كەيىن پرەزيدەنت يلحام اليەۆ ءباسپاسوز مالىمدەمەسىندە وسى تاقىرىپقا توقتالىپ، اتاپ ايتقاندا، ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋ الەۋەتىن راستادى.
«مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان پرەزيدەنتى ءبىز كوزدەپ وتىرعان كورسەتكىشتى – ميلليارد دوللار تاۋار اينالىمىن جاريالادى»، - دەدى يلحام اليەۆ. «مەنىڭ ويىمشا، بۇل ەكى جاقتىڭ دا ەلدەرىمىز اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى ارتتىرۋ نيەتىن ەسكەرە وتىرىپ، وتە شىنايى».
ءازىربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەن وداقتاستىق قاتىناستارىن تەرەڭدەتۋ تۋرالى ەكى پرەزيدەنت قول قويعان بىرلەسكەن دەكلاراتسيا، سونداي-اق ەكى ەل اراسىنداعى الداعى ءتورت جىلعا ارنالعان قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋ جونىندەگى ارنايى ءىس-قيمىل باعدارلاماسى قارىم-قاتىناستاردىڭ جاڭا كەزەڭىن بەلگىلەدى. ەكى مەملەكەت اراسىندا.
بۇگىنگى تاڭدا ءازىربايجان مەن قازاقستان اراسىندا ەكى تۇركىتىلدەس ەلدىڭ ايماقتاعى جانە الەمدەگى ۇستانىمدارىن ودان ءارى نىعايتۋعا باعىتتالعان اناعۇرلىم تەرەڭ سەرىكتەستىك پەن وداقتاستىق قاتىناستار قالىپتاسۋدا.
كەرىمسال جۇباتقانوۆ
