«Men Bakuge erekşe missiiamen keldım - elderımız arasyndaǧy yntymaqtastyqty jaŋa deŋgeige köteru», - dedı Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev Bakude jurnalisterge. Bakudegı kelıssözderdıŋ qorytyndysy boiynşa taraptar 20-ǧa juyq qūjatqa, onyŋ ışınde Äzırbaijan men Qazaqstan arasyndaǧy 2022-2026 jyldarǧa arnalǧan yntymaqtastyqty damytudyŋ keşendı baǧdarlamasyna, sondai-aq elder arasyndaǧy strategiialyq qarym-qatynastar men odaqtastyqty nyǧaitu turaly Deklarasiiaǧa qol qoiǧanyn eskere otyryp, Qazaqstan Prezidentı öz missiiasyn oryndady.
Qol qoiylǧan qūjattar Äzerbaijan men Qazaqstan arasyndaǧy strategiialyq ärıptestıktı sapaly jaŋa deŋgeige köteredı. Älemdegı jaŋa geosaiasi jaǧdaidy negızınen qalyptastyrǧan Ukraina töŋıregındegı jaǧdai Äzırbaijan men Qazaqstan arasyndaǧy ärıptestıktıŋ maŋyzdylyǧy men äleuetın arttyratynyn atap ötken jön. Mıne, osy tūrǧyda Qazaqstan basşysynyŋ Äzırbaijan astanasyna sapary men onyŋ prezident İlham Älievpen kelıssözderı qabyldanyp, baǧalanuy kerek.
Belgılı bolǧandai, elderımız arasyndaǧy ärıptestık qatynastardyŋ qalyptasuy ötken ǧasyrdyŋ 90-şy jyldarynyŋ ortasynda oryn alǧan. Sodan berı Äzırbaijan men Qazaqstan arasynda ekıjaqty formatta da, halyqaralyq ūiymdar aiasynda da tyǧyz yntymaqtastyq ornady. Baku men Nūr-Sūltan arasynda Türkı memleketterı ūiymy aiasynda da odaqtastyq bailanystar bar. Sonymen qatar, Qazaqstan ŪQŞŪ-ǧa müşe bola otyryp, osy äskeri-saiasi blokqa kırmeitın Äzırbaijannyŋ müddesın ärqaşan jaqtap keldı.
Öz aimaqtaryndaǧy jetekşı elder bola otyryp, täuelsız ışkı jäne syrtqy saiasatty däiektı jürgızıp kele jatqan Äzırbaijan men Qazaqstan jaŋa geosaiasi jaǧdaida strategiialyq ärıptestık pen odaqtastyqty tereŋdetu turaly şeşım qabyldady. Özderıŋız bılesızder, ūjymdyq Batys Reseige qarsy sanksiialar engızgennen keiın Aziia men Europany bailanystyratyn Qazaqstan men Äzırbaijan aumaqtary arqyly ötetın Transkaspii kölık dälızınıŋ maŋyzy kürt artty. Halyqaralyq kölık kompaniialary Resei aumaǧy arqyly jük tasymaldaudan bas tartyp, Transkaspii dälızıne basymdyq bergendıkten, biylǧy jyldyŋ basynan berı osy kölık arteriiasy arqyly jük tasymaly aitarlyqtai östı.
Sonymen qatar, Qazaqstan «qara altynnyŋ» basym bölıgın Europaǧa eksporttaityn Novorossiisk portynyŋ terminaldarynyŋ jūmysyndaǧy bırneşe ret aqaular saldarynan öz mūnaiyn eksporttaudyŋ balama joldaryn ızdeuge mäjbür boldy. Prezident Toqaev Qazaqstan ükımetıne balamaly baǧyttardy anyqtaudy jäne kelıp tüsken jaŋalyqtarǧa qaraǧanda, bır nūsqa – mūnaidy Baku-Tbilisi-Djeihan jäne Baku-Supsa mūnai qūbyrlary arqyly tasymaldaudy tapsyrdy.
Qazaqstandyq taraptyŋ aituynşa, ekı eldıŋ mūnai kompaniialary jürgızıp jatqan jaŋa mūnai tasymaldau baǧyttary boiynşa kelıssözder älı nätije bermegen. Degenmen, sarapşylardyŋ pıkırınşe, Äzırbaijan baǧyty qazaqstandyq mūnaidy europalyq naryqtarǧa jetkızudı ärtaraptandyrudyŋ eŋ şynaiy balamasy bolyp tabylady. Osylaişa, jaqyn arada mūndai kelısımge qol jetkızuge bolady dep kütuge bolady.
Aita keterlıgı, joǧary deŋgeide ötken Qazaqstan-Äzerbaijan kelıssözderınde mūnai tasymaldau taqyryby köterılgen joq. Bıraq baspasöz mälımdemesınde prezident İlham Äliev ekı el arasyndaǧy kölık-logistikalyq infraqūrylymdy damytuǧa qatysty «ülken josparlardy» atap öttı.
«Ärine, kölık-logistikalyq infraqūrylymdy damytu boiynşa ülken josparlar bar», - dep atap öttı Prezident Äliev. – Qazaqstanda da, Äzırbaijanda da mūndai infraqūrylymdy qūru şaralary der kezınde qolǧa alyndy. Qazır bız elderımız arasyndaǧy jük aǧynyn bailanystyru jäne onyŋ kölemın ūlǧaitu, sondai-aq tranzittık äleuettı arttyru turaly aityp otyrmyz. Būl baǧytta qūzyrly organdar belsendı türde yntymaqtasuda. Menıŋ oiymşa, Transkaspii dälızınıŋ bolaşaǧy öte zor jäne būl jobany jüzege asyruda, ärine, Äzırbaijan men Qazaqstan maŋyzdy röl atqarady».Ekı eldıŋ tranzittık äleuetın arttyru taqyrybyn Qazaqstan Prezidentı de köterdı.
«Äzerbaijan Qazaqstandy kölık dälızderın damytu tūrǧysynan erekşe qyzyqtyrady», - dedı Toqaev. – Ärine, būl jerde artyqşylyq Äzırbaijanǧa tiesılı. Mūnda jaqsy perspektivalar bar. Ükımet pen tiıstı qūrylymdarǧa kölık-logistikalyq bailanystardy damytu baǧytynda sızderdıŋ ökılderıŋızben tyǧyz jūmys ısteudı tapsyramyn».Qazaqstan men Äzırbaijan basşylary da özara sauda kölemın arttyrudyŋ maŋyzdylyǧyn rastady. Ötken jyly ekı el arasyndaǧy tauar ainalymy 330 million dollardan assa, 2022 jyldyŋ soŋyna qarai ony 500 million dollarǧa jetkızu josparlanuda. Jalpy, soŋǧy jyldary ekıjaqty tauar ainalymynyŋ kölemı üş esege artty. Sonymen bırge, ekı memleket basşysy sauda kölemın odan ärı arttyru üşın eleulı äleuettıŋ bar ekenın atap öttı.
«Menıŋ oiymşa, jaqyn arada bız elderımız arasyndaǧy tauar ainalymyn bır milliard dollarǧa deiın ūlǧaita alamyz», - dedı Qazaqstan Prezidentı.Kelıssözder aiaqtalǧannan keiın prezident İlham Äliev baspasöz mälımdemesınde osy taqyrypqa toqtalyp, atap aitqanda, ekı el arasyndaǧy tauar ainalymyn arttyru äleuetın rastady.
«Menıŋ oiymşa, Qazaqstan Prezidentı bız közdep otyrǧan körsetkıştı – milliard dollar tauar ainalymyn jariialady», - dedı İlham Äliev. «Menıŋ oiymşa, būl ekı jaqtyŋ da elderımız arasyndaǧy özara ıs-qimyldy arttyru nietın eskere otyryp, öte şynaiy».Äzırbaijan men Qazaqstan arasyndaǧy strategiialyq serıktestık pen odaqtastyq qatynastaryn tereŋdetu turaly ekı prezident qol qoiǧan bırlesken deklarasiia, sondai-aq ekı el arasyndaǧy aldaǧy tört jylǧa arnalǧan qarym-qatynastardy damytu jönındegı arnaiy ıs-qimyl baǧdarlamasy qarym-qatynastardyŋ jaŋa kezeŋın belgıledı. ekı memleket arasynda. Bügıngı taŋda Äzırbaijan men Qazaqstan arasynda ekı türkıtıldes eldıŋ aimaqtaǧy jäne älemdegı ūstanymdaryn odan ärı nyǧaituǧa baǧyttalǧan anaǧūrlym tereŋ serıktestık pen odaqtastyq qatynastar qalyptasuda.
Kerımsal Jūbatqanov
Ūqsas jaŋalyqtar
