«Men Bakýge erekshe mıssııamen keldim - elderimiz arasyndaǵy yntymaqtastyqty jańa deńgeıge kóterý», - dedi Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Bakýde jýrnalısterge. Bakýdegi kelissózderdiń qorytyndysy boıynsha taraptar 20-ǵa jýyq qujatqa, onyń ishinde Ázirbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan yntymaqtastyqty damytýdyń keshendi baǵdarlamasyna, sondaı-aq elder arasyndaǵy strategııalyq qarym-qatynastar men odaqtastyqty nyǵaıtý týraly Deklaraııaǵa qol qoıǵanyn eskere otyryp, Qazaqstan Prezıdenti óz mıssııasyn oryndady.
Qol qoıylǵan qujattar Ázerbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy strategııalyq áriptestikti sapaly jańa deńgeıge kóteredi. Álemdegi jańa geosaıası jaǵdaıdy negizinen qalyptastyrǵan Ýkraına tóńiregindegi jaǵdaı Ázirbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy áriptestiktiń mańyzdylyǵy men áleýetin arttyratynyn atap ótken jón. Mine, osy turǵyda Qazaqstan basshysynyń Ázirbaıjan astanasyna sapary men onyń prezıdent Ilham Álıevpen kelissózderi qabyldanyp, baǵalanýy kerek.
Belgili bolǵandaı, elderimiz arasyndaǵy áriptestik qatynastardyń qalyptasýy ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldarynyń ortasynda oryn alǵan. Sodan beri Ázirbaıjan men Qazaqstan arasynda ekijaqty formatta da, halyqaralyq uıymdar aıasynda da tyǵyz yntymaqtastyq ornady. Baký men Nur-Sultan arasynda Túrki memleketteri uıymy aıasynda da odaqtastyq baılanystar bar. Sonymen qatar, Qazaqstan UQShU-ǵa múshe bola otyryp, osy áskerı-saıası blokqa kirmeıtin Ázirbaıjannyń múddesin árqashan jaqtap keldi.
Óz aımaqtaryndaǵy jetekshi elder bola otyryp, táýelsiz ishki jáne syrtqy saıasatty dáıekti júrgizip kele jatqan Ázirbaıjan men Qazaqstan jańa geosaıası jaǵdaıda strategııalyq áriptestik pen odaqtastyqty tereńdetý týraly sheshim qabyldady. Ózderińiz bilesizder, ujymdyq Batys Reseıge qarsy sankııalar engizgennen keıin Azııa men Eýropany baılanystyratyn Qazaqstan men Ázirbaıjan aýmaqtary arqyly ótetin Transkaspıı kólik dáliziniń mańyzy kúrt artty. Halyqaralyq kólik kompanııalary Reseı aýmaǵy arqyly júk tasymaldaýdan bas tartyp, Transkaspıı dálizine basymdyq bergendikten, bıylǵy jyldyń basynan beri osy kólik arterııasy arqyly júk tasymaly aıtarlyqtaı ósti.
Sonymen qatar, Qazaqstan «qara altynnyń» basym bóligin Eýropaǵa eksporttaıtyn Novorossıısk portynyń termınaldarynyń jumysyndaǵy birneshe ret aqaýlar saldarynan óz munaıyn eksporttaýdyń balama joldaryn izdeýge májbúr boldy. Prezıdent Toqaev Qazaqstan úkimetine balamaly baǵyttardy anyqtaýdy jáne kelip túsken jańalyqtarǵa qaraǵanda, bir nusqa – munaıdy Baký-Tbılısı-Djeıhan jáne Baký-Sýpsa munaı qubyrlary arqyly tasymaldaýdy tapsyrdy.
Qazaqstandyq taraptyń aıtýynsha, eki eldiń munaı kompanııalary júrgizip jatqan jańa munaı tasymaldaý baǵyttary boıynsha kelissózder áli nátıje bermegen. Degenmen, sarapshylardyń pikirinshe, Ázirbaıjan baǵyty qazaqstandyq munaıdy eýropalyq naryqtarǵa jetkizýdi ártaraptandyrýdyń eń shynaıy balamasy bolyp tabylady. Osylaısha, jaqyn arada mundaı kelisimge qol jetkizýge bolady dep kútýge bolady.
Aıta keterligi, joǵary deńgeıde ótken Qazaqstan-Ázerbaıjan kelissózderinde munaı tasymaldaý taqyryby kóterilgen joq. Biraq baspasóz málimdemesinde prezıdent Ilham Álıev eki el arasyndaǵy kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymdy damytýǵa qatysty «úlken josparlardy» atap ótti.
«Árıne, kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymdy damytý boıynsha úlken josparlar bar», - dep atap ótti Prezıdent Álıev. – Qazaqstanda da, Ázirbaıjanda da mundaı ınfraqurylymdy qurý sharalary der kezinde qolǵa alyndy. Qazir biz elderimiz arasyndaǵy júk aǵynyn baılanystyrý jáne onyń kólemin ulǵaıtý, sondaı-aq tranzıttik áleýetti arttyrý týraly aıtyp otyrmyz. Bul baǵytta quzyrly organdar belsendi túrde yntymaqtasýda. Meniń oıymsha, Transkaspıı dáliziniń bolashaǵy óte zor jáne bul jobany júzege asyrýda, árıne, Ázirbaıjan men Qazaqstan mańyzdy ról atqarady».
Eki eldiń tranzıttik áleýetin arttyrý taqyrybyn Qazaqstan Prezıdenti de kóterdi.
«Ázerbaıjan Qazaqstandy kólik dálizderin damytý turǵysynan erekshe qyzyqtyrady», - dedi Toqaev. – Árıne, bul jerde artyqshylyq Ázirbaıjanǵa tıesili. Munda jaqsy perspektıvalar bar. Úkimet pen tıisti qurylymdarǵa kólik-logıstıkalyq baılanystardy damytý baǵytynda sizderdiń ókilderińizben tyǵyz jumys isteýdi tapsyramyn».
Qazaqstan men Ázirbaıjan basshylary da ózara saýda kólemin arttyrýdyń mańyzdylyǵyn rastady. Ótken jyly eki el arasyndaǵy taýar aınalymy 330 mıllıon dollardan assa, 2022 jyldyń sońyna qaraı ony 500 mıllıon dollarǵa jetkizý josparlanýda. Jalpy, sońǵy jyldary ekijaqty taýar aınalymynyń kólemi úsh esege artty. Sonymen birge, eki memleket basshysy saýda kólemin odan ári arttyrý úshin eleýli áleýettiń bar ekenin atap ótti.
«Meniń oıymsha, jaqyn arada biz elderimiz arasyndaǵy taýar aınalymyn bir mıllıard dollarǵa deıin ulǵaıta alamyz», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Kelissózder aıaqtalǵannan keıin prezıdent Ilham Álıev baspasóz málimdemesinde osy taqyrypqa toqtalyp, atap aıtqanda, eki el arasyndaǵy taýar aınalymyn arttyrý áleýetin rastady.
«Meniń oıymsha, Qazaqstan Prezıdenti biz kózdep otyrǵan kórsetkishti – mıllıard dollar taýar aınalymyn jarııalady», - dedi Ilham Álıev. «Meniń oıymsha, bul eki jaqtyń da elderimiz arasyndaǵy ózara is-qımyldy arttyrý nıetin eskere otyryp, óte shynaıy».
Ázirbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy strategııalyq seriktestik pen odaqtastyq qatynastaryn tereńdetý týraly eki prezıdent qol qoıǵan birlesken deklaraııa, sondaı-aq eki el arasyndaǵy aldaǵy tórt jylǵa arnalǵan qarym-qatynastardy damytý jónindegi arnaıy is-qımyl baǵdarlamasy qarym-qatynastardyń jańa kezeńin belgiledi. eki memleket arasynda.
Búgingi tańda Ázirbaıjan men Qazaqstan arasynda eki túrkitildes eldiń aımaqtaǵy jáne álemdegi ustanymdaryn odan ári nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan anaǵurlym tereń seriktestik pen odaqtastyq qatynastar qalyptasýda.
Kerimsal Jubatqanov
