قاڭتاردىڭ باسىندا قىتاي بيلىگى بىرنەشە شەتەلدىك باسىلىمنىڭ ءجۋرناليسىن ارنايى شاقىرىپ، قاشقار، حوتان جانە قاراقاشتاعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىقتارىن كورسەتكەن. پەكين شىڭجاڭعا بۇۇ وكىلدەرىن دە "كىرگىزۋگە دايىن"
شىڭجاڭ ولكەسىنە بارعاندار اراسىندا Reuters اقپارات اگەنتتىگىنىڭ تىلشىسى دە بار. اگەنتتىكتىڭ جازۋىنشا، بىرنەشە رەسمي وكىل شەتەلدىك جۋرناليستەردى الدىمەن ورتالىقتاعى ساباق ءوتىپ جاتقان سىنىپتارعا اپارعان.
"جەرلەۋ راسىمىندە جىلاۋ – ەكسترەميزم بەلگىسى"
"مۇعالىم ماندارين تىلىندە الدىندا وتىرعاندارعا ۇيلەنۋ تويىندا ءان ايتۋ، بيلەۋ جانە جەرلەۋ راسىمىندە جىلاۋ ەكسترەميزمنىڭ بەلگىسى ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ جاتتى. سىنىپقا كىرگەندە ءبىزدى كۇلە قارسى العاندار دا بولدى. كەيبىرى كىتاپتان باس الماي ساباق وقىپ وتىر" دەپ جازدى Reuters ءتىلشىسى.
جۋرناليستەر قىتاي ءتىلى ساباعى ءوتىپ جاتقان سىنىپقا دا كىرگەن. ورتالىق تاربيەلەنۋشىلەرى "تۋعان جەرىمىز سونداي كەڭبايتاق" دەگەن تاقىرىپتا جازىلعان ءماتىندى وقىپ وتىردى. كەلەسى بولمەدە تاربيەلەنۋشىلەر ءان سالىپ، بي بيلەپ ءجۇردى. ولار اعىلشىن تىلىندە باقىت تۋرالى ءان ايتىپ جاتتى.
ورتالىق تاربيەلەنۋشىلەرىنىڭ كەيبىرى شەتەلدىك جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرگەن. ولار تىلشىلەرمەن تىلدەسكەن ساتتە رەسمي وكىلدەر قاتاڭ باقىلاپ تۇرعان. سۇحبات بەرگەندەردىڭ بارلىعى ورتالىق تۋرالى جەرگىلىكتى باسشىلىقتان بىلگەندەرىن، بۇل جەرگە ءوز ەرىكتەرىمەن كەلگەنىن ايتقان.
ورتالىق تاربيەلەنۋشىلەرىنىڭ بارلىعى ءبىرسارىندى جاۋاپ بەرگەن. ايتاتىندارى – "ەكسترەميستىك توپتاردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، قاتەلەسكەن". 26 جاستاعى پازالايبۋتۋي حوتانداعى ورتالىققا ءبىر جىل بۇرىن تۇسكەن. ول "بەس جىل بۇرىن كورشىلەرىنىڭ ۇيىندەگى زاڭسىز ءدىني جيىندارعا قاتىسقانىن" ايتادى. "سول جيىندا ايەلدەر بەتىن جاۋىپ ءجۇرۋ كەرەك دەپ ايتاتىن. سول كەزدە ەكسترەميستىك ويلارعا ەرىپ، بەتىمدى جاباتىن ورامال كيە باستادىم. كەيىن ءوز قاتەلىگىمدى ءتۇسىندىم" دەدى ول ماندارين تىلىندە.
شىڭجاڭداعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى. 3 قاڭتار 2019 جىل.
قاشقار ورتالىعىنداعى وسمانجان "ايماقتا ۇلتارالىق ارازدىق تۋدىرعاننان كەيىن جەرگىلىكتى پوليتسيا تاربيەلەۋ ورتالىعىنا بارۋعا كەڭەس بەرگەنىن" ايتادى.
"ەكسترەميستىك ويلاردىڭ جەتەگىندە كەتىپ، دۇكەنىمە كەلگەن مۇسىلمان ەمەس ادامدارعا قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتتىم" دەيدى ول ماندارين تىلىندە.
سۇحبات بەرۋشىلەردىڭ كوبى جۋرناليستەردىڭ كەلەتىنىن بىلمەگەندەرىن ايتتى.
ورتالىقتاعىلار "ماندارين ءتىلىن تولىق مەڭگەرگەن سوڭ جوعارى ءبىلىم الامىز. ەكسترەميستىك ويلاردان تازارامىز" دەيدى. ولارعا "حالال تاعامدار بەرىلەدى. جاقىندارىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسە الادى، بىراق ۇيالى تەلەفوندارى جوق".
لاگەردەگىلەر "تاماق ءپىسىرۋ ساباعىنا" قاتىسىپ جاتقان ءسات. شىڭجاڭ. 4 قاڭتار 2019 جىل.
Reuters اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، شەتەلدىك جۋرناليستەردىڭ ساپارى الدىندا قىتاي 12 ەلدەن ديپلوماتتار شاقىرىپ، شىڭجاڭداعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىقتارىن كورسەتكەن. شىڭجاڭعا بارعانداردىڭ اراسىندا قازاقستان، رەسەي، يندونەزيا، ءۇندىستان، تايلاند ديپلوماتتارى بار. قىتايعا كەلگەندەردىڭ اراسىندا باتىس ەلدەرىنىڭ ديپلوماتتارى بولماعان.
"قازاقتار جويىلىپ كەتتى مە؟"
ورتالىقتى ارالاپ بولعان سوڭ رەسمي وكىلدەر جۋرناليستەردى شاشلىق، جىلقى ەتى جانە ۇيعىردىڭ ۇلتتىق تاعامدارى بار مەيرامحاناعا كەشكى اسقا اپارعان. ۇستەل باسىندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ۇرىمجىدەگى وكىلى حۋ حايجۋن "شەتەلدىك باسىلىمدارداعى شىڭجاڭ تۋرالى اقپاراتتىڭ بارلىعى – فەيك. ءبىز، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ حاتشىسى چەن تسيۋانگو ءبارىمىز، شىڭجاڭداعى جاقسى ءومىر ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز" دەدى.
رەسمي وكىلدەر كورسەتكەن "شىڭجاڭ ولكەسىندەگى ەكسترەميستەردەن تاركىلەنگەن قارۋ-جاراقتار".
كەشكى اسقا كەلگەن قىتاي اسكەري كۇشتەرىنىڭ وكىلى شىڭجاڭداعى جاعداي بۇرىنعى ۋاقىتپەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جاقسارعانىن ايتقان.
"2014-2015 جىلدارى شىڭجاڭ ولكەسىندە نە بولعانىن بىلمەيسىزدەر. بارلىق جەردە شابۋىل، جارىلىس، حاوس بولدى" دەدى اتى-ءجونىن اتاماعان اسكەري ادام.
ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنىڭ سىرتىندا ۇستەل تەننيسىن ويناپ جۇرگەندەر. شىڭجاڭ ولكەسى. 4 قاڭتار 2019 جىل
كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قاشقار ايماعىنداعى وكىلى زارك زۋردۋن داستارحان باسىندا "تىنىشتىق – نەگىزگى ادام قۇقىعى. باتىس ەكسترەميزممەن كۇرەستە بىزدەن ۇلگى السىن" دەدى.
زارك زۋردۋن قازاقتار كوپ تۇراتىن قۇلجا ايماعىنان كەلگەن. ول ءوز سوزىندە "سوۆەت وداعى كەزىندە بارلىعى ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋى ءتيىس بولدى. وسى كەزدە قازاقتار جويىلىپ كەتتى مە؟ جوق، جويىلمادى. دەمەك، ۇيعىرلار دا جويىلمايدى" دەدى.
قىتايدىڭ رەسمي وكىلدەرى پەكين شىڭجاڭداعى ەكسترەميزمدى الدىن الۋ شارالارىنان باس تارتپايتىنىن، بىراق ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىقتارىنا جىبەرىلەتىن ادامداردىڭ سانىن ازايتاتىندارىن ايتقان.
ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنداعى ء"ان ساباعى". 5 قاڭتار 2019 جىل.
قاڭتاردىڭ 7-ءسى كۇنى قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى لۋ كان پەكيندە وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا بۇۇ وكىلدەرىن ەلگە كىرگىزۋگە دايىن ەكەنىن جەتكىزگەن.
ول "بۇۇ وكىلدەرى شىڭجاڭعا كەلۋ شارتتارىن تولىق ساقتاسا، قىتايدىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاي، وبەكتيۆتى باعا بەرسە قارسى الۋعا دايىنبىز" دەدى.
بىلتىر جەلتوقساننىڭ باسىندا بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىعى كەڭەسىنىڭ وكىلى ميشەل باشلە شىڭجاڭداعى "ۇرەيلى اقپاراتقا" قاتىستى سول ايماققا بارۋدىڭ جولىن ىزدەستىرىپ جاتقانىن ايتقان.
شىڭجاڭداعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى. 5 قاڭتار 2019 جىل.
قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ۇيعىر، قازاق، تاتارلاردىڭ جاپپاي قىسىم كورىپ جاتقانى تۋرالى مالىمەت اقپارات قۇرالدارىندا 2017 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان جاريالانا باستادى. كەيىن قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ قىسىمعا ۇشىراعانى تۋرالى حالىقارالىق ۇيىمدار ءجيى-ءجيى مالىمدەمە جاسادى. ال قىتاي ۇكىمەتى قىسىمدى"ەكسترەميزمگە قارسى شارا" دەپ مالىمدەگەن جانە "قامالعاندار ءتىل ۇيرەنىپ، كاسىپ مەڭگەرىپ شىعاتىنىن" ايتقان.
بىلتىر قىركۇيەكتىڭ 10-ى كۇنى Human Rights Watch (HRW) حالىقارالىق ۇيىمى ارنايى ەسەبىن جاريالاپ، قىتايداعى ورتالىقتاردى لاگەر دەپ اتاعان. ورتالىقتارداعى ادام توزگىسىز جاعدايدى سيپاتتاعان. ۇيىم قىتاي بيلىگىنىڭ ءىس-ارەكەتىن سىناپ، پەكيننەن الگىندەي لاگەرلەردە قاماۋدا وتىرعانداردى بوساتۋدى تالاپ ەتكەن.
HRW "استانا قىتايدان باسپانا ىزدەپ كەلگەن ازاماتتاردى كەرى قايتارماي، كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا ازاماتتىق بەرۋ ماسەلەسىن كەشىكتىرمەۋ كەرەك" دەپ كەڭەس بەرگەن.
شىڭجاڭداعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى. 3 قاڭتار 2019 جىل.
قاشقار ورتالىعىنداعى وسمانجان "ايماقتا ۇلتارالىق ارازدىق تۋدىرعاننان كەيىن جەرگىلىكتى پوليتسيا تاربيەلەۋ ورتالىعىنا بارۋعا كەڭەس بەرگەنىن" ايتادى.
"ەكسترەميستىك ويلاردىڭ جەتەگىندە كەتىپ، دۇكەنىمە كەلگەن مۇسىلمان ەمەس ادامدارعا قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتتىم" دەيدى ول ماندارين تىلىندە.
سۇحبات بەرۋشىلەردىڭ كوبى جۋرناليستەردىڭ كەلەتىنىن بىلمەگەندەرىن ايتتى.
ورتالىقتاعىلار "ماندارين ءتىلىن تولىق مەڭگەرگەن سوڭ جوعارى ءبىلىم الامىز. ەكسترەميستىك ويلاردان تازارامىز" دەيدى. ولارعا "حالال تاعامدار بەرىلەدى. جاقىندارىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسە الادى، بىراق ۇيالى تەلەفوندارى جوق".
لاگەردەگىلەر "تاماق ءپىسىرۋ ساباعىنا" قاتىسىپ جاتقان ءسات. شىڭجاڭ. 4 قاڭتار 2019 جىل.
Reuters اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، شەتەلدىك جۋرناليستەردىڭ ساپارى الدىندا قىتاي 12 ەلدەن ديپلوماتتار شاقىرىپ، شىڭجاڭداعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىقتارىن كورسەتكەن. شىڭجاڭعا بارعانداردىڭ اراسىندا قازاقستان، رەسەي، يندونەزيا، ءۇندىستان، تايلاند ديپلوماتتارى بار. قىتايعا كەلگەندەردىڭ اراسىندا باتىس ەلدەرىنىڭ ديپلوماتتارى بولماعان.
"قازاقتار جويىلىپ كەتتى مە؟"
ورتالىقتى ارالاپ بولعان سوڭ رەسمي وكىلدەر جۋرناليستەردى شاشلىق، جىلقى ەتى جانە ۇيعىردىڭ ۇلتتىق تاعامدارى بار مەيرامحاناعا كەشكى اسقا اپارعان. ۇستەل باسىندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ۇرىمجىدەگى وكىلى حۋ حايجۋن "شەتەلدىك باسىلىمدارداعى شىڭجاڭ تۋرالى اقپاراتتىڭ بارلىعى – فەيك. ءبىز، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ حاتشىسى چەن تسيۋانگو ءبارىمىز، شىڭجاڭداعى جاقسى ءومىر ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز" دەدى.
رەسمي وكىلدەر كورسەتكەن "شىڭجاڭ ولكەسىندەگى ەكسترەميستەردەن تاركىلەنگەن قارۋ-جاراقتار".
كەشكى اسقا كەلگەن قىتاي اسكەري كۇشتەرىنىڭ وكىلى شىڭجاڭداعى جاعداي بۇرىنعى ۋاقىتپەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جاقسارعانىن ايتقان.
"2014-2015 جىلدارى شىڭجاڭ ولكەسىندە نە بولعانىن بىلمەيسىزدەر. بارلىق جەردە شابۋىل، جارىلىس، حاوس بولدى" دەدى اتى-ءجونىن اتاماعان اسكەري ادام.
ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنىڭ سىرتىندا ۇستەل تەننيسىن ويناپ جۇرگەندەر. شىڭجاڭ ولكەسى. 4 قاڭتار 2019 جىل
كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قاشقار ايماعىنداعى وكىلى زارك زۋردۋن داستارحان باسىندا "تىنىشتىق – نەگىزگى ادام قۇقىعى. باتىس ەكسترەميزممەن كۇرەستە بىزدەن ۇلگى السىن" دەدى.
زارك زۋردۋن قازاقتار كوپ تۇراتىن قۇلجا ايماعىنان كەلگەن. ول ءوز سوزىندە "سوۆەت وداعى كەزىندە بارلىعى ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋى ءتيىس بولدى. وسى كەزدە قازاقتار جويىلىپ كەتتى مە؟ جوق، جويىلمادى. دەمەك، ۇيعىرلار دا جويىلمايدى" دەدى.
قىتايدىڭ رەسمي وكىلدەرى پەكين شىڭجاڭداعى ەكسترەميزمدى الدىن الۋ شارالارىنان باس تارتپايتىنىن، بىراق ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىقتارىنا جىبەرىلەتىن ادامداردىڭ سانىن ازايتاتىندارىن ايتقان.
ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنداعى ء"ان ساباعى". 5 قاڭتار 2019 جىل.
قاڭتاردىڭ 7-ءسى كۇنى قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى لۋ كان پەكيندە وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا بۇۇ وكىلدەرىن ەلگە كىرگىزۋگە دايىن ەكەنىن جەتكىزگەن.
ول "بۇۇ وكىلدەرى شىڭجاڭعا كەلۋ شارتتارىن تولىق ساقتاسا، قىتايدىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاي، وبەكتيۆتى باعا بەرسە قارسى الۋعا دايىنبىز" دەدى.
بىلتىر جەلتوقساننىڭ باسىندا بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىعى كەڭەسىنىڭ وكىلى ميشەل باشلە شىڭجاڭداعى "ۇرەيلى اقپاراتقا" قاتىستى سول ايماققا بارۋدىڭ جولىن ىزدەستىرىپ جاتقانىن ايتقان.
شىڭجاڭداعى ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىعىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى. 5 قاڭتار 2019 جىل.
قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ۇيعىر، قازاق، تاتارلاردىڭ جاپپاي قىسىم كورىپ جاتقانى تۋرالى مالىمەت اقپارات قۇرالدارىندا 2017 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان جاريالانا باستادى. كەيىن قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ قىسىمعا ۇشىراعانى تۋرالى حالىقارالىق ۇيىمدار ءجيى-ءجيى مالىمدەمە جاسادى. ال قىتاي ۇكىمەتى قىسىمدى"ەكسترەميزمگە قارسى شارا" دەپ مالىمدەگەن جانە "قامالعاندار ءتىل ۇيرەنىپ، كاسىپ مەڭگەرىپ شىعاتىنىن" ايتقان.
بىلتىر قىركۇيەكتىڭ 10-ى كۇنى Human Rights Watch (HRW) حالىقارالىق ۇيىمى ارنايى ەسەبىن جاريالاپ، قىتايداعى ورتالىقتاردى لاگەر دەپ اتاعان. ورتالىقتارداعى ادام توزگىسىز جاعدايدى سيپاتتاعان. ۇيىم قىتاي بيلىگىنىڭ ءىس-ارەكەتىن سىناپ، پەكيننەن الگىندەي لاگەرلەردە قاماۋدا وتىرعانداردى بوساتۋدى تالاپ ەتكەن.
HRW "استانا قىتايدان باسپانا ىزدەپ كەلگەن ازاماتتاردى كەرى قايتارماي، كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا ازاماتتىق بەرۋ ماسەلەسىن كەشىكتىرمەۋ كەرەك" دەپ كەڭەس بەرگەن.
"ازاتتىق" راديوسى
