بۇگىن رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ جەڭىس تۋىن جەلبىرەتكەن راحىمجان قوشقارباەۆتىڭ تۋعان كۇنى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
راقىمجان قوشقارباەۆ اقمولا وبلىسىنىڭ تسەلينوگراد اۋدانىندا تۋعان. 1942 جىلى اسكەرگە الىنعان. دەرەكتەرگە قاراعاندا، 1944 جىلى قازان ايىنان باستاپ 1-بەلارۋس مايدانىنداعى يدريتسك اتقىشتار ديۆيزياسى قۇرامىندا 150-ءشى ۆزۆود باسقارىپ، پولشا جانە گەرمانيا جەرلەرىندەگى ۇرىستارعا قاتىسقان. 1945 جىلى 30 ساۋىردە لەيتەنانت راقىمجان قوشقارباەۆ جاۋىنگەر گريگوري بۋلاتوۆ ەكەۋى سوۆەت اسكەرى اراسىنان بەرليندەگى رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ جەڭىس تۋىن تىكتى.
سۇراپىل سوعىس جىلدارىندا رەيحستاگقا جەڭىس تۋىن تىككەن راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ ەرلىگى كوپ جىلدار بويى ەلەنبەي كەلگەنى، تەك تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن عانا قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى اتاعى بەرىلگەنى ءمالىم. باتىردىڭ ەرلىگى جىلدار بويى رەسمي ماسكەۋ تاراپىنان كوپە-كورنەۋ ەسكەرىلمەدى. وزگە ۇلت وكىلى بولعاندىقتان كەمسىتۋشىلىككە ۇشىراپ، ەرلىگى جوققا شىعارىلىپ كەلدى. كاكىمجان قازىباەۆتىڭ جازۋىنشا، راحىمجان باتىر رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ تۋ تىككەن ءساۋىردىڭ 30-ىن دوستارى راحاڭنىڭ قايتا تۋعان كۇنى دەپ اتايدى ەكەن.
ايتا كەتەرلىگى، قازاق باتىرىنىڭ وسىناۋ ەرلىگىن العاش بولىپ الەمگە ايگىلەگەن مەملەكەت قايراتكەرى، جازۋشى كاكىمجان قازىباەۆ ەدى. سول ايتۋلى كۇن قارساڭىندا كاكەڭنىڭ تومەندەگى ماقالاسىن قاز-قالپىندا جاريالاۋدى قۇپ كوردىك.
ءيا، ول كۇندەردىڭ ءىزى وشە مە؟! ەشقاشان دا وشپەك ەمەس. مايداندا بولعاننىڭ دا، بولماعاننىڭ دا ەسىندە. قانداي قيىن جىلدار بولدى، قانشاما قان توگىلدى. الاسۇرىپ اپتىققان جاۋمەن تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىل الىستىق. تالاي تارلان، نەبىر بوزداقتار ەل ءۇشىن، حالىق ءۇشىن قۇربان بولدى. سول كۇندەردە بەتىن وت-جالىن شارپىعان ەرلەردىڭ قايسىسىمەن اڭگىمەلەسسەڭىز دە، جۇرەگىڭىز ەلجىرەپ، اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوزىن ءتۇسىرىپ الماۋعا تىرىساسىز. سولاردىڭ كوبى ءوزى تۋرالى «مەن ءسويتتىم، مەن ءبۇيتتىم» دەپ ايتپايدى. ەر جولداسى، قيماس قىران دوسى تۋرالى سويلەيدى. راحىمجان قوشقارباەۆپەن اڭگىمەلەسكەندە دە، ءسوز جۇيەسى وسى جەلىگە قاراي بۇرىلىپ بارا جاتتى. ءبىراز تىڭداعاننان كەيىن:
– توقتاڭىز، رەكە! بىزگە ءوزىڭىز تۋرالى ايتىڭىز.
– ءوزىم تۋرالى نە كەرەك، كوپتىڭ ءبىرى بولىپ سوعىستىق، ايتەۋىر، امان قالدىق، – دەپ كۇرسىندى دە، مانادان اقجارقىن وتىرعان جىگىتىمىز تىرس ۇندەمەي قالدى. جاۋىنگەر دوستارى ەسىنە ءتۇسىپ كەتتى مە، الدە ءبىر قيىن كەزەڭ، قاتال كورىنىس كوز الدىنان ءوتتى مە، كىم ءبىلسىن؟
قيىلا تاعى سۇرادىق. بۇلاي سۇراۋىمىزدىڭ رەتى دە بار ەدى. وعان مىنا ءبىر جاي تۇرتكى بولعان-دى.
جاقىنداپ قالعان ۇلكەن مەرەكە قارساڭىندا، سوۆەت ارمياسى مەن سوعىس تەڭىز فلوتىنىڭ 40 جىلدىعى الدىندا، كىتاپحانادا ادەيى سارىلا وتىرعان ءبىر كۇن. گازەت، كىتاپ، جۋرنالداردىڭ قىزىعى باس كوتەرتپەيدى. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى تالاي ەرلىكتەرگە سۇيسىندىك. ءبارىن دە ەستە ساقتاعىڭ كەلەدى.
مىنا ءبىر ماقالاداعى ەكى-اق اۋىز ءسوز ماگنيتشە تارتىپ، جىبەرمەي قويدى:
«...ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەردى قىرانمەن، بۇركىتپەن تەڭەۋدى قوياتىن كەز جەتتى. قازاق جىگىتى قوشقارباەۆ مەنىڭ كوز الدىمدا ءوز جولداستارىمەن رەيحستاگقا تۋ تىكتى. جانعان وت ىشىندە، اجال اۋزىندا ءجۇرىپ ەرلىك كورسەتكەن ولار.
وسىنداي ەردىڭ وبرازىن بەرۋ ءۇشىن بولەكشە تەڭەۋ، بولەك پوەزيا، سوتسياليستىك رەاليزم پوەزياسى كەرەك...» بۇل ءسوزدى ايتقان – كورنەكتى سوۆەت جازۋشىسى، مارقۇم بوريس گورباتوۆ. («ليتەراتۋرنايا گازەتانىڭ» 18 دەكابر 1948 جىلعى 101-سانىندا).
وسى ادام جونىندە جازىلعان نە بار ەكەن؟ تاعى قانداي دەرەكتەردى تابا الار ەكەنبىز؟ بۇل سۇراق كىتاپ، گازەت، جۋرنال قوينىن كەڭىرەك اشتىرا ءتۇستى. مىنە، تاعى ءبىر دەرەك. 1949 جىلدىڭ 8 ماي كۇنگى نومىرىندەگى بەلگىلى كينووپەراتور كارمەنمەن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتى ءتىلشىسىنىڭ اڭگىمەسى:
«...ءبىز بۇرىنعى جاۋىنگەرلەردىڭ بۇگىنگى ەڭبەكتەگى ەرلىگىنە ايرىقشا توقتالامىز. سونداي جاۋىنگەرلەردىڭ ءبىرى قوشقارباەۆپەن مەن تاعى دا كەزدەسسەم، شىركىن! قايدا ەكەن ول قازىر؟ قاھارمان جاس جىگىتتى رەيحستاگقا تۋ تىگىپ جاتقان كەزدە تۇسىرگەن كينوكادرلارىم بار ەدى. بۇل 1945 جىلدىڭ ەستەن كەتپەس ءبىر كۇنى ەدى».
ايتا كەتسەك، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، 1999 جىلى مامىردىڭ 7-سىندە پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ جارلىعى بويىنشا راقىمجان قوشقارباەۆقا حالىق قاھارمانى اتاعى بەرىلەدى. رەسەيدىڭ اسكەري تاريح ينستيتۋتى 1-ءى بەلارۋس مايدانىنداعى 150-ءى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ لەيتەنانتى راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ جانە گريگوري بۋلاتوۆتىڭ 1945 جىلدىڭ 30 ساۋىرىندە رەيحستاگقا تۋ تىككەنى تۋرالى تاريحي وقيعانى 2007 جىلدىڭ 7 مامىرىندا رەسمي تۇردە راستادى.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
