ەر ماماي باستاعان اۋىر قول كارى دوننىڭ جوعارى باسىنا كەلىپ توقتادى. سانسىز ساربازدى لاشكەردىڭ، سالماقتى، سۋىق جاساقتىڭ الدىندا كەيىنگى تاريح شيك-ماماي دەپ اتاعان شيداق، كوشىمدەرمەن قاتار اتالار ماماي بەك تۇرعان. كۇلۋگە بەيىمى جوق بيىك قاباق، قيىق كوز، ۇزىن بۇرىمدى ناسرات-دين-ءابۋ-ءال-فاتيح ءوزىن قورشاعان قاراشى، اتالىقتارعا قاراپ ەر دوسپامبەت قايدا دەدى.
- وڭ قاناتتا.
- پاڭ شاتىرعا كەلسىن.
دەشتى قىپشاققا اتى كەتكەن، قاراشا جۇرت قانا ەمەس، سۇلتاندار، بەكتەر مىرزالار، حافيزدەر، دانىشپاندار اراسىندا اتى الاعاي، ءىسى مەن ءسوزى سۇراپىل دوسپامبەت باتىر وڭ قاناتتىڭ الدىندا بولاتىن. وتىزعا جاڭا تولعان، سەرە قاردان سەسكەنبەس جىراۋ ويى وتە الىس ارعى ارمانداردا تۇر ەدى. جۇرەكتىڭ ساندىعىندا جاتقان جارىعى، جاس كۇندەردىڭ بەلگىسىندەي بولىپ ءالي اعانىڭ قىزى نيگارا-شىرىن بەينەسى كولدەنەڭ تارتتى.
ازاۋلى دەگەن تۇركى ۇلىسى ءۇشىن ارمان تەكتەس شاھار ەدى. ازاۋلىعا كەبەجەمەن بارساڭ بولادى، كۇشىڭ جەتسە كەرۋەنمەن كەل، وندا ءبارى تابىلادى دەپ ايتقان اڭىز كارامزينگە دەيىن جەتكەن. اپپاق ازاۋلى قالاسى اقشاڭقان تارتىپ ءار سوعىستان، مايداننان شارشاپ كەلگەن جاۋ جۇرەك، ەكى بۇتىن ارىستانداي الشايتىپ، ارعىماق مىنگەن، كىلەڭ مۇزداي قۇرسانىپ، كوبە كيگەن ەسىل ەرلەردى جۇپارى قارداي بوراعان ارۋلارىمەن توسىپ الاتىن. ازاۋلىنىڭ تەڭىزگە شىعار تۇيىسىندە كوك شاتىرلى اقساراي جۇمباق سيقىرمەن تارتادى. اقسارايدىڭ ىشىندە سۇمبىلە شاشىن جەل سيپاعان، اق ماڭدايىن كۇن ۇرمەگەن، اجەمسىز اق بىلەگىن جاستانىپ، قارا كوزى قان قوزدىرىپ ومىراۋداعى وڭ تۇيمەسى اعىتىلۋعا ىڭعايلانىپ، بەلى بوساپ نيگارا-شىرىن توساتىن. دوسپامبەتتىڭ ءوزى ءالي اعانىڭ قىزى ەسىك الدىندا تۇرىپ توسقانىن قالامايتىن. قىزعانعانى ەمەس، قىزىعىن قىزىلشىل كوزدەن تىس جەردە كورگىسى كەلەر، شىرىنىن وڭاشادا باۋىرعا باسقاندى ۇناتار ساحي كوڭىل. ون تۇيمە، مىسىر اسىپ جەتكەن ون گاۋھاردى اڭساپ كەلگەن باتىر سالالى كۇشتى ساۋساقتارىمەن مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ بەتىن اشقانداي اقىرىن، اپتىقسىز شەشە باستايتىن. الاكولەڭكە كەزدە، پەرىشتە مەن پەرىلەر سەرۋەن قۇرعان عازال شاقتا قىمبات مۇكاممال گاۋھار تۇيمەلەر بىردە ءسونىپ، بىردە جانىپ جىراۋ جۇرەگىندەي الابۇعالاپ، اتتانداپ تۋلايتىن. دوسپامبەت جەتى ىقىلىم كاشنۇردىڭ بويلاعىندا نيگارا-شىرىننان سۇيەم ارتىق سۇلۋ بار دەپ مويىنداعان ەمەس. بوزبالا شاعىندا جانعان عاشىقتىق وتى باسەڭ تارتقان ەمەس، بىلتەلەنگەن ەمەس، كەرىسىنشە جىل وتكەن سايىن شالقي ورتەنىپ، قىزۋىمەن وراپ، شالعاي كەتكەن سايىن قايتا شاقىرىپ، شال جەبەدەي جۇرەككە ۇرا بەرەدى. سىزداتىپ اۋىرىپ، سال ءبۇلىندىرىپ، تاڭداي قاقتىرا، ءتىل سوردىرادى. باتىر ويىن مامايدىڭ باقاۋىلى ءبولدى.
- ءدانشماند، ءسىزدى ماماي بەك ءامىرشى شاقىرادى.
دوسپامبەتتىڭ ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى. ءدانشماندى نەسى. الدە بۇنىڭ ءمۇريد بولىپ جۇرگەن كەزدەگى ستامبۇل، باقشاساراي بويىن ارالاعانىن ايتىپ تۇر ما. ءدانشماندار مەن سەيىتتەر ىشىندە مول بىلىممەن ەرەكشەلەنەر جىراۋ شام، ستامبۇلدىڭ قاۋىزدى كىتاپحانالارىندا ۇزاق-ۇزاق وتىرۋشى ەدى. اراب، ياحۋدي، فارال، شاعاتاي تىلىندەگى اۋىر ءتىل، قۇج كىتاپتاردى، بەدەرلى تەرىمەن تىگىلىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن اقىل قازىنالارىن مول اقتارعان.
ەركىن كوشكەن، قازاق جۇرگەن جۇرتتىڭ ءالى اشپاعان كومبەلەرىنە كومىلە وتىرىپ اسقاق اقىلعا استاۋ ۇسىناتىن. سورپالى ءسوز ارپالى ويلارعا قول سالاتىن. يۋان عۇلامالارىنان باستاۋ الار اسىل بۇلاقتارعا اتتەڭ ،مول بەت جۋا الماي كەتتى. ءال-كينديدى الىنشە تانىماي، حورەزميدى قوتارىپ الا الماي، ازاۋلى جۇرتقا قان قاساپقا قايتا ارالاستى. قالانى قابىلان جاۋ قايتا قاماپ تۇر ەكەن. جولدانعان دۇشمان جالاقتاپ جانىن جالداپ قاقپا الدىندا ويران سالىپ جاتقان شاقتا ايبالتاسى ازۋلى، جاۋعا كورى قازۋلى دوسپامبەت جەتكەن دولدانىپ.
«اپىرىم، ەر دوسپامبەت» دەپ دوسى مەن دۇشپاننىڭ داڭعىرا قاققانى وسى كەز-ءتىن.
تاسقا سالسا توسىلماس، قاسقا سالسا شوشىنباس جيىرما جاستىڭ جالاۋى -ازاۋلى اڭىزى بولاتىن. ۇزاق ۇرىس، سوزاق سوعىستان دوسپامبەت شارشاعان ەمەس، تالعان ەمەس، شەگىنگەن ەمەس. اۋىر قولعا باس بولىپ، كۇڭىرەنىپ كۇن تۇبىنە كوپ جورتقان. ارعىماقتىڭ تال مويىنى تۇرالاعاندا تۇعرى جولدان تايمايدى. ماي قاڭباقتا ات شالدىرىپ، اق شاڭداقتا ءتان تالدىرىپ دەم العان. ساداق تولى سايگەز وقتى سوزىپ تارتقان دوسپامبەت. ەدىلدىڭ بويىن ەن جايلاعان دوسپامبەت. تولعامالى اق باتانى تولعاپ ۇستاعان دوسپامبەت.
پاڭ شاتىردىڭ الدىنداعى الما اعاشقا ات باسىن تىرەدى. قالىڭ ويدىڭ قۇشاعىندا قاباعى سۇستى باتىر بوز ورداعا ەڭكەيە كىردى. اماندىق ىنىدەن.
- اسسالاۋماعالەيكۋم، ماماي اعا!
- ۋاعاليكالاماسساليم، دوسپامبەتجان.
ەر مامايدىڭ ءتۇرى تىم شارشاۋ كورىندى. سۇلەيمەن تاعى بولماسا دا ورىك اعاشىنان جاسالعان تاق تۇعىرداعى بەك ءسال قاباعىن اشا قارادى. بۇل التىندالعان، گاۋھارلى تاق ەمەس، وسىنداي جورىقتا الىپ جۇرەر جينامالى ۇستىن. قۇراما شاپشاق قىمىزدى ماماي ءوز قولىمەن ۇسىندى.
- تاۋدا تۇمەن، قىردا شەركەس، قاسىندا ەستەكتەرى بار مۇنداي تەلەگەي قولمەن نايزا ءتۇيىستىرىپ كورگەن جوقپىز. امال نەشىك. قازاق جۇرتى جالعىز قالدى. بۇل دا دۇرىس شىعار، قاس بەن دوستىڭ جىگىن جىلىكتەپ، اراسىن اشىپ الدىق. اربىرەۋمىز ون جاساۋىل ءۇشىن مايدان سالامىز. ۇرىستىڭ كەسە باسى ساعان تۇسەدى. دوسپامبەت سەن وسى ارادا ءبىر تۇمەنمەن قالاسىڭ. جيىرما بەس تۇمەن الىپ، مەن دۇسمان ارتىنان اينالىپ سوعامىن. ەگەر شىداتپاي، ساعاق سىندىرىپ جاتسا، قاشا سوعىسىڭدار. باسقا جول جوق. سەنىڭ ورنىڭ ءبىر بولەك، «تاعدىرىڭدى» جاۋىپ شىق. ءبىز ەسەكقىرعان تۋعاندا قوزعالامىز. وت-وشاقتى وشىرەمىز.
- ولسەك ءشاھيدپىز. حوش، ەرىم.
ەكى جۋان ءسىڭىر، باتپان بىلەك جان ءتوس ءتۇيىستىردى. دوسپامبەت تەز شىعىپ كەتتى.
ءبىر-اق تۇمەن. قارسى جاۋدىڭ اسكەرى كەم دەگەندە 30 تۇمەن نەمەسە ودان كوپ. التىن وردانىڭ شاشىلعان سۇيەگىنىڭ بۇل سوڭعى باس كوتەرۋى. ال كاۋىردىڭ قول استىنداعى سالماقتى اسكەر ارتىندا زەڭبىرەكتى رەچ پوسپوليتا تۇر.
كاۋىر الاش ۇلدارى دولى بىلەكپەن العان سايىن دالانى، سايتان اقىلمەن الا باستاعان. بىلتە مىلتىق، زور زەڭبىرەك بۇلار ءالى كوپ كورە قويماعان قىرى، شىعا قويماعان شىڭى. كۇش تەڭ ەمەس، قاشۋعا جەر كەڭ ەمەس. شىعىس كوگىلجىم تارتقاندا داڭعىرا سوعىلىپ، دابىل قاعىلدى. زور زۇرنا ءۇنى زورلانا، كۇڭىرەنە، ۇرەي پەردەسىن، اقىل دارتەسىن، شىدام شىلبىرىن ءۇزىپ ەستىلدى.
تۇماندى، شاڭدى الاڭ بار كوز بوگەتىنەن سەيىلگەندە بىتىسپەس جاۋلار بەت تىرەسىپ تۇر ەدى. ەكى جاق سوزگە كەلىسكەن جوق، جەكپە-جەك سۇراعان جوق. ءولىم ەسىرىگى جايلاعان الاپ-قان سۇراپ تۇرعان.
دوسپامبەت ساۋىت-سايمانىن سايلاپ كيگەن، ماماي اعا ايتقان تاعدىرىن دا جاۋىپ تاستاعان. التىن وردانىڭ بۇگىنگى قولداعى، باسىرە باسى ازاۋلى جۇرتى سالدىر ساۋىت، كولدەنەڭ كوبەنى ۇناتا بەرمەيدى. «اجال التىن ساندىقتىڭ دا ىشىندە ىزدەپ تابادى». ابدەن، تۇيىلگەن، جەنتەكتەلگەن تۇجىرىم. وسىنداي اق ورامال مايداندا شەيىتپىن دەگەندەر جۇرەك تۇسىنداعى تاعدىر اتتى الاقان باسىنداي تۇستى ادەيلەپ اشىپ، اجالمەن تالاسىپ جاپپاي شىعادى. كىرەۋكەسىز، قورعاۋسىز تۇسقا تيگەن جەبە، كىرگەن نايزا ءولىمنىڭ ءوزى تاپقانى، قاشقانعا جەتكەنى، بەرمەستى العانى. شارا جوق.
دالا ۇلدارى اجالعا باس ۇرعان ەمەس. سوندىقتان دا اردان اتتامايدى. انداسىن، تۋعانىن، قانداسىن جاۋعا تاستاماق ەمەس. ار اماندىعى ءۇشىن جان قۇربان. الاش اماندىعى ءۇشىن جان قۇربان. تىزەرلەپ كۇن كەشكەنشە، تىستەنىپ ولمەك ءلازىم.
قارسى جاقتان دۇنيەنى جاڭعىرتا زەڭبىرەك گۇرس ەتتى. ازاۋلىقتاردىڭ اراسىنا جارىلعان ءولىم وعى، جاۋجۇرەك ۇلداردى وزگەشە سەسكەندىردى.
اقبوز اتىن اتويلاپ دوسپامبەت شەپ الدىنا شىقتى. ارۋاقتاپ ايعايلاعان جوق، اتتاندادامادى دا. اجال سەپكەن زەڭبىرەكتەر تۇسىنا ات باسىن سالدى. بىلتە قويىپ جاتقان، قاشۋعا ۇلگەرمەگەن شيكى سارىلاردىڭ باستارى قاربىزداي ايرىلا باستادى.
ءدىرىل جۇرەكتەرگە دەم كىردى. ۇرىس ولىسپەي بەرىسپەس سيپات الدى. ساۋىردان تيگەن سوققى دوسپانبەتتىڭ بەل سۇيەگىن سىندىرىپ جىبەردى. سوعىستىڭ وتىنەن شىعا بەرە، دوسپامبەت مەنى اشامايلاپ بايلاڭدار دەدى. جىعىلعان قولباسى قول باستاي المايدى. اسكەر باسى، لاشكەر باسى جىعىلعىندا سارباز رۋحىن كوتەرۋ مۇمكىن ەمەس، لاكين.
قىلىش قامشىعا، تەڭىز تامشىعا اينالعاندا ماماي قولى جاۋ جاۋىرىنىن جۇلا وتىرىپ بەرى ءوتتى.
ەر ماماي جانۇشىرا دوسپامبەتتىڭ جانىنا جەتكەن. ەنتىگە دەم العان جاس باتىردىڭ بالعان بەتىنە اجال شىدەرى ءتۇسىپ تە كەتىپتى. قايتا تۋماس، ەندى كەلمەس حاس باتىر قويۋ قان شۇبىرعان جۇزىمەن ماماي بەككە قارادى. كونگەن ءتۇر، كەتەر كوزدەر ەگەسى «ەر مامايدىڭ الدىندا شاھيد كەشتىم وكىنبەن» دەدى.
قازاق قازاق ءۇشىن ءولدى. دۇنيە تەڭسەلىپ كەتتى.
سولاي. اجال بىرەۋ عانا. ەرلىك تە جالعىز. ۇلت ءۇشىن ولگەن ۇلداردى ۇلىقتايىق... الاش...
