راسىندا، العاشقى كەزەڭدەگى قازاق ءتىلىنىڭ احۋالىن قازىرگىمەن سالىستىرا المايمىز. سەبەبى ۋاقىت وتكەن سايىن ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرى بەكي تۇسۋدە. ال ءتىلىمىز جۇتىلىپ بارادى دەگەن قۇر الاڭداۋشىلىق بەكەر. مۇنىڭ بارلىعى ەلدەگى جاعدايدى دۇرىس باعامداي الماۋدان تۋىنداپ وتىر. ايتپەسە، الەم حالقى قازاق تىلىنە قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا.
ماسەلەن، جاقىندا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، ۇلىبريتانيانىڭ الەمگە ايگىلى Oxford ۋنيۆەرسيتەتى ءوز ستۋدەنتتەرىنە قازاق ءتىلىن وقىتۋعا نيەتتى ەكەندىكتەرىن جەتكىزدى. ءتىپتى، دايىندىق باستالىپ تا كەتكەن. احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى وسى جوبامەن تىعىز اينالىسىپ جاتقان كورىنەدى. ءساتىن سالسا، الدا ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلارى دا قازاق تىلىندە وقيتىنعا ۇقسايدى. وقۋ ورنىندا 26 مىڭ ستۋدەنت وقيدى. ولار قازاق تىلىنەن وزگە تاعى 11 تىلدە ءبىلىم الادى ەكەن. مۇنىڭ ءوزى قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىس بار ەكەنىن دالەلدەيدى. جالپى كەز كەلگەن ءتىلدىڭ ومىرشەڭدىگى ونىڭ قولدانىس كەڭدىگىنە بايلانىستى. قىسقاسى قازاق ءتىلى توڭىرەگىندە ءاردايىم وڭ كوزقاراستا بولعان ءجون.
ءتىلىمىزدىڭ تىرىلىگى ونىڭ جەتىستىكتەرىنەن كورىنەدى. تولىقتاي تىزبەلەسەك تە بولادى. وتكەن جىلى الپاۋىت Apple كومپانياسى ءوزىنىڭ الەمگە كەڭ تارالعان IOS جۇيەسىنە قازاق ءتىلىن ەنگىزدى، الەم بالالارى تاپجىلماي قارايتىن Nickelodeوn تەلەارناسى دا قازاقشا سويلەي باستاعان، National geographic جۋرنالىن ايتپاساق تا بەلگىلى، التى جىلدان استى قازاق تىلىندەگى ساندارى جارىق كورۋدە. ال ەندى ءتىل سالاسىنداعى جاڭاشىلدىقتار مەن رەفورمالارعا كەلەتىن بولساق، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي. قاسىم-جومارت توقاەۆ جاقىندا عانا «قازاق ءتىلىن» عىلىم مەن تەحنيكا تىلىنە اينالدىرۋ تۋرالى تىكەلەي تاپسىرما بەرگەن بولاتىن.
بۇل رەتتە قازاق ءتىلىن جاساندى ينتەللەكتىنىڭ تىلىنە اينالدىرۋ ماقساتى دا تۇر. قازىرگە بۇل مەجەگە جاقىنداپ قالعان سياقتىمىز. ءويتكەنى بۇعان دەيىن «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى ماقپال جۇماباي Speech Labكومپانياسىمەن كەلىسىمگە كەلىپ، وسىنداي قۋانىشتى جاڭالىقپەن بولىسكەن بولاتىن. وعان قۋاناتىنداي سەبەپ بار. دەمەك، كەلەشەكتە «Siri»، «Alisa» سىندى تانىمال جۇيەلەر قازاق تىلىندە سويلەيدى دەگەن ءسوز.
وسى ورايدا عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەكءتىڭ مىنا ءبىر ءسوزىنىڭ ماڭىزدىلىعى كورىنەدى. ول «قازاق ءتىلى – ءتىرى قالۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتىنىڭ تىلىنە اينالۋى كەرەك» دەگەن بولاتىن. شىن مانىندە دە سولاي Tencent, Google, Meta, OpenAI, Microsoft سياقتى كومپانيالار قازاق تىلىنە قاراي كوڭىل بولسە، بۇدان اسقار جەتىستىك جوق شىعار. قازىرگى تاڭدا ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ جەتى جىلدىق جوسپارى ازىرلەنىپ جاتىر. مىنە، جوعارىدا اتالعانداردىڭ ءبارى وسىعان نەگىز بولا الادى.
ونىڭ ۇستىنە مەكتەپتە ورىس تىلىندە وقيتىندار 9-سىنىپتان كەيىن قازاق تىلىندە تەست تاپسىرۋعا مىندەتتەلدى. بۇل ءتىل سالاسىنداعى ەڭ نەگىزگى رەفورمالاردىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. بۇدان شەنەۋنىكتەر دە شەت قالمايدى. مينيسترلەر مەن اكىمدەر ولاردىڭ ورىنباسارلارى قازاق ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتەلەدى.
بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ 70 پايىزى قازاق تىلىندە حابار تاراتادى. قازاقستان حالقىنىڭ 80 پايىزى قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن. مىنە، سوندىقتان الاڭداۋعا نەگىز جوق شىعار. جاستارىمىز جارىسا قازاق تىلىندە سويلەي باستادى. قازاق تىلىندە سويلەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى جەتەرلىك. بۇل قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسى كەڭ قولدانىلا باستادى دەگەندى بىلدىرەدى. انىعىن ايتساق، ءتىلدى توڭىرەگىندەگى تەرىس تۇسىنىكتەر قۇردىمعا كەتىرەدى. سول سەبەپتەن قازاق ءتىلى جايلى ايتىلعاندا تۇرەگەلىپ تىڭدايتىنداي دەڭگەيگە جەتۋىمىز كەرەك. نەشە ءتىل بىلسەك تە، انا ءتىلىمىز العاشقى ورىندا تۇرۋى ءتيىس.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
