مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قوعامدا قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسىن "رەفەرەندۋم ارقىلى شەشكەن دۇرىس" دەپ مالىمدەدى. ال رەفەردۋمدا قانداي سۇراقتار قويىلادى؟ «قارسىسىز با، قولدايسىز با؟» دەگەن ساۋالدان بولەك، «اەس-تى قاي مەملەكەت سالعان دۇرىس» دەگەن سۇراق قويىلا ما؟
«قارسىلاستاردىڭ قاتارىنان تابىلامىن»
قوعامدا اەس-تىڭ سالىنعانى ءجون، بىراق ونى رەسەي ەمەس، فرانتسيا، جاپونيا نەمەسە وڭتۇستىك كورەيا سەكىلدى مەملەكەتتەر سالعانى ءجون دەگەن پىكىر ايتىلادى. رەفەرەندۋمدا ءتورت مەملەكەتتىڭ ءبىرىن تاڭداۋ مۇمكىندىگى بەرىلۋ كەرەك پە؟
موجاريتارلىق سايلاۋ جۇيەسى بويىنشا باتىس قازاقستان وبلىسىنان سايلانعان ابزال قۇسپاننىڭ ايتۋىنشا، «اەس-تى قاي مەملەكەت سالۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراق وتە ماڭىزدى.
«بىراق مەن ونداي سۇراقتىڭ قويىلار-قويىلماسىن ناقتى بىلمەيمىن. ايتسە دە ءوز باسىم ەكىنشى سۇراق بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. بىزگە دامىعان ءارى كەيىن قاۋىپسىزدىك جاعىنان ماسەلە تۋدىرمايتىن ەلدەر اەس سالۋ كەرەك. مىسالى، كەيبىر ازاماتتار «اەس سالىنسا سالىنسىن، بىراق ونى رەسەي سالماۋى كەرەك» دەپ سانايدى. بۇل پىكىردى ءوز باسىم قولدايمىن»، – دەيدى ول.
دەپۋتاتتان «ۇكىمەت اەس-ءتى رەسەيدىڭ سالۋىنا جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق پا؟» دەپ سۇرادىق.
«ازىرگە ولاي دەپ ويلاۋعا نەگىز جوق. بىراق تاپ سولاي بولاتىن بولسا، قارسىلاستاردىڭ قاتارىنان تابىلامىن. اەس-تى قازاقستانعا قاۋىپ تۋدىرمايتىن فرانتسيا سەكىلدى ەل سالسا ەكەن دەپ ويلايمىن»، – دەدى ول.
«فرانتسيا سالعانىن قالايمىن»
ال «رەسپۋبليكا» پارتياسىنىڭ توراعاسى ءارى ءماجىلىس دەپۋتاتى ايداربەك قوجانازاروۆ اەس-ءتى رەسەيدىڭ سالعانىن قولدامايتىنىن ايتتى.
"مەنىڭ ويىمشا، ەكىنشى سۇراق قويىلۋى كەرەك. بۇعان دەيىن بۇل ماسەلەنى جۋرناليستپەن تالقىلاعان بولاتىنمىن. نەگىزى اەس سالىپ جاتقان مەملەكەت ستراتەگيالىق ەشقانداي كونفليكت تۋدىرمايتىن مەملەكەت بولۋى كەرەك. ياعني، ەرتەڭ كۇنى ول مەملەكەت قيىندىق تۋدىرماۋى جانە ەڭ باستىسى تەحنولوگياسى زامان تالابىنا ساي وزىق بولۋى كەرەك. ايتسە دە "اەس-تى قاي مەملەكەت سالۋ كەرەك؟" دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بىلىكتى مامان بولۋ كەرەك قوي. ەموتسيونالدىق سۇراق بولماۋى كەرەك. مىسالى فرانتسيا، وڭتۇستىك كورەيا اەس سالاتىن بولسا، ءسىز قايسىن تاڭدايسىز؟ رەسەيدى ادەيى ايتپاي وتىرمىن", – دەدى پارتيا توراعاسى.
ايداربەك قوجانازاروۆ اەس-ءتى رەسەيدەن باسقا تاجىريبەسى مول جاپونيا، فرانتسيا سياقتى مەملەكەت جاقسى سالاتىنىن ەسكەرتتى. ايتسە دە ساياساتكەر ەكى مەملەكەتتىڭ ءبىرىن تاڭداۋ كەرەك بولسا، فرانتسيانىڭ اەس سالعانىن قولدايتىنىن جەتكىزدى.
«ءبىر سۇراقپەن شەكتەلمەۋ كەرەك»
ابزال قۇسپان مەن ايداربەك قوجانازاروۆتان قاراعاندا «امانات» پارتياسىنىڭ دەپۋتاتتارى اسا ساق سويلەۋگە تىرىستى. ماسەلەن ەلنۇر بەيسەنباەۆ «اەس-ءتى قاي مەملەكەت سالۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراقتىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرماعانىن ايتتى.
«ءبىرىنشى، ەڭ تومەنگى دەڭگەيدە ءار اۋىل، اۋدان تۇرعىندارىنىڭ قاتىسۋىمەن قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزەمىز. ول قوعامدىق تىڭداۋعا ەكولوگتاردان باستاپ، ەنەرگەتيكتەر سەكىلدى بىلىكتى ازاماتتار اتسالىسۋ كەرەك. ودان كەيىن ءسىز ايتقانداي فرانتسيا، جاپونيا، رەسەي سەكىلدى ەلدەردەن ساپالى ويىن ايتاتىن حالىقارالىق ەكسپەرتتەردى شاقىرۋ كەرەك. ەكىنشى سۇراق قويىلۋ قاجەت پا، جوق پا، ونى اقىلداسۋ كەرەك. مەن ءبىر سۇراقپەن شەكتەلۋ قاجەت ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. اەس سالۋ بويىنشا بىرنەشە سۇراق بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ىشىندە «اەس-تى سالۋ قاجەت پە، قاجەت ەمەس پە؟»، «اەس-تى قاي جەردە سالۋ كەرەك؟» جانە اەس-كە بولىنەتىن قارجى دا نازاردان تىس قالماۋ كەرەك»، – دەيدى ول.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
