بالا كەزىمدە اش قويلاردى كوردىم. ءبىر جىلى ءشوپ شىقپاي، قىس قاتتى بولىپ، جىلقى قولعا قاراپ قالدى. جىلقى قولعا قاراعان سوڭ، ەلدىڭ ونسىز دا از ءشوبى تەز تاۋسىلا باستادى.
ەل ءشوپتى ۇنەمدەۋگە كوشتى. سوندا بايقاعانىم – اش قويلار ءبىرىنىڭ ءجۇنىن ءبىرى جەيدى ەكەن. ءتىپتى، كەي قويلاردىڭ ءۇستى ۇستارامەن قىرعانداي تىپ-تىقىر، جىپ-جىلتىر بوپ قالادى. ازىن-اۋلاق ءشوپ شاشقان كەزدە، شوپكە تالاسقان قويلار ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى شىعىپ كەتىپ جاتادى. سوندا تۇياق استىندا تاپتالىپ قالاتىن تاعى دا سول ءالسىز قويلار. سول قويلار اقىرى كوتەرەم بوپ ولەدى.
ولمەگەنى ءىلىنىپ-سالىنىپ كوكتەمگە جەتەدى. بىراق ورىسكە امان شىققانىمەن جازعىتۇرعى جاۋىن-شاشىندا الدىمەن سۋىققا ۇشىپ ولەتىن وسى كوتەرەم، ءجۇنسىز قويلار. كوتەرەم قويلار ءىش تاستايدى، قوزداعان كۇننىڭ وزىندە ءتولىن جارىتپايدى. اقىرى ۋىزعا جارىماعان قوزى ءولىپ تىنادى.
قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ جايى دا وسى جۇت جىلعى قويلار سياقتى – ءبىر-ءبىرىن ءتۇتىپ جەپ جاتىر. مومىن جۇرتتىڭ ءبىر-ءبىرىن ءتۇتىپ جەۋدەن ارعىعا شاماسى كەلمەيدى. اقىرىپ تەڭدىك سۇرايتىن سەركەسى دە قالماعان.
ۇكىمەت بولسا، قازاققا قوي سياقتى قارايدى. ازىن-اۋلاق ءشوپ شاشقان بولادى. بىراق وتىز جىلعا سوزىلعان كەدەيشىلىك ءوتىپ كەتكەن جۇرت، اش قويلار سياقتى – تويىنبايدى.
اش حالىقتى تويدىرۋ، تويدىرىپ قانا قويماي، باقۋاتتى قىلۋ – بيلىكتىڭ مىندەتى. بىراق بيلىك قازاقتى تويدىرۋعا مۇددەلى ەمەس. سەبەبى توق حالىق تەجەۋسىز بيلىككە قارسى شىعادى دەپ ويلايدى. بۇل اككى نازارباەۆتىڭ ارىدەن ويلاستىرىپ قۇرعان سۇرقيا جۇيەسى ەدى. حالىقتى ابدەن كەدەيشىلىكتىڭ شەگىنە جەتكىزگەن ول زور قۇل يەلەنۋشىگە اينالدى. ءاسىلى، قازاق قوعامى باسىنان قۇل يەلەنۋشىلىك فورماتسيانى كەشىرمەگەن، قايتا ريم يمپەرياسى سياقتى قۇل يەلەنۋشى مەملەكەتتى قۇلاتقان حالىق ەدى. ءالى كۇنگە دەيىن الەم جۇرتشىلىعى كوشپەلىلەر كوسەمى اتتيلانى سول ءۇشىن قۇرمەتتەيدى.
ال نازارباەۆ بولسا، XXI عاسىردا قۇل يەلەنۋشى قوعام ورناتتى. قازاق حالقى سوتسياليزمنەن كاپيتاليستىك قوعامعا ودان فەوداليزمگە، فەدوليزمنەن قۇل يەلەنۋشىلىك قوعامعا ەكى-ءۇش اتتاپ، ءبىر-اق قارعىدى. نازارباەۆ رەجيمىنىڭ وسىدان ەكى مىڭ جىل بۇرىنعى قۇل يەلەنۋشىلىك داۋىردەن ءبىر عانا ايىرماشىلىعى بولدى. ول – مۇقىم قازاقتى تەگىس كرەديتكە وتىرعىزدى. العان كرەديتىڭىزدىڭ پايىزدىق ءوسىمى دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق ەلدەرىنەن جوعارى ءارى ودان ولگەن سوڭ دا قۇتىلا المايسىز – ايەلىڭىز، ول ولسە بالالارىڭىز وتەيدى. ال ەجەلگى قۇلدىق داۋىردە كرەديت دەگەن بولعان جوق ءام ءۇش مەزگىل تاماق تەگىن بەرىلدى. ال نازارباەۆ ورناتقان وزبىر جۇيەدە تەگىن نارسە جوق، جۇتقان اۋاڭىزدان باسقاسىنىڭ بارلىعى ساتىلادى.
ءالى ەسىمدە، نازارباەۆ 1992 جىلى تەلەديداردان ءسوز سويلەدى، سويلەگەندە ءبۇي دەدى: "وسى ۋاققا دەيىن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تابىسىنىڭ 93 % ماسكەۋگە جونەلتىلىپ وتىردى. ءبىز قالعان 7% كۇنەلتتىك. ەندى بار تاپقان تابىسىمىز وزىمىزگە قالادى،" – دەدى اسقاق پافوسپەن. الايدا ءبارى كەرىسىنشە بولدى. نازارباەۆ بيلىك قۇرعان داۋىردە حالقىمىز ۇلتتىق تابىستىڭ 1% پايىزىن عانا تالعاجاۋ ەتىپ، ولمەستىڭ كۇنىن كوردى. ايتىڭىزدارشى، مۇنداي سۇمدىق قاي ەلدە بولدى؟!
وسىلايشا نازارباەۆ قازاقتى قۇل حالىققا اينالدىردى. ول ءۇشىن ول ءتىپتى ارابتىڭ دىنىنە دەيىن شەبەر پايدالاندى. شالا ساۋات، نادان مولداردى مەشىت پەن باق-نان كۇنى-ءتۇنى سۇڭقىلداتىپ قويدى. ولار حالىقتى پاتشاعا قارسى شىقپاۋعا، باسقا سالعانعا كونۋگە، قۇلاقكەستى
قۇل بولۋعا شاقىردى. ناتيجەسى سۇمدىق – قازاق نازارباەۆقا عانا قۇلدىق ۇرعان كونبىس توبىرعا اينالدى. حالىق مەشىتتەردە پاتشاعا قۇلدىق ۇرىپ، ودان قالدى ۇيىنە كەپ، لاتىن امەريكالىق، ءۇندى، كارىس، تۇرىك تەلەسەريالدارى مەن سارتتانعان بەزدارنىي فانەرششيكتەردىڭ جىن-ويناعىن ەسى كەتە تاماشالاپ وتىرعاندا، نازارباەۆ پەن ونىڭ جەمقور ۋازىرلەرى ەلىمىزدىڭ جەر استى، ءجۇر ءۇستى بايلىعىن شەتەلگە شۇعىل ساتۋمەن اينالىستى. ەل داۋلەتىن اياۋسىز توناعانى ازداي ولار شەتەلدەن ميللياردتاعان دوللار قارىز الىپ، قارا باقىرىنا شەيىن قالدىرماي، جىم-جىلاس جۇتىپ قويدى. ەكونوميستەردىڭ ايتۋىنشا ول قارىزداردى ءبىز تۇگىلى نەمەرەلەرىمىزدىڭ ءوزى وتەپ بىتە الماعاندىقتان شوبەرەلەرىمىزدىڭ موينىنا ىلىنەتىن كورىنەدى. ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىن جاپتى، ەلدى عىلىم-ءبىلىمسىز قالدىردى. ەل قامىن جەگەن ەرلەردى قۋعىندادى، ءتىپتى كونبەگەندەرىنىڭ كوزىن جويدى. ال جاعىمپاز اكادەميك شالدارعا ءوزىنىڭ ءسوزىن سويلەتىپ، ماڭكىلدەتىپ قويدى.
ستاتيستيكا دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، قازاقستان الەمدەگى ەڭ باي ەل سانالادى. جەرىمىزدە مەندەلەەۆ كەستەسىندە كەزدەسەتىن ەلەمەنتتەردىڭ تۇگەلگە جۋىعى بار، ءتىپتى ءبىر گرامى 200 مىڭ دوللار تۇراتىن وسمي سياقتى سيرەك مەتالدارعا دەيىن قازاقستاندا وندىرىلەدى. الايدا قازاقتىڭ بۇل بايلىقتىڭ قىزىعىن جۋىق ارادا كورەر ءتۇرى جوق. قىتاي ءتارىزدى ءبىر جارىم ميلليارد بولساق، ءبىر ءسارى، شانحاي سياقتى ءبىر قالانىڭ حالقىنا جەتپەيمىز، نەبارى 20 ميلليونعا جەتەر جەتپەس حالىقتىڭ وتىز جىل بويى كەدەيشىلىك پەن قۇلدىق قامىتىن كيىپ وتىرۋى – ءتىپتى نوبەل سىيلىعى يەگەرلەرىنىڭ اقىلىنا سىيار ەمەس.
نوبەل سىيلىعى دەمەكشى، سوناۋ جىلدارى ماڭقىستاۋ وبلىسىنداعى جەتىباي مۇناي ۇڭعىسىنىڭ اشىلۋىنىڭ ءجۇز جىلدىعىنا قازاق بيلىگىنىڭ شاقىرۋىمەن الفرەد نوبەلدىڭ نەمەرەسى كەلىپتى. بايعۇس، دۋباي سياقتى جارقىراعان، ءسان-سالتاناتتى باي ەلدى كورەم دەپ سوناۋ ەۋروپادان الىپ-ۇشىپ جەتكەن عوي. سودان ويقى-شويقى جولدارمەن جەتىبايعا ارەڭ جەتكەن سىيلى قوناق، جول بويى سۇرقاي اۋىلداردى، ول اۋىلدارداعى لاشىققا بەرگىسىز مىجىرايعان ۇيلەر مەن مۇنايلى ءوڭىردىڭ كەدەيشىلىكتەن ابدەن ىڭىرشاعى اينالعان، جۇزدەرى قارالا-تورالا حالقىن كورىپ، الىپ ۇشقان كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلىپتى. سوندا مىنا سۇمدىقتان جانى شوشىعان نوبەلدىڭ نەمەرەسى افريكا ەلدەرىندە عانا بولاتىن وسىناۋ سۇرقاي كورىنىستەرگە تۇنجىراي قاراپ تۇرىپ: "بۇل ەلدە ۇلى قىلمىستار جاسالۋدا", – دەپ ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپتى دا، كەلگەن ىزىمەن كەرى قايتىپ كەتكەن دەسەدى.
سىرت كوز سىنشى دەگەن وسى دا. نوبەلدىڭ نەمەرەسى ايتقانداي بۇل ەلدە ۇلى قىلمىستار جاسالۋدا، ەڭ اۋىر قىلمىس حالىقتىڭ داۋلەتىن توناۋ، ول دەگەنىڭىز كەلەشەك ۇرپاقتى نەسىبەسىز قالدىرۋ. جەمقورلىققا اياۋسىز سالىنعان شەندىلەردە ار مەن ۇجدان قالمادى. كەدەي حالىقتىڭ ءىشىن دە وسى دەرتتەر جايلاۋدا. ەگەر بىلاي جالعاسا بەرسە، بۇل كەسەلدەردىڭ تامىرىنا بالتا شاباتىن شۇعىل ءھام پارمەندى رەفورمالار جاسالماسا – تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاتەر! ودان كەيىنگى بولاتىن سۇمدىقتى ايتۋ تۇگىلى بولجاۋعا اۋىز بارمايدى.
بيلىكتەگى ەل اعالارى! سىزدەردىڭ نە ويلاعاندارىڭىز بار، سىزدەر دە قازاقتىڭ بالاسىسىزدار عوي، تۋعان حالقىڭىزدى وسىنشاما كەدەي قىلۋعا ارلانبايسىزدار ما؟ نەگە ءىس قىلمايسىزدار؟ الدە نازارباەۆ جۇيەسىن اكەدەن ميراس بوپ قالعانداي جالعاستىرا بەرەسىزدەر مە؟
ەگەر بىلاي جالعاسا بەرسە، جۇت جىلعى قوي سياقتى ءبىر-ءبىرىنىڭ ءجۇنىن جەپ جاتقان مىنا اش قۇرساق جۇرت كۇندەردىڭ كۇنىندە وزدەرىڭىزگە اۋىز سالماسىنا، ءتۇتىپ جەمەسىنە كىم كەپىل؟!.
ۇقساس جاڭالىقتار