ءساۋىرىڭ 26-دا «Erkin El» قوعامدىق بىرلەستىگى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ الماتى قالالىق فيليالى جانە الماتى مەنەدجمەنت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ 2023-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» جوباسىن تالقىلاۋىنا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. ءىس-شاراعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءتىل كوميتەتىنىڭ، الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ، «اتامەكەن» ۇكپ قالالىق فيليالىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. وتكىزىلگەن پىكىر الماسۋ قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىنىڭ فۋنكتسيالارىن كەڭەيتۋ مىندەتى ءالى دە شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقانىن كورسەتتى. مۇنىڭ باستى سەبەبى ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان ءتىل ساياساتى مەن قالىپتاسقان تىلدىك جاعدايدىڭ سايكەس كەلمەۋى بولىپ وتىر. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ 2023-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» جوباسى دا سونىڭ تاعى ءبىر دالەلى بولدى.
ءوز باسىم تالقىلاۋعا ۇسىنىپ وتىرعان مەملەكەتتىك قۇجاتتىڭ مازمۇنى ونىڭ تاقىرىبىنا سايكەس كەلمەيدى دەپ ەسەپتەيتىن مامانداردىڭ ءبىرىمىن. وسى ويدى بىلدىرگەن، مەنەن بۇرىن دوگەلەك ۇستەلدە ءسوز العان، ساراپشى سەرىك ەرعاليدىڭ پىكىرىن قوشتايمىن. كولەمى 70 بەتتەن اساتىن تۇجىرىمداما ءماتىنى ءتىل كوميتەتىنىڭ ەگجەي-تەگجەيلى ەسەبىنە ساي بولىپ تۇر. قۇجاتتىڭ ءبىرىنشى بولىگىندە ءتىل كوميتەتىنىڭ جۇزەگە اسىرىلعان ءىس-شارالار مەن جوبالار ءتىزىمى بەرىلگەن. ەكىنشىسىندە – سول شارالار ءتىزىمى الداعى جەتى جىلعا قايتا جوسپارلانىپ وتىر. مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتاتىن جەكە ورتالىقتار تالاپ ەتە الاتىن نومينالدى قۇنى 5000 تەڭگەلىك ۆاۋچەرلەردى پايدالانۋدىڭ ەگجەي-تەگجەيلى ءتارتىبىن قوسپاعاندا، جاڭا يدەيالار مەن تاسىلدەر ءتىل كوميتەتىنىڭ تۇجىرىمداما جوباسىندا ءىس جۇزىندە جاريالانبادى.
قۇجات ءماتىنى قاراپايىم تەحنيكالىق تالاپتارعا سايكەس كەلمەيتىنىن بايقاۋعا بولادى. مۇندا: «...ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا جۇرگىزىلگەن كەشەندى الەۋمەتتىك جانە اناليتيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ ۇسىنىمدارى ەسكەرىلدى»، - دەي وتىرىپ، سول زەرتتەۋلەردىڭ ءبىر دە ءبىر اتاۋلارى بەرىلمەيدى. سوندىقتان قۇجات ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە تولى بولسا دا، ولاردىڭ شىعۋ تەگى دە، قاينار كوزدەرى دە بەلگىسىز بولىپ وتىر. تۇجىرىمدامانى دايىنداعان مامانداردىڭ سالعىرتتىعى ماتىندە كورسەتىلگەن كەيبىر ينتەرنەت سىلتەمەلەرىنىڭ جارامسىزدىعىنان دا كورىنەدى.
قۇجاتتىڭ بىرقاتار ەرەجەلەرى سۇراقتار تۋدىرىپ وتىر:
- قۇجاتتا قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن تۇلەكتەردىڭ قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيى نەلىكتەن ۆ2 دەپ باعالانعان؟ بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟ شەتەل ءتىلىن ۇيرەنۋشىلەر ءۇشىن قولدانىلاتىن شكالا انا تىلىندە سويلەيتىندەرگە سايكەس بولا الا ما؟
– «ازاماتتىق قوعام» تەرمينى ءبىر-اق رەت ەسكەرىلۋ سەبەبى نەدە؟ ول كەلەسى كونتەكستە كەزدەسىپ تۇر. – «مينيسترلىك ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنا، بەلسەندى ازاماتتارعا، ەرىكتىلەرگە باق ارقىلى قازاق ءتىلىن قولداۋعا باعىتتالعان اكتسيالاردى، ءىس-شارالاردى، باستاماشىل جوبالاردى وتكىزۋدە اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتەدى»،– دەپ جازىلعان. دەمەك، ءتىل كوميتەتى اتالعان توپقا تەك اقپاراتتىق كومەك كورسەتۋگە مىندەتتەنەدى.
–«اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى نەلىكتەن مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا باستى سەرىكتەس بولىپ تابىلادى؟ «اتامەكەن» كاسىپورنىنىڭ باسشىلارى مەن قىزمەتكەرلەرى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىمەن بىردەي اتسالىسۋى ءتيىس ەمەس پە؟ مەملەكەت «اتامەكەنگە» ءتىل جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قارجى بولەتىن جاعدايدا، بۇل ۇيىمدا جۇمىس ىستەمەيتىندەر تەك اقپاراتتىق قولداۋعا قول جەتكىزە الادى. كەرىسىنشە، نەلىكتەن ءىرى بيزنەستىڭ ءتىل ساياساتى اياسىنداعى ورنى، ەڭ الدىمەن، قوسىمشا قارجى تارتۋدىڭ رەسۋرسى رەتىندە قاراستىرىلمايدى؟
– قۇجاتتا ءتىل ساياساتىن قالىپتاستىرۋعا عىلىمي تالداۋ، نەگىزدەۋ قاجەت دەگەن تۇسىنىك نەگە جوق؟ قازاق ءتىلىنىڭ كەلەشەگى مەن جەتىستىگى دەموگرافيالىق كورسەتكىشتەرمەن بايلانىستى ەكەنى ايقىن. بىراق بەلگىلى ءبىر جاعدايلاردا اتالعان ۇدەرىس ءتيىمدى مەملەكەتتىك ءتىل دامىتۋ ستراتەگيا مەن تاكتيكاسىنا نەگىزدەلمەسە، ونىڭ يگى ناتەجيەسىنە كەپىلدىك بەرە الماسپىز.
مەنىڭ ويىمشا، تالقىلانىپ جاتقان قۇجاتتىڭ وبەكتيۆتى «پايداسى» مەن ماڭىزدىلىعى ونىڭ قازاقستاننىڭ ءتىل ساياساتىندا تۇبەگەيلى جاڭا كوزقاراستاردى قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتكەنى. شىنىنا كەلسەك، تۇجىرىمداما جوباسىن ۇسىنىپ وتىرعان ماماندار دا وسى ويدى، كوپتەگەن ءتىل ساياساتىنا قاتىستى تەتىكتەردى جاريالاپ، ءبىلدىرىپ وتىر. وكىنىشتىسى، جوبا ماتىنىندە ءتىلدىڭ ۇلتتىق كورپۋسىن جاساۋ، تەرمينولوگيالىق جۇمىس سياقتى قاجەتتى باعىتتار اتالسا دا، اقىرىندا ولار جوبانىڭ جالپى جۇيەسىز قۇرىلىمىنىڭ ارقاسىندا كوزگە ىلىنبەي، ەلەنبەي قالىپ وتىر.
ال، تۇجىرىمداما جوباسىنىڭ بالاما نۇسقاسىن ۇسىنساق، ول كەلەسى ساۋالدارعا نەگىزدەلىپ، سولاردىڭ توڭىرەگىندە ماسەلەنى شەشەر ەدى.
تۇجىرىمدامانىڭ «اعىمداعى جاعدايدى تالداۋ» بولىمىندە ءتىل سالاسىنداعى ءىستىڭ ناقتى جاعدايى قانداي; بۇل جاعدايدىڭ سەبەپتەرى نەدە; قانداي ستراتەگيالار مەن قۇرالدار بۇل جاعدايدى جاقسارتا الادى دەگەن ساۋالدىرعا جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
اعىمداعى جاعدايدى تالداۋ كەزىندە كەلەسى ۇعىمداردى پايدالانۋ قاجەت:
جاعدايى تۋرالى وبەكتيۆتى تۇسىنىكتىڭ بولۋى ماڭىزدى. وسىعان بايلانىستى يۋنەسكو قابىلداعان تىلدەردى ساقتاۋدىڭ الەمدىك كلاسسيفيكاتسياسى نازار اۋدارادى. وندا قازاق ءتىلى «قاۋىپسىز» (safe) بولىپ جىكتەلەدى. دەگەنمەن، تىلدەردىڭ قىزمەت ەتۋىندەگى وسال پوزيتسيالاردى كورسەتەتىن سيپاتتامالاردى قاراستىراتىن بولساق، وندا ولاردى قازاقستانداعى قازىرگى تىلدىك جاعدايدى سيپاتتاۋ جولىندا قولدانۋعا بولاتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. مىسالى، قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىندا، سونداي-اق جەكەلەگەن ايماقتارىندا تۇراتىن بىرقاتار ەتنيكالىق قازاق وتباسىلارىنا قاتىستى «قاۋىپ تونگەن» (definitely endangered) تىلدەر كريتەريىن قولدانىلۋى ورىندى - «بالالار ءوز ۇيلەرىندە انا ءتىلىن وقىپ مەڭگەرمەيدى». بۇل توپقا ەتنيكالىق قازاقتارمەن قوسا، قازاق ءتىلى انا ءتىلى ەمەس قازاقستان حالقىنىڭ وكىلدەرىن جاتقىزۋ قيسىندى بولار.
دەمەك، قازاق ءتىلى الەمدىك كلاسسيفيكاتسيادا وركەندەگەن ءتىل قاتارىنا جاتقىزىلعانىمەن، ونىڭ دامۋ سالاسىندا وبەكتيۆتى قاتەرلەردىڭ كوپ ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.
مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن «ءتىل داعدارىسى» ۇعىمىن ەنگىزە وتىرىپ، قازاق ءتىلىن «قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان ءتىل» دەپ بەلگىلەۋ قاجەت دەپ سانايمىن. بۇل جاعدايدا داعدارىسقا قارسى مەنەدجمەنت ءتىل ساياساتىنىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى جانە ناتيجەسى زور قۇرالدارىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنداعى وبەكتيۆتى قاتەرلەردى ءتۇسىنۋ جانە مويىنداۋ، قازىرگى جاعدايدى «ءتىل داعدارىسى» دەپ باعالاۋ الداعى جەتى جىلعا ارنالعان ءتىل تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزگى ەرەجەسىنە اينالۋى ءتيىس. بۇل ويدى تارقاتساق، تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزگى ماقساتى بەلگىلەنگەن داعدارىس قۇبىلىستارىنا توتەپ بەرە الاتىن ءتىل ساياساتىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.
مىسالى، «ءتىل داعدارىسى» ۇستانىمى اياسىندا قازاق تىلىندەگى كورنەكى، اۋديو، ينتەرنەت جانە تەلەديدار جارناما ماتىندەرىنىڭ ساۋاتسىزدىعى ماسەلەسىنە ولاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا تيگىزەتىن زيانىنا سايكەس شارالار قولدانۋ قاجەت. جارناما ماتىندەردىڭ كوپشىلىگى لينگۆيستيكالىق كالكا بولعاندىقتان، ولار قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ كرەوليزاتسيالانۋ (قارابايىرلانۋىن) پروتسەسىن كۇشەيتىپ، قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ ەكولوگياسىنا ورنى تولماس زيانىن تيگىزەدى.
داعدارىس مەنەدجمەنت تۇرعىسىنان قاراستىرىلعاندا، «ءتىل داعدارىسى» جاعدايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ تالقىلانعان تۇجىرىمداما جوباسىندا ۇسىنىلعان شارالار ءتيىمدى بولا المايدى. كورنەكى جارناما ماتىندەرىن تەكسەرۋدى زاڭمەن بەكىتىلگەننىڭ وزىندە، اكىمشىلىكتەردە مۇنداي جۇمىستى اتقاراتىن ماماندار جوق. ول ءۇشىن كاسىبي فيلولوگتار كەڭەسىن قۇرۋ كەرەك. 2015 جىلى ارىپتەستەرىممەن بىرگە قۇرىلعان «مەملەكەتتىك تىلدەگى جارنامالىق كوپيرايتتاردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ جونىندەگى قوعامدىق كەڭەس» ءبىر جارىم اي ىشىندە اتقارعان جۇمىسىن وسىنداي ۇيىمعا ۇلگى رەتىندە قاراستىرىلۋى قاجەت.
بۇل كەڭەستىڭ جۇمىسى ارنايى سايتتا كورسەتىلۋى كەرەك. بۇل جەردە جاڭا سوزدەر مەن تەرميندەردى تالقىلاۋعا بولادى، ويتكەنى ولار جارناما سالاسىندا وتە كوپ.
بۇل ۇسىنىستى جارناما بيزنەسىنىڭ وكىلدەرى بەلسەندى تۇردە قولدايدى دەپ ۇمىتتەنگىم كەلەدى، سەبەبى ولار قازىرگى ۋاقىتتا كەلەسى ماڭىزدى ەرەجەلەردىڭ دۇرىستىعىن راستاي باستادى. – جارناما ءماتىنىن اۋدارۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداسا، ول تىكەلەي ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن ءستيلىن ەسكەرە وتىرىپ، ماعىنالى تۇردە اۋدارىلعان ءماتىن بولۋى كەرەك. جارناما باستاپقىدا قازاق تىلىندە جاسالعان بولسا، بۇل جايت اسا قولايلى بولار ەدى.
قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان كەزدە مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ورنى ەرەكشە. – بالاباقشالار مەن مەكتەپتەرگە ءتىل داعدارىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتە الاتىن جالپىۇلتتىق يننوۆاتسيالىق جوبالاردى ەنگىزۋ قاجەت. وسىنداي ءتيىمدى داعدارىس مەنەدجمەنتى قۇرالى رەتىندە 2009 جىلى جاريالانعان «قوبلاندى» جىرىن جاتقا وقۋ» جوباسىنىڭ ادىستەمەسىن پايدالانىلۋى ءتيىس. بۇل جوبا ۇلتتىق جىر ماتىندەرىن قازىرگى كەزەڭنىڭ وزەكتى قۇرالى رەتىندە پايدالانادى. بالاباقشالاردا بالالار داستاننىڭ 300 جولىن جاتقا وقىسا، باستاۋىش مەكتەپتە – 600 جول، مەكتەپ بىتىرگەنشە وقۋشىلار 3000 جولعا دەيىن جاتقا بىلەتىن بولادى.
جىر جولدارىن جاتتاۋ ءتاسىلى قازىرگى جاعدايدا جەتىسپەيتىن ساۋاتتى تىلدىك ورتانى جاساندى تۇردە قالىپتاستىرادى. بۇل جوبانىڭ ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ الەۋەتى زور.
قازىرگى ءتىل ساياساتىنىڭ باستى قاتەلىگى – قازاق ءتىلىن تارتىمدى ەتىپ وقىتقىسى كەلەتىنى، وعان «ادەمى قاپتاما» جاساۋعا تىرىسۋى. قازاق ءتىلىنىڭ دامۋ جولىندا زاماناۋي كونتەنت قۇرۋ ماقساتىندا بارلىق ايتىلعان ۇسىنىستار مەن ۇندەۋلەردىڭ نەگىزگى جاھاندىق اعىمدى قايتالاۋ ارەكەتتەرىنەن تۋىندايدى. الايدا مۇنداي كوزقاراس جۇيەسىندە ادام تەك سول كونتەنتتىڭ تۇتىنۋشى رەتىندە قاراستىرىلاتىنىن ەشكىم تۇسىنە قويمايدى.
زامان كوشىنە ىلەسۋ قاجەت ەكەنىن ەشكىم جوققا شىعارمايدى. دەمەك، ءتىل ساياساتىنىڭ ناتيجەلى بولۋى ادامنىڭ ءوزى ءتىل وقىپ ونى مەڭگەرگەنىنە كۇش سالىپ، ەڭبەگىن جۇمساپ، ءتىل مۇحيتىمەن تىكەلەي ديالوگتا بولاتىن جاعدايمەن بايلانىستى. بۇعان ۇلت جىرلارىمىزدى جاتقا ءبىلۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى.
قورتىندىلاي كەلە، تۇجىرىمداما جوباسىن تالقىلاۋ ۇستىندەگى قوساتىن ۇسىنىستارىم:
- A) باتىستاندىرۋ، مودەرنيزاتسيا، اشارشىلىق، جاھاندانۋ (تاريحي-مادەني كونتەكستتى سيپاتتاۋ ءۇشىن);
- D) ۇلت قۇرۋ، ءتىلدى جوسپارلاۋ، يننوۆاتسيالىق جالپىمەملەكەتتىك جوبالار ء(تىل ساياساتىنىڭ ءتيىمدى جانە كەرەكتى قۇرالدارىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن)
ۇقساس جاڭالىقتار
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل ساياساتىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ بالامالى جوبالارىن قاراستىرۋ; قاجەت بولعان جاعدايدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ 2023-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن» بەكىتۋ مەرزىمدەرىن ۇزارتۋ;
- تۇجىرىمدامانى دايىنداۋ ۇستىندە گۋمانيتارلىق زەرتتەۋلەردىڭ عىلىمي نەگىزدەرىنە سۇيەنۋ;
- تۇجىرىمدامادا ورتالىق ۇعىم رەتىندە «ءتىل داعدارىسى» ۇعىمىن پايدالانۋ;
- تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزگى ماقساتى – «ءتىل داعدارىسىن» ەڭسەرۋدى تانۋ;
- قازىرگى تىلدىك جاعدايدى «ءتىل داعدارىسى» رەتىندە مويىنداعاننىڭ ارقاسىندا، قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ ستيحيالىق كرەوليزاتسياسىنا قارسى تۇراتىن شارالار ەنگىزۋ.
- جارنامانىڭ ساۋاتسىزدىعىن قازاق ءتىلىنىڭ ەكولوگياسىنا قاۋىپ توندىرەتىن جايت دەپ تانۋ. جارنامانىڭ ساۋاتسىزدىعىن تۇزەتۋ ءۇشىن كاسىبي رەداكتورلاردىڭ،فيلولوگتاردىڭ قاتىسۋىمەن مامانداندىرىلعان كەڭەستەر قۇرۋ، ولاردىڭ جۇمىسىن قوعامعا اشىق تۇردە جاريالاۋ.
- بالالار مەن ەرەسەكتەرگە ارنالعان جىر ماتىندەر نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ جالپىۇلتتىق جۇيەسىن قۇرۋ. بۇل جالپىۇلتتىق جۇيەنى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزۋ.
- وسى دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشىلاردىڭ ۇسىنىستارىن جازباشا تۇردە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءتىل كوميتەتىنە تانىستىرۋ ءۇشىن ەلەكتروندى پوشتا ارقىلى جىبەرۋ.
- مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن «ءتىل داعدارىسى» ۇعىمىن ەنگىزە وتىرىپ، قازاق ءتىلىن «قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان ءتىل» دەپ بەلگىلەۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىس اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. بۇل جاعدايدا داعدارىسقا قارسى مەنەدجمەنت ءتىل ساياساتىنىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى جانە ناتيجەسى زور قۇرالدارىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسى بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگiنiڭ ءتىل كوميتەتiنە بارلىق ايتىلعان ۇسىنىستار مەن ەسكەرتپەلەردi ەسكەرۋ جانە تۇجىرىمداما مازمۇنىنا قاتىستى بالاما تاسىلدەر قاراستىرۋ ماقساتىندا تۇجىرىمداما جوباسىن تالقىلاۋ مەرزiمiن ۇزارتۋ ۇسىنىلادى. قاجەت بولعان جاعدايدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ماجىلىسىندە تۇجىرىمدامانى قابىلداۋ ءراسىمىنىڭ مەرزىمى كەيىنگە قالدىرىلسىن.
- تۇجىرىمداما جوباسىنىڭ مازمۇنى مەن جۇرتشىلىقتىڭ تۇجىرىمداما ماتىنىنە ۇسىناتىن ۇسىنىستارى ەنگىزۋى تۋرالى ءباسپاسوز كونفەرەنتسيالارى جانە قوعامدىق تالقىلاۋدىڭ وزگە دە تۇرلەرى ارقىلى ديالوگ الاڭدارىن ۇيىمداستىرىپ جۇرتشىلىققا اقپارات بەرۋدى جالعاستىرۋ.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
