نازارباەۆتىڭ ءومىر بويعى وكىلەتتىكتەرى

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا تاعى ءبىر ومىرلىك لاۋازىم، مانساپ بەرىلدى. بۇگىن سول تۋرالى از كەم ءسوز شىعارماقپىز. استاناعا (نۇر-سۇلتانعا) تۇركيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ءماۋلىت شاۋىشۇلى (مەۆليۋت چاۆۋشوگلى) كەلگەن. ەلباسىمەن كەزدەستى. قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى مەملەكەتارالىق قارىم-قاتىناستىڭ ءاۋجايىن اڭگىمە ەتتى. كەزدەسۋ رەسمي پروتوكول بويىنشا ءوتتى. ول تۋرالى ەلباسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى تولىعىراق جازدى. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز ول دا ەمەس. استاناعا ارنايى كەلگەن ءماۋلىت شاۋىشۇلى ءجاي كەلمەي، «عۇمىر بويعى قۇرمەتتى توراعا» دەگەن اتاقتى ارقالاي كەلىپتى. سول ارنايى اتاقپەن قوسا، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ شاقىرتۋىن  نۇرسۇلتان نازارباەۆقا تابىستادى. ءسويتىپ، ەندىگىدەن باستاپ نۇرسۇلتان نازارباەۆ – تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سانالاتىن تۇركى كەڭەسىنىڭ عۇمىر بويعى «قۇرمەتتى توراعاسى» اتاندى. بۇل مارتەبەنى تۇركى كەڭەسىنە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ كوشباسشىلارى قابىلداعان ەكەن. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتالمىش ۇيىمعا، ونىڭ دامۋىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەلەپ مارتەبەلى ماندات تاپسىرۋ تۋرالى شەشىمگە كەلىپتى. تۇركى كەڭەسى قانداي ۇيىم؟ وعان كىمدەر مۇشە؟ عۇمىر بويعى قۇرمەتتى توراعا اتاعى نازارباەۆتان باسقا كىمدەرگە بەرىلگەن؟ بۇل نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەشىنشى اتاعى؟ ەندى وسىلاردى تارقاتىپ جازايىق... اۋەلى تۇركى كەڭەسى قانداي ۇيىم؟ جالپى 1992 جىلدان باستاپ تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ءسامميتى وتكىزىلىپ تۇراتىن. سونداي ءسامميتتىڭ ءبىرى 2009 جىلى ءازىربايجاننىڭ ناحچىۆانىندا ءوتتى.  2009 جىلدىڭ 3 قازانى كۇنى ناحچىۆان كەلىسىمىنە قول قويىلدى. ءسويتىپ تۇركىتىلدەس ەلدەر ءسامميتى – تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردى بىرىكتىرەتىن حالىقارالىق ۇيىم بولىپ بەكىتىلدى. جارامساقتانۋ، جىلپوزدانۋ ويىمىزدا جوق، شىندىعى سول، اتالمىش حالىقارالىق ۇيىمدى قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىستىڭ اۆتورى  – نۇرسۇلتان نازارباەۆ. اۋەلى 2006 جىلى تۇركيانىڭ انتالياسىندا وتكەن سامميتتە نۇرسۇلتان نازارباەۆ باستاما كوتەرگەن. تۇركى كەڭەسىن، تۇراقتى حاتىشىلىعىن، اقساقالدار كەڭەسىن قۇرۋدى ۇسىنعان. ارادا ءۇش جىل وتكەندە، 2009 جىلى ناحۆىۆاندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ IX سامميتىندە قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قايتادان باستاما كوتەردى. سامميتكە قاتىسۋشى تاراپتار ماقۇلدادى. بۇل ءتۇبى ءبىر تۇركى حالقىنىڭ ومىرىندە ساياسي جاعىنان دا، ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا ءھام مادەني-گۋمانيتارلىق قىرىنان دا ماڭىزدى وقيعا بولدى. تۇركى كەڭەسىنە كىمدەر كىرەدى؟ ازىرگە تۇركى ەلدەرىنىڭ اليانسىنا 5 مەملەكەت مۇشە. ولار: ءازىربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان، تۇركيا مەن وزبەكستان. پوتەنتسيالدى مۇشە مەملەكەت – تۇركىمەنستان. ال ماجارستان – باقىلاۋشى مەملەكەت رەتىندە سامميتكە قاتىسادى. بۇل شىنتۋايتىندا تۇركى ەلدەرىنىڭ اليانسى. ەسەپتەپ قاراڭىز. تۇراقتى مۇشەلىكتەگى 5 مەملەكەتتى ەسەپتەگەندە – 147,500 ميلليون حالقى بار. وعان ماجارستان مەن تۇركىمەنستاننىڭ حالقىن قوسساڭىز، ءتىپتى 163 ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. اليانس پا؟ اليانس! وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇركى كەڭەسىنىڭ ءۇش پرەزيدەنتى بولدى. 2009 جىلى حاليل اقىنجى دەگەن تۇرىك ازاماتى، ونان سوڭ 2014 جىلى راميل گاسانوۆ دەيتىن ءازىربايجان ازاماتى باسقاردى. بۇل ەكەۋى دە باسشىلىق مەرزىمى اياقتالعان سوڭ، 2018 جىلى كەڭەس باسشىلىعىنا باعدات امرەەۆ دەيتىن قازاق ازاماتى كەلدى. تۇركى كەڭەسى وسى ۋاقىتقا دەيىن نە ىستەدى؟ 1992 جىلى انركارادا تۇركىتىلدەس ەلدەر باسشىلارىنىڭ العاشقى ءسامميتى وتكەن. 1993 جىلى سامميت الماتىدا ءوتتى. ءدال وسى الماتىدا تۇركسوي ۇيىمىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالدى. جالپى 2008 جىلعا دەيىن 8 سامميت ءوتتى.  2008 جىلى ىستامبۇلدا تۇركپا قۇرىلدى. بۇل تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ مەملەكەتارالىق پارلامەنتى ەدى.  2009 جىلعى سامميتتە تۇرىك كەڭەسى قۇرىلعانىن جوعارىدا ايتتىق.  2011 جىلى سامميت الماتىدا ءوتتى. بۇل كەزدەسۋدە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە ساۋدا بايلانىسى ماسەلەلەرى قارالدى. 2012 جىلى سامميت بىشكەكتە ءوتتى. وندا ءبىلىم، عىلىم مەن مادەنيەت سالاسىنداعى ىقتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ تاقىرىبى تالقىلاندى.  2013 جىلى ءازىربايجاننىڭ گابالا قالاسىنداعى سامميتتە تۇرىك كەڭەسى ەلدەرى اراسىنداعى جۇكتاسىمالداۋ ماسەلەسى تالقىلانىپ، بىرقاتار كەلىسدەر جاسالدى.  2014 جىلعى تۇركيانىڭ بودرۋمىندا وتكەن سامميتتە تۋرزيم سالاسىنداعى بايلانىستى ارتتىرۋ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى. 2014 جىلى تاعى ءبىر باس قوسۋ ۋكراينادا، كيەۆتە ءوتتى. سول جىلى ۋرايناداعى تۇڭعىش تۇرىك كەڭەسىنىڭ وڭىرلىك بولىمشەسى اشىلدى. 2015 جىلعى استانا ءسامميتىنىڭ تاقىرى مەديا جانە اقپارات سالاسىنا ارنالدى.  ونان كەيىن سامميت 2018 جىلى قىرعىزستاننىڭ شولپان اتاسىندا ءوتتى. وسى سامميتتە نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن تۇركپا قىسقارتىلدى. ال كەڭەس جانىنان قۇرىلعان بارلىق ۇيىمدار تۇركسويعا باعىناتىن بولدى. ءبىز ازىرگە اتالمىش ۇيىمنىڭ جالپى سيپاتتاماسىنا توقتالدىق. دەيتۇرعانمەن كەڭەسكە مۇشە مەملەكەتتەر اراسىندا مۇددەلىك قاراما-قايشىلىق از ەمەس. الىپ اليانسقا اينالۋ پوتەنتسيالى بار بۇل ۇيىمنىڭ قازىرگى ۋاقتاعى جۇمىسى فورمالدى سيپاتقا يە ەكەنى دە شىندىق.  يا، 2018 جىلى كەڭەسكە وزبەكستاننىڭ قوسىلۋى، ماجارستاننىڭ باقىلاۋشى بولۋى كەڭەستىڭ ساياسي الەۋەتىن ارتتىرعانى ءسوزسىز. دەگەنمەن، بۇل جەتىلىكتىڭ ساياسي ءام ەكونوميكالىق تالاسى كوپ. سوندىقتان بولار، قازىرگە تەك مادەني-گۋمانيتارلى باعىتتاعى بايلانىستىڭ ورناۋىنان وزگە پالەندەي وزگەرىپ كەتكەن دۇنيەنى كورمەدىك. ءجا، وسى جەردەن توقتايىق... نازارباەۆ – تۇركى الەمىنىڭ اقساقالى جوعارىدا تۇركى كەڭەسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا عۇمىر بويعى قۇرمەتتى توراعا دەگەن اتاقتى بەرگەنىن ايتتىق قوي. انىعىندا بۇل تۇركى كەڭەسىنىڭ نۇرسۇلتان نازارباەۆقا كورسەتىپ وتىرعان العاشقى ءىلتيپاتى ەمەس. 2015 جىل. تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان: «قۇرمەتتى پرەزيدەنت، قۇرمەتتى باۋىرىم نۇرسۇلتان نازارباەۆ. وتكەن جىلى تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ يناۋگۋراتسياسىندا ءسىز ءوزىڭىز كەلىپ قاتىستىڭىز جانە سوندىقتان بىرگە بولعانىڭىز ءۇشىن مەن العىس بىلدىرگىم كەلەدى. مەن مۇنى بىلاي باعالايمىن: تۇركى الەمىنىڭ اقساقالى ءبىزدىڭ دوستىعىمىزعا جانە ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسىمىزعا، سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ارىپتەستىگىمىزگە ەرەكشە نازار اۋدارادى». 2017 جىل. تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان: «تۇركى الەمىنىڭ اقساقالى – نۇرسۇلتان نازارباەۆ». 2017 جىل. ءازىربايجان پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى ءالي گاسانوۆ: «نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز ءومىرىن حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋگە ارناعان تۇركى الەمىنىڭ بەلگىلى ءارى بەدەلدى اقساقالى». 2019 جىل. تۇركيانىڭ 11-پرەزيدەنتى ابدوللا گۇل: «ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتىنا ەلەۋلى ۇلەسى ءۇشىن نۇرسۇلتان نازارباەۆتى تۇركى الەمىنىڭ دانا اقساقالى دەپ اتادىق». جالپى تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ءوزىنىڭ ىنىلىك ءىلتيپاتىن ءار كەزدەسكەن سايىن ايتىپ تۇرعان ەكەن. رەجەپ ەردوعان نازارباەۆتىڭ «اعام» دەپ ارقاسىنان قاققان جالعىز ادام ەمەس. كوز جۇگىرتەيىكشى... نازارباەۆتى «اعا» تۇتقان پرەزيدەنتتەر كىمدەر؟ 2014 جىل. قىرعىزستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆ: «نازارباەۆ مەنىڭ تۋعان اعام». «قىرعىزدا «قولدا بار التىننىڭ قادىرى جوق»، — دەگەن جاقسى ءسوز بار. قازاقستان حالقى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قادىرىن ءبىلسىن. مەن كوپتەگەن ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرىمەن كەزدەسىپ ءجۇرمىن. سوندا مەنىڭ تاڭعالعانىم الەم نازارباەۆتى باعالاعانداي ەشبىر ەلدىڭ باسشىسىن باعالامايدى. كىممەن كەزدەسسەم  دە پۋتين بولسىن، مەركەل بولسىن باسقا دا ەلدىڭ باسشىلارى نازارباەۆقا تەڭ كەلمەيدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتاي باسشىلار دۇنيەدە جوق ەمەس، الايدا از». 2017 جىل. يوردانيا كورولى ابداللا II: «قازاقستانعا كەلىپ، اعامدى كورگەنىمە وتە قۋانىشتىمىن». 2018 جىل. قىتاي حالىقتىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى شي جيڭپين: «نازارباەۆ مەنىڭ ۇلكەن اعام». 2019 جىل. وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆ: «ءبىز بىلتىر قازاقستانداعى وزبەكستان جىلىن، ال بيىل وزبەكستانداعى قازاقستان جىلىن وتكىزۋ تۋرالى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى، مەنىڭ اعام قۇرمەتتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ 2017 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ءبىزدىڭ ەلگە جاساعان مەملەكەتتىك ساپارى بارىسىندا ۋاعدالاسقان ەدىك». نازارباەۆتىڭ ءومىر بويعى وكىلەتتەرى 1.2018 جىلى پارلامەن زاڭ قابىلداعان. ول بويىنشا نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە ءومىر بويى توراعالىق ەتۋ قۇقى بەرىلگەن. 2.قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن ءومىر بويى باسقارۋ قۇقى بەرىلگەن. قحا پارلامەنت ماجىلىسىنە 9 دەپۋتات سايلاي الاتىن كونسۋلتاتيۆتى-كەڭەستىك ورگان.

3. 2010 جىلى «پرەزيدەنت تۋرالى» زاڭعا نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قۋدالاۋدىڭ كەز-كەلگەن تۇرىنەن قورعانۋ كەپىلدىگىن بەرەتىن كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن، ال قۇجاتتىڭ ءوزى «تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى تۋرالى» زاڭ دەپ اتالادى.
4. تۇڭعىش پرەزيدەنتكە ءومىر بويى ەشكىمنىڭ تيىسپەۋىنە كەپىلدىك بەرىلگەن. ياعني ونى ۇستاۋعا، تۇتقىنداۋعا، تىنتۋگە، تەرگەۋگە جانە جەكە باسىن تەكسەرۋگە بولمايدى. مۇنداي كەپىلدىك ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ بۇكىل دۇنيە-مۇلكى مەن ونىمەن بىرگە تۇراتىن وتباسى مۇشەلەرىنە دە بەرىلگەن.

5.ءبىرىنشى پرەزيدەنت پەن ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىن ماتەريالدىق تۇرعىدان قامتۋ، كۇزەتۋ مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلاتىن زاڭدا جان-جاقتى سيپاتتالعان. 6.پرەزيدەنت قىزمەتىنەن كەتكەن كەزدە ەلباسىعا قىزمەتتىك پاتەر مەن مەملەكەتتىك ساياجاي، كانتسەلياريا مەن ءتيىستى تەحنيكامەن جابدىقتالعان كەڭسە بەرىلەدى. 7.ءبىرىنشى پرەزيدەنت بايلانىستىڭ بۇكىل ءتۇرىن تەگىن پايدالانا الادى، ەلدى كولىكتىڭ بارلىق تۇرىمەن ارالاپ، تەگىن ەمدەلە الادى.

8. وكىلەتى توقتاعان «ەلباسىنا» ەل پرەزيدەنتىنىڭ لاۋازىمدىق جالاقىسىنىڭ 80 پروتسەنتى مولشەرىندە اي سايىن زەينەتاقى، ال پرەزيدەنت وتباسىنىڭ ءار مۇشەسىنە قازاقستان زاڭدارىندا قارتتىققا بايلانىستى بەلگىلەنگەن زەينەتاقىنىڭ 10 ەسەلەنگەن ەڭ تومەنگى مولشەرىنە تەڭ سومادا اي سايىنعى جاردەماقى ءومىر بويىنا تاعايىندالادى.

ءتۇيىن. وسى اتاق-مانساپتارعا قوسا، قىتاي، تۇركيا، يوردانيا، وزبەكستان، ءازىربايجان مەن قىرعىزستان باسشىلارى «اعام» دەپ ارقاسىنان قاققان نۇرسۇلتان نازارباەۆقا تۇركى كەڭەسىنىڭ عۇمىر بويعى قۇرمەتتى توراعاسى دەگەن تاعى ءبىر اتاق بەرىلدى.

«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى