Búgin Reıhstagqa birinshi bolyp Jeńis týyn jelbiretken Rahymjan Qoshqarbaevtyń týǵan kúni, dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly.
Raqymjan Qoshqarbaev Aqmola oblysynyń elınograd aýdanynda týǵan. 1942 jyly áskerge alynǵan. Derekterge qaraǵanda, 1944 jyly qazan aıynan bastap 1-Belarýs maıdanyndaǵy Idrık atqyshtar dıvızııasy quramynda 150-shi vzvod basqaryp, Polsha jáne Germanııa jerlerindegi urystarǵa qatysqan. 1945 jyly 30 sáýirde leıtenant Raqymjan Qoshqarbaev jaýynger Grıgorıı Býlatov ekeýi Sovet áskeri arasynan Berlındegi Reıhstagqa birinshi bolyp Jeńis týyn tikti.
Surapyl soǵys jyldarynda Reıhstagqa jeńis týyn tikken Raqymjan Qoshqarbaevtyń erligi kóp jyldar boıy elenbeı kelgeni, tek táýelsizdik alǵannan keıin ǵana Qazaqstannyń Halyq qaharmany ataǵy berilgeni málim. Batyrdyń erligi jyldar boıy resmı Máskeý tarapynan kópe-kórneý eskerilmedi. Ózge ult ókili bolǵandyqtan kemsitýshilikke ushyrap, erligi joqqa shyǵarylyp keldi. Kákimjan Qazybaevtyń jazýynsha, Rahymjan batyr Reıhstagqa birinshi bolyp tý tikken sáýirdiń 30-yn dostary Rahańnyń qaıta týǵan kúni dep ataıdy eken.
Aıta keterligi, qazaq batyrynyń osynaý erligin alǵash bolyp álemge áıgilegen memleket qaıratkeri, jazýshy Kákimjan Qazybaev edi. Sol aıtýly kún qarsańynda Kákeńniń tómendegi maqalasyn qaz-qalpynda jarııalaýdy qup kórdik.
Iá, ol kúnderdiń izi óshe me?! Eshqashan da óshpek emes. Maıdanda bolǵannyń da, bolmaǵannyń da esinde. Qandaı qıyn jyldar boldy, qanshama qan tógildi. Alasuryp aptyqqan jaýmen tabany kúrekteı tórt jyl alystyq. Talaı tarlan, nebir bozdaqtar el úshin, halyq úshin qurban boldy. Sol kúnderde betin ot-jalyn sharpyǵan erlerdiń qaısysymen áńgimelesseńiz de, júregińiz eljirep, aýzynan shyqqan árbir sózin túsirip almaýǵa tyrysasyz. Solardyń kóbi ózi týraly «men sóıttim, men búıttim» dep aıtpaıdy. Er joldasy, qımas qyran dosy týraly sóıleıdi. Rahymjan Qoshqarbaevpen áńgimeleskende de, sóz júıesi osy jelige qaraı burylyp bara jatty. Biraz tyńdaǵannan keıin:
– Toqtańyz, Reke! Bizge ózińiz týraly aıtyńyz.
– Ózim týraly ne kerek, kóptiń biri bolyp soǵystyq, áıteýir, aman qaldyq, – dep kúrsindi de, manadan aqjarqyn otyrǵan jigitimiz tyrs úndemeı qaldy. Jaýynger dostary esine túsip ketti me, álde bir qıyn kezeń, qatal kórinis kóz aldynan ótti me, kim bilsin?
Qıyla taǵy suradyq. Bulaı suraýymyzdyń reti de bar edi. Oǵan myna bir jaı túrtki bolǵan-dy.
Jaqyndap qalǵan úlken mereke qarsańynda, Sovet Armııasy men Soǵys Teńiz Flotynyń 40 jyldyǵy aldynda, kitaphanada ádeıi saryla otyrǵan bir kún. Gazet, kitap, jýrnaldardyń qyzyǵy bas kótertpeıdi. Uly Otan soǵysy kezindegi talaı erlikterge súısindik. Bárin de este saqtaǵyń keledi.
Myna bir maqaladaǵy eki-aq aýyz sóz magnıtshe tartyp, jibermeı qoıdy:
«...Bizdiń jaýyngerlerdi qyranmen, búrkitpen teńeýdi qoıatyn kez jetti. Qazaq jigiti Qoshqarbaev meniń kóz aldymda óz joldastarymen Reıhstagqa tý tikti. Janǵan ot ishinde, ajal aýzynda júrip erlik kórsetken olar.
Osyndaı erdiń obrazyn berý úshin bólekshe teńeý, bólek poezııa, soıalıstik realızm poezııasy kerek...» Bul sózdi aıtqan – kórnekti sovet jazýshysy, marqum Borıs Gorbatov. («Lıteratýrnaıa gazetanyń» 18 dekabr 1948 jylǵy 101-sanynda).
Osy adam jóninde jazylǵan ne bar eken? Taǵy qandaı derekterdi taba alar ekenbiz? Bul suraq kitap, gazet, jýrnal qoınyn keńirek ashtyra tústi. Mine, taǵy bir derek. 1949 jyldyń 8 maı kúngi nómirindegi belgili kınooperator Karmenmen «Kazahstanskaıa pravda» gazeti tilshisiniń áńgimesi:
«...Biz burynǵy jaýyngerlerdiń búgingi eńbektegi erligine aıryqsha toqtalamyz. Sondaı jaýyngerlerdiń biri Qoshqarbaevpen men taǵy da kezdessem, shirkin! Qaıda eken ol qazir? Qaharman jas jigitti Reıhstagqa tý tigip jatqan kezde túsirgen kınokadrlarym bar edi. Bul 1945 jyldyń esten ketpes bir kúni edi».
Aıta ketsek, Táýelsizdik alǵannan keıin, 1999 jyly mamyrdyń 7-sinde Prezıdent N. Nazarbaevtyń Jarlyǵy boıynsha Raqymjan Qoshqarbaevqa Halyq Qaharmany ataǵy beriledi. Reseıdiń Áskerı tarıh ınstıtýty 1-i Belarýs maıdanyndaǵy 150-i atqyshtar dıvızııasynyń leıtenanty Raqymjan Qoshqarbaevtyń jáne Grıgorıı Býlatovtyń 1945 jyldyń 30 sáýirinde Reıhstagqa tý tikkeni týraly tarıhı oqıǵany 2007 jyldyń 7 mamyrynda resmı túrde rastady.
«Adyrna» ulttyq portaly
