قازاق دالاسىندا ءومىر ءسۇرۋ ەشقاشان وڭاي بولماعان. سوندىقتان قيىن ەڭبەك اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا دەم الىپ كوڭىل كوتەرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى ويىن-ساۋىق ورىن الاتىن.
ەرلەر توعىزقۇمالاق ويىنا، قوناققا بارۋدى، اڭ اۋلاۋدى جانە ءتۇرلى سايىستاردى ۇيىمداستىرۋدى ادەت ەتەتكەن. ولار ءان شىرقاپ كۇي وينايتىن. قوعامنىڭ بارلىق مۇشەسى دەرلىك دومبىرا ويناي الاتىن بولعان. كوڭىل كوتەرۋشە اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋ دا جاتاتىن. ايەلدەر جاعى بولسا ادەتتە وزدەرىنىڭ كوڭىل كوتەرۋى بارىسىندا ءتۇرلى ىسپەن اينالىساتىن بولعان: كيىز باسقان، سىرماق توقىعان، كەستە، قۇراق كورپە تىگەتىن.
كوڭىل كوتەرۋ كوپشىلىكتىك دەڭگەيدە ىسكە اسىپ وتىرعان. اتا-ەنەسى مەن ەرلەرى ۇيدە جوق كەزدە ابىسىندار جينالىپ داستارحان جايىپ كوڭىل كوتەرىسەتىن. بۇنداي وتىرىس بارىسىندا اندەر شىرقالىپ، ازىلدەر ايتىلىپ وتىراتىن. ءتىپتى قاتىنكۇرەس اتالاتىن سايىس تا ۇيىمداستىرىلاتىن بولعان.
جازدىڭ سالقىن كەشىندە اۋىل ادامدارى تازا اۋامەن دەمالىپ ءبىر كيىز ءۇيدىڭ الدىنا جينالۋ ادەتى بولعان. داستارحان جايىلىپ، جاڭالىقتارمەن بولىسەتىن، جۇمباقتار جاسىرىپ، دومبىرامەن سۇيەمەلدەپ ءان شىرقاپ. ايتىستار دا بولىپ تۇراتىن.
عالىم ش. توحتاباەۆاكوڭىل كوتەرۋ جونىندە: «ويىندار مەن كوڭىل كوتەرۋلەر، مادەني قۇبىلىس رەتىندە تۇرلىدەڭگەيلى، گەنەتيكالىق جاعىنان العاندا ولاردىڭ تامىرى بايىرعى كەزگە بارادى جانە قوعامدىق، تاربيەلىك، قارىم-ششاتىناستىق، سالتتىق جانە قويىلىمدىق جانە اسەرلىلىك مىندەتتەر اتقارادى» دەگەن پىكىر بىلدىرگەن.
جاستاردىڭ كوڭىل كوتەرۋى
ءوز كەزەگىندە جاستار دا كوڭىل كوتەرەتىن. ۇلكەندەر ولاردىڭ بۇنىسىنا جاستىق داۋرەن ءومىردىڭ ەڭ قىمبات كەزى دەپ، تۇسىنىستىكپەن قاراعان. ءومىردىڭ ءدال وسى كەزەڭى تۋرالى اندەردە «وينا دا كۇل» ايتىلاتىنى سونىڭ دالەلى.
جاستىق شاقتى قازاق بۇكىل الەم گۇلدەيتىن كوكتەممەن، جاستىقتى بىلدىرەتىن جاسىل تۇسپەن سالىستىرادى.
قازاق جاستارىنىڭ كوڭىل كوتەرۋگە ارنالعان ءبىر سالتى «باستاڭعى»، قازاقستاننىڭ كەيبىر ايماقتارىندا «باستان» دەپ تە اتالادى. اتا-اناسى قوناققا نەمەسە تويعا كەتكەن كەزدە جاتار باستاڭعى وتكىزەتىن بولعان. بۇلاي ەتۋگە ولار الدىن الا ۇلكەندەردەن رۇقسات الاتىن.
باستاڭعى وتكىزىلەتىن ۇيدە ءبىر قوي سويىلىپ، تەك قانا جاستار جينالادى. بۇنداي وتىرىسقا كورشى اۋىلدىڭ قىزدارى مەن بوزبالالارى شاقىرىلادى. باستاڭعى بارىسىندا ءتۇرلى ويىندار وينالىپ، دومبىرامەن كۇيلەر شەرتىلىپ اسەم اندەر شىرقالعان. اقىندار ايتىسى دا بولعان. وسىنداي كوڭىل كوتەرۋ بارىسىندا جاستار وزدەرىن جاقسى جاعىنان كورسەتە بىلۋگە، ءبىر بىرىمەن جاقىنىراق بىلىسۋگە مۇمكىندىك الاتىن. باستاڭعى عاشىقتاردىڭ كەزدەسۋىنە دە ىڭعايلى بولعان.
باستاڭعى سالتىنىڭ ادەبيەتتە كورىنىس تابۋى
وسى سالت تۋرالى اقىن ءارى عالىم شاكارىم قۇدايبەردىۇلى ءوزىنىڭ «قالقامان — مامىر» جىرىندا بىلاي دەپ جازعان:
«ول كۇندە جەرگە تالاس قازاق، قالماق،
اتىسىپ، اۋىل شاۋىپ، جىلقىنى الماق.
ءبىر سوعىستا قالماقتى قازاق جەڭىپ،
توبىقتىنىڭ ءبارى دە تويعا بارماق.
توي قىلعان ورتا جۇزدە سامەكە حان،
جيىلدى توي بولعان سوڭ ءبىرتالاي جان.
باي، بايبىشە، ۇلكەندەر سوندا كەتىپ،
جاس جىگىت، قىز-كەلىنشەك ۇيدە قالعان.
قازاقتا باستان دەگەن ءبىر ىرىم بار،
مال سويىپ، جاستار ويناپ ءبىر جيىلار،
قالقامان باستان قىل دەپ قىزعا كەلدى،
ازار بولسا ءبىر توقتى شىعىن شىعار.
سويعىزدى مامىر سوندا توقتىنى اكەپ،
وينادى قىز-بوزبالا ەتىنەن جەپ،
وڭاشادا قالقامان مامىر قىزعا
ىمدادى ءبىر جاۋابىڭ بولماي ما دەپ.
ايتسا دا قىزدان جاۋاپ ءۇمىت كۇتىپ،
ەستىمەگەن كىسى بوپ قالدى كەتىپ،
سويتسە داعى سوندا ايتقان ءسوزى مىناۋ.
ەش ادامعا ەلەۋسىز ولەڭدەتىپ:
«اۋلىمنىڭ كۇنباتىسى قالىڭ قامىس،
بۇرسۇگىنىننەن ارعى كۇن بولدى الىس.
جاس كىسىدە بار بولسا جىگەر، نامىس،
بولىپ كەتىپ جۇرمەسىن جاتپەن تانىس».
سولايشا جاۋاپ بەردى قالقامانعا،
بۇل ءسوزى بايقالمادى باسقا جانعا.
بۇرسۇگۇنى قامىستان جولىقپاساڭ،
مەن ساعان جوق دەدى عوي بايقاعانعا».
بۇگىنگى قازاق جاستارى دوستارىنىڭ ۇيىندە جانە قوعامدىق ورىنداردا كوڭىل كوتەرەدى.
بەردالى وسپان.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
